Η Ευρωπαϊκή Ενωση βρισκόταν σε άσχημη κατάσταση στην αρχή της πρώτης θητείας του Τραμπ. Η εμπιστοσύνη του κοινού είχε πέσει σε ιστορικά χαμηλά επίπεδα, η Βρετανία είχε μόλις αποφασίσει την αποχώρησή της και η ευρωπαϊκή οικονομία αγωνιζόταν να ανακάμψει από την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση, η οποία είχε προκαλέσει σειρά από χρεοκοπίες σε ολόκληρη την ήπειρο, όπως θυμίζουν οι Νew York Times.
Ωστόσο, περίπου από το 2016 και μετά, η κατάσταση άρχισε σιγά σιγά να βελτιώνεται. Τους τελευταίους μήνες, το κλίμα γύρω από την Ευρωπαϊκή Ενωση έχει βελτιωθεί περαιτέρω. Τα ποσοστά εμπιστοσύνης πλησιάζουν τα υψηλότερα επίπεδα των τελευταίων δύο δεκαετιών. Οι ηγέτες της Ε.Ε. συνάπτουν εμπορικές συμφωνίες με ταχέως αναπτυσσόμενες οικονομίες όπως η Ινδονησία, καταρτίζουν αμυντικό σχέδιο που έχει εξασφαλίσει συνεργασίες με χώρες όπως ο Καναδάς, ενώ ακόμη και η Βρετανία συνήψε πρόσφατα συμφωνία για αποκατάσταση των σχέσεων.
Τα προβλήματα, βέβαια, δεν εξαφανίστηκαν. Η Ενωση εξακολουθεί να αντιμετωπίζει σημαντικές προκλήσεις. Ο πληθυσμός της γερνάει και η οικονομική ανάπτυξη παραμένει αργή. Οι λαϊκιστές που την κατακρίνουν σφοδρά έχουν αποκτήσει δυναμική, ενώ η Ενωση αναζητά τρόπους για να αναζωογονήσει την ανταγωνιστικότητά της. Η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, δέχεται κριτική, καθώς προσπαθεί να αναμορφώσει τον προϋπολογισμό της Ε.Ε.
Αλλά ακόμη και σε κράτη-μέλη όπως η Δανία, η οποία εδώ και καιρό είναι επιφυλακτική ως προς τον προϋπολογισμό και τις συνοριακές πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ενωσης, τα συναισθήματα προς την Ε.Ε. έχουν σαφώς βελτιωθεί.
Περίπου το 74% των Δανών δήλωσαν ότι εμπιστεύονται την Ευρωπαϊκή Ενωση σε πρόσφατη δημοσκόπηση που διεξήχθη για λογαριασμό της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, σε σύγκριση με 63% πριν από πέντε χρόνια. Αυτή η αλλαγή δεν είναι μεμονωμένη – σε όλα τα κράτη-μέλη, οι πολίτες νιώθουν μεγαλύτερη εμπιστοσύνη προς την Ευρωπαϊκή Ενωση.
Το σοκ Τραμπ
Η αλλαγή δεν οφείλεται αποκλειστικά στον Τραμπ. Ωστόσο, η πρόσφατη στάση των ΗΠΑ απέναντι στους μακροχρόνιους συμμάχους τους συνέβαλε σαφώς σε αυτό που ο Γιορν Φλεκ, ανώτερος διευθυντής του Atlantic Council, ενός think tank, αποκαλεί «συγκέντρωση γύρω από τη σημαία της Ευρωπαϊκής Ενωσης».
Μετά την ανάληψη των καθηκόντων του τον Ιανουάριο, ο Τραμπ έχει απειλήσει να εισβάλει στη Γροιλανδία, ημιαυτόνομο έδαφος της Δανίας. Η κυβέρνησή του έχει χαρακτηρίσει τους Ευρωπαίους «αξιολύπητους» σε διαρροές συνομιλιών στο Signal, την εφαρμογή ανταλλαγής μηνυμάτων. Ο ίδιος ο Τραμπ έχει δηλώσει ότι η Ενωση δημιουργήθηκε για να «πλήξει» την Αμερική.
Ο πρόεδρος επέβαλε υψηλότερους δασμούς στα ευρωπαϊκά προϊόντα και, αυτόν τον μήνα, απείλησε να επιβάλει νέους.
Ο Τραμπ έχει επίσης απαιτήσει από την Ευρώπη να καταβάλει περισσότερα για την άμυνά της και έχει υποδείξει ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν θα συνδράμουν χώρες που, κατά την άποψή του, δεν συμβάλλουν επαρκώς στην ασφάλειά τους.
Ολα αυτά έχουν απομακρύνει την Ευρώπη από την Αμερική – και έχουν φέρει πιο κοντά τα κράτη-μέλη.
Οι αντιδράσεις Ε.Ε. και κρατών-μελών
Αντιμέτωπες με την αυξημένη επιθετικότητα της Ρωσίας και την επιμονή της Αμερικής να κάνουν περισσότερα στον τομέα της άμυνας, οι χώρες-μέλη της Ε.Ε. προσπαθούν να αυξήσουν γρήγορα τις στρατιωτικές τους δαπάνες. Ωστόσο, καθώς οι χώρες δυσκολεύονται να βρουν χώρο στους περιορισμένους εθνικούς προϋπολογισμούς τους για να αυξήσουν τις αγορές drones και ολμοβόλων, η Ευρωπαϊκή Ενωση έχει αναλάβει δράση.
Τον Μάρτιο, αξιωματούχοι της Ε.Ε. ανακοίνωσαν κοινό σχέδιο δανειοδότησης ύψους 150 δισ. ευρώ –περίπου 175 δισ. δολ.– μέσω του οποίου τα κράτη-μέλη μπορούν να χρησιμοποιήσουν δάνεια που υποστηρίζονται από τις Βρυξέλλες για να ενισχύσουν τις στρατιωτικές τους δυνατότητες. Ανακοίνωσαν επίσης ότι η Ενωση θα δώσει στα κράτη-μέλη περιθώριο ελιγμών στο πλαίσιο των δημοσιονομικών κανόνων τους, ώστε να μπορούν να αυξήσουν τις αμυντικές δαπάνες.
Κράτη της Ευρωπαϊκής Ενωσης έχουν επίσης γίνει πιο φιλικά μεταξύ τους: η Γερμανία και η Γαλλία συνεργάζονται πιο στενά, ειδικά μετά την εκλογή του Φρίντριχ Μερτς ως νέου καγκελαρίου της Γερμανίας τον Μάιο. Ακόμη και η Βρετανία, η οποία αποχώρησε επίσημα από την Ενωση το 2020, έχει πιέσει να συμπεριληφθεί στο κοινό σχέδιο προμηθειών άμυνας της Ε.Ε.
«Η Ευρώπη ξαφνικά αισθάνεται ευάλωτη», δήλωσε ο Ματίας Μάτις, ανώτερος ερευνητής για την Ευρώπη στο think tank Council on Foreign Relations, εν μέρει επειδή «εγκαταλείφθηκε από τις ΗΠΑ».
«Ξαφνικά σκέφτονται: Πρέπει να βασιζόμαστε περισσότερο στους εαυτούς μας», είπε.
Το κοινό ενδιαφέρον για την ενίσχυση της άμυνας της Ευρώπης δεν είναι το μοναδικό ζήτημα που ενισχύει την εικόνα των Βρυξελλών. Η Ευρωπαϊκή Ενωση διαδραματίζει κεντρικό ρόλο για την αντιμετώπιση και των εμπορικών απειλών του Τραμπ.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή διαπραγματεύεται εμπορικές συμφωνίες για τα 27 κράτη-μέλη. Ως η τρίτη μεγαλύτερη οικονομία στον κόσμο, η Ενωση έχει μεγαλύτερη ισχύ από ό,τι θα είχε οποιοδήποτε από τα κράτη-μέλη της ξεχωριστά.
Αν και αρχικά υπήρχαν αμφιβολίες για το αν κάποια ευρωπαϊκά κράτη θα προσπαθούσαν να συνάψουν επιμέρους συμφωνίες με τις Ηνωμένες Πολιτείες –και οι αξιωματούχοι της κυβέρνησης Τραμπ έχουν εκφράσει τη λύπη τους για το γεγονός ότι δεν μπορούν να συνομιλήσουν απευθείας με τη Γερμανία ή άλλες μεμονωμένες κυβερνήσεις–, οι Ευρωπαίοι αξιωματούχοι έχουν παραμείνει ενωμένοι.
Για παράδειγμα, η πρωθυπουργός της Ιταλίας, Τζόρτζια Μελόνι, λόγω των ακροδεξιών της ριζών και του ιστορικού της κριτικής προς την Ευρωπαϊκή Ενωση, αρχικά αναμενόταν να τοποθετηθεί ως σύμμαχος του Τραμπ. Ωστόσο, όχι μόνο απέφυγε προσέγγιση που θα έθετε την Ιταλία σε προτεραιότητα όταν επισκέφθηκε τον Λευκό Οίκο τον Απρίλιο, αλλά έκτοτε διατηρεί φιλοευρωπαϊκό τόνο.
Η αντίδραση της Μελόνι στην απειλή του Τραμπ για δασμούς 30% ήταν χαρακτηριστική. «Η Ευρώπη έχει την οικονομική και τη χρηματοοικονομική δύναμη να διεκδικήσει τη θέση της και να εξασφαλίσει δίκαιη και λογική συμφωνία», έγραψε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης την περασμένη εβδομάδα. «Η Ιταλία θα κάνει το καθήκον της», τόνισε.
Η Φον ντερ Λάιεν έχει επίσης προωθήσει τα οφέλη της Ευρώπης σε εξωτερικούς εταίρους, προσπαθώντας να υπογράψει σειρά νέων ή βελτιωμένων εμπορικών συμφωνιών με χώρες όπως το Μεξικό, η Νότια Κορέα και η Ινδονησία.
Κάλεσμα απέναντι σε «αδελφούς» και «ολιγάρχες»
Η Ευρωπαϊκή Ενωση βλέπει άνοδο στην υποστήριξη και θα πρέπει να ανταποκριθεί σε αυτήν.
Οι διαπραγματευτές εμπορίου αγωνίζονται να καταλήξουν σε συμφωνία με τις Ηνωμένες Πολιτείες πριν από την 1η Αυγούστου, ημερομηνία κατά την οποία ο Τραμπ έχει απειλήσει να επιβάλει δασμούς 30% – διαφορετικά, η Ευρωπαϊκή Ενωση ενδέχεται να χρειαστεί να προβεί σε αντίποινα.
Το δύσκολο μέρος των εμπορικών διαπραγματεύσεων δεν έχει ακόμη έρθει, και η σχετική συναίνεση που έχει διατηρηθεί μέχρι τώρα θα μπορούσε να καταρρεύσει.
Η Ενωση αντιμετωπίζει επίσης σοβαρά ερωτήματα σχετικά με το πώς θα ενισχυθεί οικονομικά απέναντι στις πανίσχυρες χρηματοπιστωτικές αγορές των ΗΠΑ και την αλματώδη τεχνολογική πρόοδο της Κίνας. Στον επόμενο προϋπολογισμό της, με βάση αυτόν τον στόχο, έχει δεσμευτεί να περιορίσει τη γραφειοκρατία, ενώ δεν είναι σαφές αν κάποια από τις δύο προσεγγίσεις θα είναι επαρκής.
«Χρειαζόμαστε άλλη, νέα Ευρωπαϊκή Ενωση, έτοιμη να βγει στον μεγάλο κόσμο και να διαδραματίσει πολύ ενεργό ρόλο στη διαμόρφωση της νέας παγκόσμιας τάξης που έρχεται», δήλωσε η Φον ντερ Λάιεν σε συνέντευξή της στη γερμανική εφημερίδα Die Zeit.
Ωστόσο, σημείωσε ότι, παρά τις προκλήσεις, υπάρχουν χώρες που περιμένουν να ενταχθούν στην Ενωση.
Και σε μια ειρωνική αναφορά στην Αμερική και τη Ρωσία, πρόσθεσε: «Δεν έχουμε αδελφούς ούτε ολιγάρχες που καθορίζουν τους κανόνες».
Πηγή: New York Times
