Kathimerini.gr
Ενας Σέρβος λαϊκιστής, εθνικιστής πολιτικός, ο οποίος εκμεταλλεύεται εδώ και δεκαετίες τα εθνικιστικά αισθήματα των ψηφοφόρων, δηλώνει δημόσια ότι επιδιώκει τη διάλυση της χώρας του, ενώ η Δύση αδιαφορεί. Η παράγραφος αυτή δεν περιγράφει τη Γιουγκοσλαβία του 1991, αλλά τη σύγχρονη Βοσνία-Ερζεγοβίνη.
Το ομόσπονδο κράτος, τo περίπλοκο σύνταγμα του οποίου αποτέλεσε προϊόν της σκληρής διαπραγμάτευσης στο Ντέιτον του Οχάιο, βρίσκεται στα πρόθυρα της διάλυσης. Στο επίκεντρο της κρίσης βρίσκεται ο ηγέτης των Σερβοβοσνίων, Μίλοραντ Ντόντικ, ο οποίος ανακοίνωσε τον Οκτώβριο τα σχέδιά του για απόσυρση της σερβικής διοικητικής οντότητας της Ρεπούμπλικα Σρέμπσκα από τα κρατικά θεσμικά όργανα της χώρας. Σχεδιάζοντας ουσιαστική απόσχιση, ο Ντόντικ σκοπεύει να δημιουργήσει διακριτές φορολογικές υπηρεσίες, στρατό και αστυνομία. Για μiα περιοχή με τόσο επιβαρυμένη Iστορία, η εξέλιξη αυτή είναι καταστροφική.
Πίσω από την πρωτοβουλία του Ντόντικ βρίσκεται η σταδιακή απεμπλοκή των ΗΠΑ και της Ε.Ε. από τη Βοσνία. Η απουσία των εγγυητριών αυτών δυνάμεων επέτρεψε σε ξένες δυνάμεις –κυρίως τη Ρωσία– να αναλάβουν ενεργό δράση, ενισχύοντας αυταρχικούς ηγέτες και αποσταθεροποιώντας την περιοχή.
Η Δύση οφείλει να αναλάβει διπλωματική δράση για να προλάβει τη ζημιά που έχει ήδη αρχίσει να γίνεται. Τη δεκαετία του 1990 η Δύση καθυστέρησε να αντιδράσει στη διάλυση της πρώην Γιουγκοσλαβίας. Υστερα από μεγάλη αιματοχυσία προχώρησε στον βομβαρδισμό των σερβικών δυνάμεων στη Βοσνία το 1995, καθώς και του Βελιγραδίου το 1999 με αφορμή την κρίση του Κοσόβου. Χιλιάδες στρατιώτες του ΝΑΤΟ αναπτύχθηκαν στην περιοχή για τη διατήρηση της εκεχειρίας, ενώ ΗΠΑ και Ε.Ε. δαπάνησαν δισεκατομμύρια δολάρια για την ανοικοδόμηση της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης.
Παρά τη δικαιολογημένη κριτική που δέχθηκε η Δύση για τις βραχυπρόθεσμες και ευκαιριακές λύσεις, οι προσπάθειες αυτές υπήρξαν καθοριστικές για τη διατήρηση της ασφάλειας και της σταθερότητας στα Βαλκάνια. Η προσοχή των Δυτικών είχε, όμως, ημερομηνία λήξης. Οι ΗΠΑ έριξαν το βάρος τους στις επιχειρήσεις σε Αφγανιστάν και Ιράκ, για να υπαναχωρήσουν από τις υποχρεώσεις τους απέναντι στη Βοσνία το 2010.
Την ευθύνη ανέλαβε η Ευρωπαϊκή Ενωση, προσφέροντας προοπτική ένταξης στα κράτη της περιοχής, ως εγγύηση περιφερειακής ασφάλειας. Το 2019, όμως, ήταν πλέον ξεκάθαρο ότι η προοπτική αυτή δεν θα κατέληγε στο επιθυμητό αποτέλεσμα. Εχοντας στερηθεί το ευρωπαϊκό τους όραμα και την πρόσβαση στις ευρωπαϊκές αγορές, οι ηγέτες των Βαλκανίων βούλιαξαν πάλι στον εθνικισμό και τον λαϊκισμό του παρελθόντος. Το κράτος δικαίου, τα ανθρώπινα δικαιώματα και άλλα δημοκρατικά ιδεώδη εγκαταλείφθηκαν.
Οι εθνικοπολιτικές έριδες έχουν στο μεταξύ αναζωπυρωθεί σε πολυεθνικές χώρες με ημιτελή εθνικά σχέδια, όπως η Βοσνία, το Μαυροβούνιο, η Βόρεια Μακεδονία και το Κόσοβο. Την κύρια ευθύνη για το φαινόμενο φέρουν ασφαλώς οι κυβερνήσεις και τα μέσα ενημέρωσης των κρατών αυτών, που επέλεξαν να συσπειρώσουν το κοινό γύρω από τη διασπορά μίσους με στόχο άλλες εθνικές ομάδες. Στη Βοσνία, ο εθνοκεντρισμός έχει βρεθεί στο επίκεντρο της πολιτικής ζωής. Ο Ντόντικ δεν είναι ο μόνος υπεύθυνος. Οι μουσουλμάνοι της Βοσνίας, πλειονότητα στη χώρα, ζητούν ενιαίο κράτος, ενώ οι Κροάτες της Βοσνίας απαιτούν την αυτονομία των εδαφών τους. Η απουσία της Δύσης επέτρεψε στη Ρωσία να επιβληθεί, στηρίζοντας τα αιτήματα των Σερβοβοσνίων. Η Τουρκία, τα κράτη του Κόλπου και το Ιράν έκαναν το ίδιο στις μουσουλμανικές περιοχές.
Παρούσα και η Κίνα
Η θρυαλλίδα της βαλκανικής πυριτιδαποθήκης έχει ανάψει πάλι για τα καλά – Οι ευθύνες της Ε.Ε. και ο ρόλος της Ρωσίας.
Η Κίνα, επιδεικνύοντας τον πολιτικό της ρεαλισμό και την οικονομική της γενναιοδωρία, έχει αναδειχθεί σε σημαντικό παίκτη στη Βοσνία. Ακόμη χειρότερα, Κροατία και Σερβία έχουν αρχίσει να αναμειγνύονται ενεργά στην εσωτερική πολιτική των γειτονικών τους χωρών, ενισχύοντας τις περιφερειακές εντάσεις.
Ο πάλαι ποτέ φιλοδυτικός και φιλελεύθερος Ντόντικ, απογοητευμένος από την ολιγωρία της Δύσης, παρουσίασε τα αποσχιστικά του σχέδια μόνο αφού συνεννοήθηκε με τη Μόσχα. Οι μουσουλμάνοι της Βοσνίας, από τη μεριά τους, νιώθοντας ότι εγκαταλείφθηκαν από τις δυτικές δυνάμεις, στράφηκαν στην Τουρκία για βοήθεια, ενώ οι Κροάτες της Βοσνίας απολαμβάνουν της στήριξης της Κροατίας, χώρας-μέλους της Ε.Ε.
Η κατάσταση είναι πολύ επικίνδυνη, με τον πολιτικό διάλογο να θυμίζει την περίοδο πριν από το 1992 και το ξέσπασμα του εμφυλίου πολέμου. Αν ο Ντόντικ επιμείνει στα σχέδιά του, αυτό θα αποτελέσει αφορμή πολέμου για το Σεράγεβο. ΗΠΑ και Ε.Ε. μοιάζουν να λησμόνησαν το κόστος της ολιγωρίας και της ατολμίας τους στα Βαλκάνια τη δεκαετία του 1990. Η καταλληλότερη λύση θα ήταν η αναβίωση της τακτικής «μαστιγίου και καρότου», που συνδυάζει κυρώσεις με οικονομικά κίνητρα και είχε αποδειχθεί αποτελεσματική στις βαλκανικές διενέξεις του παρελθόντος. Μόνο έτσι θα μπορέσει η Δύση να φέρει στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων την ηγεσία των αντίπαλων πλευρών. Παρότι οι ηγέτες της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης οφείλουν να αρθούν στο ύψος των περιστάσεων, αυτό θα καταστεί εφικτό μόνο αφότου η Δύση επαναφέρει την ευρωπαϊκή προοπτική για τα κράτη της ευαίσθητης περιοχής. Η θρυαλλίδα της βαλκανικής πυριτιδαποθήκης έχει ανάψει πάλι για τα καλά. Η κατάσβεσή της είναι αναγκαία, προτού η περιοχή –ή ακόμη και όλη η Ευρώπη– αναφλεγεί και πάλι.
