Του Νίκου Κωνσταντάρα
«Ο εμφύλιος πόλεμος της Λιβύης αποτελεί λυδία λίθο για την Ε.Ε. Θα στηρίξουν οι Ευρωπαίοι ηγέτες τη φιλελεύθερη διεθνή τάξη εναντίον άλλης μιας επίθεσης; Ή θα αποποιηθούν τις ευθύνες τους, όπως στην περίπτωση της Συρίας, και θα παρακολουθούν από μακριά την εξέλιξη της κρίσης; Οι Ευρωπαίοι φίλοι και σύμμαχοί μας οφείλουν να καταλάβουν ότι δεν μπορούν να αλλάξουν τον κόσμο μόνο με παράπονα και εκδηλώσεις ανησυχίας. Ο διεθνής νόμος, η δημοκρατία και τα ανθρώπινα δικαιώματα δεν προστατεύονται χωρίς την ανάληψη κάποιας ευθύνης. Η Ιστορία μας διδάσκει ότι το να επικροτούμε αυτούς που γυρίζουν την πλάτη στη διπλωματία και υπονομεύουν τη διεθνή κοινότητα οδηγεί μόνο σε σοβαρότερα προβλήματα αργότερα. Και όμως, οι τελευταίες εξελίξεις στη Λιβύη υποδεικνύουν ότι κάποιοι Ευρωπαίοι ηγέτες αγνοούν αυτά τα μαθήματα. Η Ε.Ε. πρέπει να δείξει στον κόσμο ότι είναι αξιόπιστος παράγοντας στον διεθνή χώρο. Η επικείμενη διάσκεψη στο Βερολίνο είναι πολύ σημαντικό βήμα προς αυτό τον στόχο. Οι Ευρωπαίοι ηγέτες, πάντως, οφείλουν να μιλούν λιγότερο και να εστιάσουν στο να πάρουν συγκεκριμένα μέτρα».
Τάδε έφη Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν σε άρθρο του στο Politico το Σάββατο, πριν από τη διάσκεψη. Αψογος στην ανάλυση του ευρωπαϊκού προβλήματος ο Τούρκος πρόεδρος. Το ερώτημα είναι εάν ήθελε να κοροϊδέψει τους «Ευρωπαίους ηγέτες» την ώρα που εξέθετε τη δική του υποκρισία: οι πολύ σωστές παρατηρήσεις του περιγράφουν ακριβώς την απειλή που η συμπεριφορά της δικής του κυβέρνησης αποτελεί για τη «φιλελεύθερη διεθνή τάξη». Προτείνει, επίσης, τη συμπεριφορά που οι θεσμοί της Ε.Ε., αλλά και κάθε χώρα-μέλος, όφειλαν να εφαρμόζουν εναντίον όποιας κυβέρνησης πράττει όπως η δική του. Παρά την προσπάθεια να εμφανιστεί η Ελλάδα ως υπεύθυνη για «τη διατάραξη της ειρήνης και σταθερότητας στην περιοχή» (όπως έγραψε σε tweet ο υπουργός Εξωτερικών Μεβλούτ Τσαβούσογλου), η Ελλάδα και η Ευρώπη οφείλουν ευγνωμοσύνη στον Τούρκο πρόεδρο για τη σαφήνεια με την οποία διατυπώνει την πρόκληση που αντιμετωπίζει η Ε.Ε. και για τις νουθεσίες του. Πράγματι, εάν η Ε.Ε. θέλει να αποδείξει ότι είναι «αξιόπιστος παράγοντας στον διεθνή χώρο», οι ηγέτες της «οφείλουν να μιλούν λιγότερο και να εστιάσουν στο να πάρουν συγκεκριμένα μέτρα».
Οι Τούρκοι αξιωματούχοι έχουν δίκιο ότι η Ελλάδα ενεπλάκη στην υπόθεση της Λιβύης μόνον όταν η Αγκυρα και η Τρίπολη υπέγραψαν μνημόνιο που στερεί την Ελλάδα από δικά της δικαιώματα. Αυτό από μόνο του αποδεικνύει την ευθύνη της Τουρκίας για την κλιμάκωση της βίας στη Λιβύη: ο καθορισμός των αποκλειστικών οικονομικών ζωνών της Τουρκίας και της Λιβύης (καθ’ υπαγόρευσιν της Αγκυρας) συνοδεύθηκε από μνημόνιο για την παροχή στρατιωτικής βοήθειας στη μια αντίπαλη πλευρά του εμφυλίου πολέμου, σε παραβίαση της απαγόρευσης του ΟΗΕ.
Ο Ερντογάν έφυγε από το Βερολίνο δυσαρεστημένος από το αποτέλεσμα. Μπορεί η Ελλάδα να είχε αποκλειστεί αδικαιολόγητα, αλλά η Τουρκία δεν πέτυχε αυτό που ήθελε: μια συμφωνία που θα καθιέρωνε τα συμφέροντά της στη Λιβύη. Οι συμμετέχοντες κατέληξαν στο να ζητήσουν την κατάπαυση του πυρός, τη συνέχιση του εμπάργκο όπλων και της πολιτικής διαδικασίας. Η διεθνής κοινότητα δεν ενέδωσε στις απαιτήσεις της Τουρκίας· ούτε, όμως, ανταποκρίθηκε στη ζημία που ήδη έχει κάνει η Αγκυρα με την αποστολή μισθοφόρων, στρατιωτικών «συμβούλων» και όπλων στην Τρίπολη. Από την άλλη, δεν συζητήθηκε το μνημόνιο για τις ΑΟΖ, όπως θα ήθελε η Αθήνα που ζητεί την κατάργησή του. Επιχειρώντας να κλιμακώσει την ένταση, η Αγκυρα απέστειλε πάλι ερευνητικό σκάφος στην ΑΟΖ της Κυπριακής Δημοκρατίας και ανακοινώνει ότι θα πράξει το ίδιο κοντά στην Κρήτη. Παρά τη φραστική καταδίκη αυτών των προκλήσεων από την Ε.Ε. και τις ΗΠΑ, η Τουρκία δεν πτοείται. Ο Ερντογάν προφανώς στηρίζει την πολιτική του στο γεγονός ότι Ευρωπαίοι και Αμερικανοί μιλούν αλλά δεν παίρνουν συγκεκριμένα μέτρα.
Την ώρα που γράφονταν αυτές οι γραμμές ήταν άγνωστα τα συμπεράσματα της χθεσινής συνόδου των υπουργών Εξωτερικών της Ε.Ε. στις Βρυξέλλες. Θα αποφασίσει η Ε.Ε. να εμπλακεί ενεργά στην ειρήνευση της Λιβύης; Θα θέσει όρια στην Τουρκία, η οποία συνεχώς φέρει την Ε.Ε. και τις χώρες-μέλη προ τετελεσμένων; Επίσης (όπως πολύ σωστά επισημαίνει ο Ερντογάν, μιλώντας για την ανάγκη η «φιλελεύθερη διεθνής τάξη» να προστατευθεί από «άλλη μία επίθεση»), θα ασχοληθούν οι Ευρωπαίοι με την παραβίαση της διεθνούς νομιμότητας από την Τουρκία, εντός και εκτός συνόρων της; Ή θα της αφήσουν ελεύθερο το πεδίο για να παραβιάζει κάθε έννοια της φιλελεύθερης δημοκρατίας και την ίδια ώρα να παριστάνει τον υπέρμαχό της; Η διαχείριση του πολέμου στη Λιβύη αποτελεί λυδία λίθο για την Ε.Ε. Οπως και η διαχείριση αυτών που, όπως λέει ο Ερντογάν, «υπονομεύουν τη διεθνή κοινότητα».
