Kathimerini.gr
ΤΗΣ ΣΤΑΜΑΤΙΝΑΣ ΣΤΑΜΑΤΑΚΟΥ
ΕΛΛΗ ΒΙΝΤΙΑΔΗ
Τα ζώα και εμείς
εκδ. Παπαδόπουλος, 2020, σελ. 111
Ο άνθρωπος είναι πράγματι το κυρίαρχο είδος στον πλανήτη μας αλλά όχι το μοναδικό. Ακόμη κι αν ο σπισισμός (ή ειδισμός: η διάκριση μεταξύ των διαφορετικών ζωικών ειδών, η οποία επιφέρει την εκμετάλλευση του ενός είδους από το άλλο) μέχρι πρότινος έμοιαζε μονόδρομος και τα μη ανθρώπινα ζώα σχεδόν αόρατα, αυτή τη στιγμή η ηθική περί αυτών γίνεται αντικείμενο ανάλυσης ολοένα και συχνότερα. Ενα βιβλίο που ουσιαστικά πραγματεύεται την «ηθική των ζώων» –με τη συγγραφέα να διευκρινίζει από τις πρώτες σελίδες ότι εννοεί τη σχέση μας με αυτά, τη συμπεριφορά μας απέναντι σε αυτά και τον τρόπο που πρέπει να τους φερόμαστε– είναι το «Τα ζώα και εμείς».
Η συγγραφέας Ελλη Βιντιάδη, διδάκτωρ Φιλοσοφίας του Graduate Center του City University of New York και καθηγήτρια Φιλοσοφίας στο Αμερικανικό Κολλέγιο Ελλάδος, επικεντρώνεται στη φιλοσοφία του νου και της ψυχιατρικής και της εφαρμοσμένης ηθικής. Με το βιβλίο της παραθέτει επιχειρήματα και δείχνει πώς το μέχρι σήμερα λογικό και συνηθισμένο μπορεί να είναι παράλογο, πώς το ηθικά αποδεκτό ως προς τη συμπεριφορά μας απέναντι στα ζώα, τελικά είναι απαράδεκτο, και αντίστροφα.
Το βιβλίο θέτει διάφορα ερωτήματα που αφορούν από την ηθική υπόσταση των ζώων και την κρεατοφαγία, που συνδέεται με την περιβαλλοντική καταστροφή, μέχρι τους ζωολογικούς κήπους και τα καταφύγια. Από την εισαγωγή επισημαίνεται η τάση των ανθρώπων να διαχωρίζουμε τον εαυτό μας από τα ζώα, ξεχνώντας φυσικά ότι και οι ίδιοι είμαστε ανθρώπινα ζώα. Βέβαια ο πολιτισμός μας έχει στηριχτεί πάνω στην πεποίθηση του πόσο μοναδικοί και διαφορετικοί αλλά και ανώτεροι είμαστε από τα υπόλοιπα ζώα. Κάτι, που όπως επισημαίνεται και στο βιβλίο, έχουμε κάνει και για να «δικαιολογήσουμε» τις διακρίσεις ακόμη και ανάμεσα στους ανθρώπους λόγω φύλου, χρώματος, σεξουαλικού προσανατολισμού κ.ά.
«Τα κυνηγάμε και τα σκοτώνουμε, τα τρώμε, τα χρησιμοποιούμε για να κάνουν βαριές δουλειές, για να κάνουμε πειράματα, τα αιχμαλωτίζουμε για τη διασκέδασή μας κ.ο.κ. Αυτό ίσως πρέπει να μας κάνει να αναρωτηθούμε αν δικαιολογούμαστε να ενεργούμε έτσι και, αν ναι, τι είναι αυτό που μας δικαιολογεί», γράφει χαρακτηριστικά η Ελλη Βιντιάδη και κάνει αναφορά από την Βίβλο αλλά και την «Ηθική» του Σπινόζα και του Θωμά Ακινάτη που επιτρέπουν στον άνθρωπο να χρησιμοποιεί τα ζώα μέχρι το κάλεσμα των Τζέρεμι Μπένθαμ, Τζον Στιούαρτ Μιλ, Μοντένιου και Βολταίρου «να φερόμαστε ανθρώπινα στα ζώα». Ενα ζώο έχει ηθική υπόσταση, δηλαδή αξίζει ηθικής αντιμετώπισης. Επιχειρηματολογώντας για αυτό η συγγραφέας θυμίζει τη συμπεριφορά των ανθρώπων τα παλαιότερα χρόνια απέναντι στους σκλάβους, τότε που επιτρεπόταν η ιδιοκτησία τους και δεν ήταν μέρος της ηθικής κοινότητας, άρα αντιμετωπίζονταν ως αντικείμενα. Το ίδιο ίσχυε και για τις γυναίκες που αποτελούσαν κι αυτές ιδιοκτησία είτε πατεράδων είτε συζύγων. Αρα το ποιος έχει ηθική υπόσταση έχει αλλάξει ιστορικά.
Ως προς την κρεατοφαγία η συγγραφέας θέτει ηθικά διλήμματα αλλά παραθέτει και ανθρωποκεντρικά επιχειρήματα καθώς η βιομηχανική κτηνοτροφία συνδέεται με την κλιματική αλλαγή. Η προσέγγισή της ως προς τα κατοικίδια ζώα δεν είναι ιδιαίτερα εύστοχη καθώς τα χαρακτηρίζει «αιχμάλωτα» σχεδόν αγνοώντας ότι έχουν εξημερωθεί εδώ και χιλιάδες χρόνια ως ζώα συντροφιάς ή και εργασίας από τον άνθρωπο και είναι πλέον αδύνατο να ζήσουν ελεύθερα, όπως τα άγρια ζώα.
Τα πειράματα
Κάθε χρόνο πάνω από 20 εκατομμύρια ζώα υποβάλλονται σε πειράματα και τίθεται το ερώτημα κατά πόσον έχουμε το δικαίωμα να βασανίζουμε ή και να σκοτώνουμε ζώα στο όνομα της επιστήμης και, αν ναι, τι ακριβώς μας δίνει αυτό το δικαίωμα. Το επιχείρημα είναι ωφελιμιστικό. Οπως μπορεί να συμπεράνει κανείς, τα ζώα θυσιάζονται στον βωμό του κοινού καλού, για την ακρίβεια του καλού των ανθρώπων. Και όταν τίθεται το ερώτημα η ζωή 100 πιθήκων και η ζωή εκατομμυρίων ανθρώπων, η απάντηση ίσως να είναι εύλογη για τους περισσότερους –αν και όχι απαραιτήτως ηθική–, το ίδιο δε συμβαίνει με τα πειράματα για καλλυντικά που προκαλούν πολύ πόνο και συνεισφέρουν ελάχιστα.
Οπότε, τι κάνουμε αν τα δικαιώματα των ανθρώπων συγκρούονται με τα δικαιώματα των ζώων; Η συγγραφέας επικαλείται τον Ρέιγκαν και την Κόρζγκαρντ που δίνουν προτεραιότητα στη ζωή του ανθρώπου. Οχι γιατί η ζωή ενός ανθρώπου έχει μεγαλύτερη αξία απ’ ό,τι ενός ζώου, αλλά γιατί ο θάνατος ενός ανθρώπου συνεπάγεται την απώλεια περισσότερων δυνατοτήτων. Πάντως, όπως αναφέρεται και στον επίλογο του βιβλίου, τα ζώα και το πώς τους φερόμαστε, έχουν σημασία για αυτά, αλλά και για εμάς.
*Η κ. Σταματίνα Σταματάκου είναι δημοσιογράφος και ακτιβίστρια για τα δικαιώματα των ζώων.
