Kathimerini.gr
ΤΟΥ ΜΑΝΩΛΗ ΑΝΔΡΙΩΤΑΚΗ
Κλείστε τα μάτια κι αφήστε τη φαντασία σας ελεύθερη. Είναι «ένα καλοκαιρινό σούρουπο στον ήρεμο εύκρατο πλανήτη Αρη», όπως το περιέγραψε το 1950 ο Ρέι Μπράντμπερι στο φωτοβόλο μυθιστόρημά του «Τα Χρονικά του Αρη» (εκδ. Αγρα, μτφρ. Δημήτρης Αρβανίτης, επανέκδοση 2021). «Στα κανάλια του πράσινου κρασιού παρασύρονταν αργά βάρκες λεπτοκαμωμένες σαν μπρούτζινα λουλούδια. Στις μακριές κι ατέλειωτες κατοικίες που απλώνονταν στους λόφους σαν κοιμισμένα φίδια, εραστές ψιθύριζαν ξαπλωμένοι τεμπέλικα σε δροσερά κρεβάτια. Μικρά παιδιά έτρεχαν στα δρομάκια που φωτίζονταν από πυρσούς, κρατώντας χρυσές αράχνες που ύφαιναν λεπτούς ιστούς. Εδώ κι εκεί, κάποιο καθυστερημένο δείπνο σε τραπέζια όπου έβραζε σιγοσφυρίζοντας η ασημένια λάβα. Στα αμφιθέατρα εκατοντάδων πόλεων στη νυχτερινή πλευρά του Αρη μαζεύονταν νωχελικά οι μπρούτζινοι Αρειανοί με τα χρυσά στρογγυλά μάτια τους, συγκεντρώνοντας την προσοχή τους στις σκηνές, όπου οι μουσικοί έπαιζαν μια γαλήνια μουσική που ξεχυνόταν σαν άρωμα ανθέων στη σιωπηλή ατμόσφαιρα. Σε μια σκηνή τραγουδούσε κάποια γυναίκα. Το ακροατήριο ανασάλεψε».
Διαβάζοντας κάποιος σήμερα τον Μπράντμπερι –τις εικόνες και τις καταστάσεις που σμίλεψε η φαντασία του πάνω στο άγονο και σκληρό τοπίο του Κόκκινου Πλανήτη– συνειδητοποιεί ότι αυτό που μέχρι χθες ήταν ένα νοητικό πείραμα καλλιτεχνών, σήμερα είναι μια εφικτή προοπτική. Τους τελευταίους μόνο μήνες έχουμε δει ένα αμερικανικό ελικοπτεράκι να κάνει πτήσεις στον Αρη, το Perseverance να παράγει εκεί οξυγόνο, και τη Διαστημική Κινεζική Υπηρεσία να προσεδαφίζει ένα δικό της όχημα στην επιφάνειά του. Ειδήσεις μας πληροφορούν για την πιθανότητα να έχουμε ήδη μολύνει με μικρόβια τον Αρη, μέσω των μη επανδρωμένων σκαφών που έχουμε στείλει.
Την ίδια στιγμή, γινόμαστε μάρτυρες του ανταγωνισμού των δισεκατομμυριούχων της τεχνολογίας, οι οποίοι διαγκωνίζονται για το ποιος θα φτάσει εκεί πρώτος. Το Διάστημα, και κυρίως ο Αρης, έρχεται όλο και πιο κοντά στο προσκήνιο της ανθρωπότητας ως ένα πιθανό ενδεχόμενο, μια αφιλόξενη μεν, αλλά προσιτή επικράτεια για τη συνέχιση του είδους μας. Η επιστήμη βλέπει τα αινίγματα της τέχνης σαν προκλήσεις, και επιχειρεί να τα αντιμετωπίσει πρακτικά. Με πειράματα που έχουν υλική υπόσταση, και εξερευνητικές αποστολές. Το φανταστικό εισχωρεί στο πραγματικό και παράγει νέες προκλήσεις. Εκεί που κάποιοι έβλεπαν μόνο αδυνατότητες, έρχονται τώρα άλλοι και βλέπουν κολοσσιαίες ευκαιρίες.
«Θέλω οι Αμερικανοί να βγουν νικητές στον αγώνα για τις ανακαλύψεις που δημιουργούν θέσεις εργασίας… Θέλω να ανοιχτούμε στο ηλιακό σύστημα όχι μόνο για να το εξερευνήσουμε αλλά και για να το κατοικήσουμε». Μ’ αυτά τα λόγια του πρώην προέδρου των ΗΠΑ, Μπαράκ Ομπάμα, ξεκινάει το μικρό αλλά περιεκτικό βιβλίο με τον τίτλο που δεν αφήνει περιθώρια παρερμηνειών, «Πώς θα ζήσουμε στον Αρη» (εκδ. Key Books, μτφρ. Εριέττα Βασιλείου-Σγουρού, 2021). Ο συγγραφέας και δημοσιογράφος Στέφαν Πέτρανεκ κυριολεκτεί. Θεωρεί ότι ο αποικισμός του Αρη είναι ζήτημα χρόνου. Επικαλείται τον «άνθρωπο-ρουκέτα», τον Ελον Μασκ, ο οποίος έχει δηλώσει ότι το αργότερο ώς το 2050 θα έχουν διανύσει την απόσταση των 55 εκατ. χιλιομέτρων, και θα έχουν φτάσει στον Αρη αρκετές χιλιάδες ανθρώπων. Ο ίδιος βέβαια έχει πει ότι οι πρώτοι θαρραλέοι που θα κάνουν το ταξίδι των έξι με εννέα μηνών, θα πρέπει να είναι «έτοιμοι να πεθάνουν». Οι πρώτες απόπειρες βηματισμού του είδους μας πάνω στον πλανήτη θα μοιάζουν πιθανώς με την περιπέτεια που σκηνοθέτησε στο μυθιστόρημά του «Ανθρωπος στον Αρη», ο Αντι Γουέιρ (εκδ. Παπαδόπουλος, μτφρ. Κώστας Χαρβάτης, 2014). Στο φανταστικό αυτό σενάριο που έγινε ταινία από τον Ρίντλεϊ Σκοτ, με πρωταγωνιστή τον Ματ Ντέιμον, ο αστροναύτης εξερευνητής επιχειρεί ολομόναχος να δαμάσει τη φύση του ξένου πλανήτη και να επιβιώσει ενάντια στους νόμους του σύμπαντος, με μόνο του σύμμαχο την τεχνολογία. Με κάποιο τρόπο μοιάζει με κονκισταδόρ.
Ο Πέτρανεκ λέει ότι «παρά τα κοινά χαρακτηριστικά με τους εξερευνητές του παρελθόντος, οι πρωτοπόροι εξερευνητές του Διαστήματος είναι από κάθε άποψη σημαντικότεροι από όλους τους προηγούμενους. Η παρουσία τους στον Αρη αντιπροσωπεύει το μεγαλύτερο επίτευγμα της ανθρώπινης διάνοιας». Στο εντυπωσιακά απαιτητικό –απ’ όλες τις απόψεις– πλάνο, που αρχίζει σταδιακά να ξεδιπλώνεται, βλέπουμε τον θρίαμβο της επιστήμης και της τεχνολογίας. Τα ηθικά, κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα μπαίνουν δυστυχώς σε δεύτερη μοίρα. Αυτό που έχει σημασία είναι το αναπόφευκτο της επιτυχίας, το ξεπέρασμα των δυσθεώρητων εμποδίων που μας θέτει η ύλη.
«Οταν οι πρώτοι άνθρωποι πατήσουν στον Αρη, η στιγμή εκείνη θα είναι για την τεχνολογία, τη φιλοσοφία, την ιστορία και τις εξερευνήσεις η πιο σημαντική απ’ οτιδήποτε έχει προηγηθεί, επειδή θα πάψουμε πλέον να είμαστε ένα είδος που υπάρχει σε έναν μόνο πλανήτη», γράφει ο Πέτρανεκ με κάποιο βερμπαλισμό. Ο αποικισμός πλαισιώνεται ποικιλοτρόπως. Είμαστε ένα ακραία φιλόδοξο είδος που επιζητεί διαρκώς το νέο. Φοβόμαστε την καταστροφή, και προνοούμε. Ο Αρης μπορεί να γίνει το «δεύτερο σπίτι» μας, και εμείς ένα «δια-πλανητικό είδος». Ο φουτουριστής Μίτσιο Κάκου διαβεβαιώνει ότι «η Γη δεν είναι ασφαλές μέρος. Οι δεινόσαυροι δεν είχαν διαστημικό πρόγραμμα», λέει. Πάμε στον Αρη για να σώσουμε τη Γη, και γιατί έχουμε την εξερεύνηση στο DNA μας. Θέλουμε αενάως να επεκτείνουμε τα όρια της γνώσης και της κατανόησής μας. Ας αρχίσουμε να βλέπουμε την υπόθεση πιο σοβαρά, προτρέπει ο Πέτρανεκ.
Στο ντοκιμαντέρ του Μάικλ Μπαρνέτ «Η γενιά του Αρη» (Netflix, 2017) βλέπουμε ενθουσιώδεις εφήβους να κάνουν πειράματα σε μια διαστημική κατασκήνωση της NASA και να μιλούν για το ταξίδι προς τον Aρη με τη βεβαιότητα ότι μια μέρα θα το ζήσουν. Τα παιδιά που είναι σήμερα στο δημοτικό, ίσως μια μέρα, όταν θα είναι ενήλικα πια, να μη χρειάζεται να κλείσουν, ως ουρανοβάμονες, τα μάτια προκειμένου να φανταστούν τον Κόκκινο Πλανήτη. Iσως αντίθετα να πρέπει να τα έχουν ορθάνοιχτα.
Στους αντίποδες, υπάρχει βέβαια και η εύλογη κριτική. «Η ιδεολογία αυτών των διαστημικών θεαμάτων συνδέεται βαθιά με την ιδεολογία της βιομηχανίας της τεχνητής νοημοσύνης», γράφει η Κέιτ Κρόφορντ στο διεισδυτικό βιβλίο της «Atlas of AI» (Yale University Press, 2021)». «Ο ακραίος πλούτος και η εξουσία που έχουν παραγάγει οι τεχνολογικές εταιρείες, τώρα επιτρέπει σε μια μικρή ομάδα ανδρών να επεκταθούν στη δική τους ιδιωτική κούρσα. Βασίζονται στην εκμετάλλευση της γνώσης και των υποδομών των δημόσιων διαστημικών προγραμμάτων του εικοστού αιώνα, ενώ πολύ συχνά εξαρτώνται από κρατικές χρηματοδοτήσεις και φορολογικά κίνητρα. Ο στόχος τους είναι να μην περιοριστούν στην εξόρυξη και στην ανάπτυξη αλλά να επεκταθούν σε όλο το ηλιακό σύστημα. Στην πραγματικότητα, αυτές οι προσπάθειες αφορούν περισσότερο το φαντασιακό του Διαστήματος, την ατέρμονη ανάπτυξη, και την αθανασία, παρά τις αβέβαιες και δυσάρεστες προοπτικές του αληθινού διαστημικού αποικισμού». Προς το παρόν, και όσο η ώρα ενός «καλοκαιρινού σούρουπου στον ήρεμο εύκρατο πλανήτη Aρη» είναι ακόμα μακριά, ας αναλογιστούμε πώς αντιμετωπίζουμε τώρα εμείς το δικό μας καλοκαιρινό σούρουπο, στον ταραγμένο και βασανισμένο πλανήτη που ονομάζεται Γη.
