Του Απόστολου Τομαρά
Εξήντα χρόνια Κυπριακής Δημοκρατίας και ένας εκ των στενών συνεργατών του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου ξεδιπλώνει τα γεγονότα που οδήγησαν στη δημιουργία του κυπριακού κράτους. Ο Νίκος Κόσιης μεταφέρει, μέσω της «Κ», το κλίμα της εποχής εκείνης και πώς από την Ένωση οι αγωνιστές οδηγήθηκαν στο Ενιαίο Κράτος. Με νηφάλια ματιά περιγράφει στην «Κ» τα αισθήματα, αλλά και τις πραγματικότητες. Τα λάθη του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου και γιατί έπρεπε να αποχωρήσει από την πολιτική σκηνή την πρώτη πενταετία.
–Ο Γλαύκος Κληρίδης στην «Κατάθεσή μου» έχει γράψει πως αυτό που δημιουργήθηκε το 1960 ουδέποτε αγαπήθηκε από Ε/κ και Τ/κ. Είναι όντως έτσι;
–Είναι γεγονός πως η ανεξαρτησία της Κύπρου ήταν μια συμφωνία που επιβλήθηκε στον κυπριακό λαό. Αλλά εμείς, μιλώ ως αγωνιστής της ΕΟΚΑ, όταν υπεγράφησαν οι συμφωνίες, ο αρχηγός Διγενής μάς έστειλε επιστολές στις οποίες μας έλεγε για τις συμφωνίες και ότι έπρεπε να συνεργαστούμε με τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο, για να λειτουργήσει αυτή η συμφωνία. Ορισμένοι από εμάς διαφωνήσαμε, αλλά συνεργαστήκαμε με τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο, οι πλείστοι, μιλούμε για το 90% των αγωνιστών είμαστε με τον Μακαριότατο. Εξ ου και όταν έγιναν οι εκλογές ήταν ο αγωνιστικός κόσμος που τον έβγαλε στην εξουσία. Ο Μακαριότατος βγήκε στην εξουσία με τους αγωνιστές, βασικά και την επιρροή που είχαν μέσα στον κόσμο. Η αριστερά με την άκρα δεξιά συνεργάστηκαν και υποστήριξαν τον πατέρα του Γλαύκου Κληρίδη ως υποψήφιο. Άρα εμείς ξεκινήσαμε πως αυτή η συμφωνία έπρεπε να δουλέψει παρότι δεν ήμασταν ευχαριστημένοι με τις συμφωνίες Ζυρίχης - Λονδίνου. Οι Τούρκοι πήραν πολύ περισσότερα από εκείνο που εδικαιούντο. Ήταν φανερό ότι αυτό το οποίο δόθηκε τότε, αν το αναλύσει κάποιος εκ των υστέρων, τότε δεν ξέραμε τίποτε, δεν μπορούσε να λειτουργήσει. Εμείς λέγαμε να δημιουργήσουμε ένα ενιαίο κράτος. Οι Τούρκοι ήθελαν την αστυνομία χωριστά, ήθελαν τον στρατό χωριστά, ήθελαν τη φορολογία χωριστά. Άρα αυτό δεν μπορούσε να λειτουργήσει. Εξ ου και έθετε βέτο ο Κουτσιούκ κάθε λίγο.
–Όταν ξεκινούσε ο αγώνας, σας περνούσε από το μυαλό ότι η κατάληξή του, θα ήταν η δημιουργία ενός κράτους;
–Όχι, όχι δεν υπήρχε μια τέτοια εξέλιξη. Εμείς ξεκινήσαμε με τους αγωνιστές, δεν είμαστε πολιτικοί. Όμως και όταν έγινε το δημοψήφισμα για την ένωση με την Ελλάδα, υπήρχαν και Τούρκοι που υπέγραψαν υπέρ. Όμως δεν υπολογίσαμε ότι οι Άγγλοι θα έφερναν τους Τούρκους μες στο παιχνίδι και να τους βάλουν ειδικούς αστυνομικούς κοντά τους και να τους χρησιμοποιούν σε επιχειρήσεις κατά αγωνιστών του αγώνα για να δημιουργήσουν έχθρα των Τούρκων εναντίον μας. Και τα καταφέρανε.
–Πώς αντέδρασαν οι αγωνιστές, όταν τους ανακοινώθηκε πως εγκαταλείπεται η Ένωση;
–Σαν αγωνιστές ήταν η μεγαλύτερη απογοήτευση που θα μπορούσε να νιώσει κάποιος που αγωνίσθηκε για έναν σκοπό και καταλήξαμε αλλού και μάλιστα σε ένα «ανεξάρτητο» κράτος υπό ομηρία. Όταν το Τρόοδος ήταν στους Άγγλους, οι Βάσεις των Άγγλων, αντιλαμβάνεσαι ότι αυτό δεν μπορούσε να δουλέψει. Όταν ο Μακαριότατος στράφηκε προς την ανεξαρτησία εκεί πάθαμε το μεγάλο σοκ. Από την άλλη προσγειωθήκαμε και δεν θέλαμε αυτό που δημιουργήσαμε να το καταστρέψουμε, να το αφήσουμε να διαλυθεί. Αυτή ήταν η αίσθηση των περισσοτέρων αγωνιστών με εξαίρεση κάποιους που επέμεναν στην Ένωση. Αλλά όταν έβλεπε κάποιος την κατάσταση, αν η Ένωση θα γινόταν έπρεπε να γίνει πριν από τις συμφωνίες και πριν οι Άγγλοι ανακατώσουν τους Τούρκους.
–Ποιες ήταν οι προκλήσεις του νεοσύστατου κράτους;
–Εγώ για να καταλάβεις όταν τελείωσε ο αγώνας ήθελα να φύγω, να πάω για σπουδές νομικά και μάλιστα είχα γραφτεί σε βρετανικό πανεπιστήμιο. Με φώναξε ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριο και μου είπε: Πού πας. Του λέω θα πάω να σπουδάσω. Γιατί μου λέει πας στην Αγγλία να σπουδάσεις, αγωνιζόσουν να τους διώξεις και τώρα πας να σπουδάσεις σε αυτούς; «Τούτο που πετύχαμε κάτσε να το δουλέψουμε, τι μπορούμε να κάνουμε». Για να είμαι ειλικρινής ήμουν συμμέτοχος σε πολλά πράγματα που έγιναν τότε. Είμαστε πέντε με έξι άτομα τα οποία μας είχε απόλυτη εμπιστοσύνη ο Αρχιεπίσκοπος. Ήταν ο Γιωρκάτζης, ο Πασχαλίδης, ο Φρίξος Πετρίδης, ο Τάσσος Παπαδόπουλος μια ομάδα που μιλούσε μαζί μας, ποιους να βάλει υπουργούς, ποιους βουλευτές. Εγώ για να είμαι ειλικρινής ήμουν ο πλέον άσχετος με την πολιτική. Οι άλλοι είχαν περισσότερη μόρφωση, εγώ τελείωσα ένα σχολείο στη Λάρνακα. Δεν ήμουν καθόλου πολιτικοποιημένος. Όταν μου είπε ο Αρχιεπίσκοπος για βουλευτής και υπουργός δεν ήξερα τι ήταν το ένα και το άλλο. Με έπεισε και συμμετείχα ως υποψήφιος στις πρώτες βουλευτικές εκλογές. Στην αρχή, μπορώ να πω, πως δούλευε κάπως η Βουλή, δεν είχε σοβαρά προβλήματα με τους Τ/κ. Ύστερα άρχισαν να εμφανίζονται τα βέτο του Κουτσιούκ σε διάφορα θέματα όπως η φορολογία, η Αστυνομία να μην μπορεί να πηγαίνει σε τουρκικές περιοχές να κάνει έρευνες, ο στρατός να είναι χωριστός.
–Μέσα σε ένα τέτοιο περιβάλλον ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος έκανε λάθη;
–Τον κατηγορούσαν. Δεν λέω ότι ο Αρχιεπίσκοπος δεν έκανε λάθη. Έβαλε τα 13 σημεία. Έκανε εισηγήσεις για να μπορεί το κράτος να λειτουργήσει. Δεν επέβαλε κάτι σε κανένα. Έριχναν τα βάρη στα 13 σημεία και στον Μακαριότατο. Δεν ήταν τα 13 σημεία που έφεραν τους Τούρκους στην Κύπρο. Για μένα τους έφεραν, για τα γεγονότα του ’63, οι Τ/κ που προετοιμαζόντουσαν. Είχαμε πληροφορίες ότι οι Τ/κ προετοιμάζονταν και ότι κάποια στιγμή θα έκαναν κάποια εξέγερση κάτι που δεν αποφύγαμε. Η αρχή έγινε με το «Ντενίς» που μετέφερε οπλισμό πριν από την υπογραφή των συμφωνιών, μετά οι πληροφορίες μας ήταν ότι ήθελαν Ένωση με την Τουρκία. Εν τω μεταξύ μετάφεραν συνεχώς από την Τουρκία αξιωματικούς που εκπαίδευαν Τ/κ στην Κύπρο. Ο Μακαριότατος φώναξε τον Πολύκαρπο Γιωρκάτζη, ήταν υπουργός Εσωτερικών, και έμενα, ήμουν βουλευτής, και μας είπε πως θα πρέπει να προετοιμαστούμε και να φτιάξουμε ορισμένες ομάδες ούτως ώστε αν υπάρξει ανταρσία των Τ/κ να είμαστε έτοιμοι να την αντιμετωπίσουμε. Μια οργάνωση αμυντική, όχι επιθετική, δεν είχε σκοπό την κατάλυση του κράτους αλλά τη στήριξή του. Βεβαίως φθάσαμε εκεί το οποίο απευχόμαστε, τον Δεκέμβριο του 1963.
Δεν παντρεύεται η θρησκεία με την πολιτική
–Ήταν υγιές φαινόμενο η μακρόχρονη παρουσία του Αρχιεπισκόπου στο τότε πολιτικό σκηνικό;
–Είτε το θέλουμε είτε όχι την εποχή εκείνη είμαστε όλοι του Μακαρίου, εκτός από την Αριστερά, η οποία στη συνέχεια ήλθε και εναγκαλίστηκε τον Μακάριο. Είναι γεγονός όταν κάποιος είναι πολιτικός ηγέτης, θρησκευτικός ηγέτης γίνεται παντοδύναμος. Ο Μακάριος δεν μπορεί να κριθεί με κριτήρια του σήμερα ή κάποιος να κρίνει και τον αγώνα που κάναμε. Εάν δεν τα έζησε τα γεγονότα και μιλά εκ των υστέρων δεν μπορεί να αποδώσει το τι ακριβώς συνέβαινε τότε. Εγώ πιστεύω ότι το λάθος του Μακαριότατου τότε, ήμουν εκ των κυριότερων υποστηρικτών του και σήμερα λέω ότι ήταν ένας ηγέτης, ήταν ότι δεν κατάλαβε πως είμαστε ένα μικρό κράτος, αδύναμο. Πήγε να παίξει το ρόλο των αδεσμεύτων με αποτέλεσμα να συγκρουστεί με τη Δύση. Αυτό είναι το λάθος του. Την εποχή εκείνη πήγε με του Αδέσμευτους για να έχει πλειοψηφία στα Ηνωμένα Έθνη για το Κυπριακό. Δεν υπολόγιζε ότι θα τον παρουσίαζαν ως τον «Κάστρο» της Μεσογείου.
–Μήπως θα έπρεπε να είχε αποχωρήσει;
–Εκ των υστέρων πιστεύω ότι ο Μακαριότατος θα μπορούσε να μείνει την πρώτη πενταετία, διότι ήταν ο ηγέτης μας, θα μπορούσε να μείνει και μετά να προωθήσει κάποιον πολιτικό για να μπορεί και η Εκκλησία να παίζει τον ρόλο της. Δεν παντρεύεται η θρησκεία με την πολιτική…
