Kathimerini.gr
Ως ευθεία αμφισβήτηση της μεταπολεμικής διεθνούς τάξης μετά το 1945 και επαναχάραξη του πλέγματος συμμαχιών, μέσα από το πρίσμα του «America First», ερμηνεύει τη νέα στρατηγική εθνικής ασφάλειας των ΗΠΑ, μιλώντας στην «Κ», ο βετεράνος Αμερικανός διπλωμάτης Ρίτσαρντ Χάας. Ο πρώην σύμβουλος του Αμερικανού πρώην προέδρου Τζορτζ Μπους του πρεσβύτερου και του υπουργού Εξωτερικών Κόλιν Πάουελ, τονίζει ότι η εξωτερική πολιτική Τραμπ δεν βασίζεται στη λογική «πρώτα οι σύμμαχοι», αλλά σε μια ωμή, συναλλακτική προσέγγιση, όπου η οικονομία και οι επιχειρηματικές αποδόσεις προηγούνται των στρατηγικών δεσμεύσεων.
– Η νέα στρατηγική εθνικής ασφάλειας των ΗΠΑ προτάσσει το θεμελιώδες συμφέρον της Αμερικής στο δυτικό ημισφαίριο. Χαρακτηρίζεται μάλιστα ως συμπλήρωμα του δόγματος Μονρόε, καθώς και του δόγματος Ρούζβελτ. Συμφωνείτε με αυτή την ανάγνωση;
– Κατ’ εμέ δεν αποτελεί συνέχιση του δόγματος Μονρόε. Αντιθέτως, είναι η πλήρης διαστρέβλωσή του. Το αρχικό δόγμα Μονρόε στόχευε στην παύση της ευρωπαϊκής αποικιοκρατίας στην αμερικανική ήπειρο και δεν συνιστούσε επ’ ουδενί λευκή επιταγή για την αμερικανική ηγεμονία. Οταν, λοιπόν, ο Αμερικανός πρόεδρος επικαλείται το δόγμα Μονρόε, στην πραγματικότητα μιλάει για την τραμπική εκδοχή του.
Το δόγμα Μονρόε διατυπώθηκε το 1823. Οι ΗΠΑ διακήρυτταν ότι η εποχή της ευρωπαϊκής αποικιοκρατίας στην αμερικανική ήπειρο είχε τελειώσει και η Ευρώπη δεν έπρεπε να παρεμβαίνει στις υποθέσεις της αμερικανικής ηπείρου. Ηταν η εποχή του ευρωπαϊκού ιμπεριαλισμού και οι ΗΠΑ ήταν τότε ένα νέο και σχετικά αδύναμο κράτος, το οποίο διακήρυττε ότι οι ευρωπαϊκές αυτοκρατορίες δεν έπρεπε να παρεμβαίνουν στις εσωτερικές υποθέσεις των νεοσύστατων, ανεξάρτητων από την Ευρώπη χωρών. Υπήρχε, όμως, μία ακόμη αρχή, ότι οι ΗΠΑ δεν θα παρεμβαίνουν στις υποθέσεις της Ευρώπης. Το δόγμα Μονρόε ήταν ένα δόγμα αμοιβαιότητας, «εσείς δεν μας ενοχλείτε, εμείς δεν θα σας ενοχλούμε». Στην πράξη, βέβαια, τουλάχιστον από τη στιγμή που οι ΗΠΑ αναδείχθηκαν υπερδύναμη, το δόγμα μετεξελίχθηκε ως εξής: «Εσείς δεν μας ενοχλείτε και εμείς θα σας ενοχλούμε όσο και όπως κρίνουμε σκόπιμο». Η αμοιβαιότητα, που ήταν κεντρική το 1823, εγκαταλείφθηκε.
Ωστόσο, το 1904-1905 ο πρόεδρος Θίοντορ Ρούζβελτ εισήγαγε την περίφημη «Προσθήκη» Ρούζβελτ (Roosevelt Corollary). Με αυτήν, οι ΗΠΑ αυτοανακηρύχθηκαν αστυνομική δύναμη του δυτικού ημισφαιρίου, υπεύθυνες για τη διατήρηση της τάξης, κάτι που διέφερε ριζικά από το αρχικό δόγμα, ογδόντα χρόνια νωρίτερα. Και ερχόμαστε τελικά στον Τραμπ, ο οποίος υιοθετεί την «Προσθήκη» Ρούζβελτ στην υπερβολή της. Δεν περιορίζεται μόνο στο ότι οι ΗΠΑ είναι ο αστυνόμος, είναι και ο παγκόσμιος ηγεμόνας.
– Στη νέα Στρατηγική Εθνικής Ασφαλείας, επισημαίνεται ότι η προστασία των αμερικανικών συμφερόντων διασφαλίζεται από τη διαμόρφωση μιας αδιαφιλονίκητης σφαίρας επιρροής στο δυτικό ημισφαίριο. Συνεπάγεται το πρόταγμα αυτό την κατάρρευση της φιλελεύθερης μεταπολεμικής τάξης πραγμάτων και την αποδυνάμωση της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας;
– Η στρατηγική Τραμπ δεν είναι απομονωτική, αλλά αντιπροσωπεύει μια πιο στενή και περιορισμένη αντίληψη των αμερικανικών συμφερόντων. Σε αυτό προστίθεται ένας μονομερής προσανατολισμός και μια ισχυρή προκατάληψη κατά των διεθνών θεσμών, οι οποίοι συχνά παρουσιάζονται ως εγγενώς αντιαμερικανικοί και ως απειλή για την εθνική κυριαρχία.
Η προοπτική αποδυνάμωσης του ΝΑΤΟ εντάσσεται στο ίδιο πλαίσιο. Η υπονόμευση της Συμμαχίας μέσω της αμερικανικής στρατηγικής, καθώς και η πιθανότητα περαιτέρω περιορισμού της αμερικανικής στρατιωτικής παρουσίας στην Ευρώπη, καθιστούν σαφές ότι οι διατλαντικοί δεσμοί εισέρχονται σε περίοδο δομικής φθοράς. Η δήλωση του Γερμανού καγκελαρίου περί τέλους της Pax Americana αποτυπώνει εύγλωττα αυτή τη μετάβαση. Οι Ευρωπαίοι δεν μπορούν πλέον να θεωρούν δεδομένη την αμερικανική προστασία και καλούνται να κινηθούν προς μια μεγαλύτερη στρατηγική αυτονομία.
Η Pax Americana, άλλωστε, είχε αρχίσει να εξασθενεί ήδη από το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, τόσο λόγω λαθών της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής όσο και λόγω της ανόδου νέων δυνάμεων, κυρίως της Κίνας, αλλά και της αναθεωρητικής Ρωσίας. Οι ΗΠΑ δεν είναι πλέον διατεθειμένες –ούτε ίσως ικανές– να λειτουργούν ως ο «Ατλας» της διεθνούς τάξης. Ο κόσμος της αμερικανικής πρωτοκαθεδρίας έχει τελειώσει, χωρίς όμως να έχει ακόμη διαμορφωθεί με σαφήνεια το σύστημα που θα τον διαδεχθεί.
– Η Ευρώπη περιγράφεται ως δημοκρατικά προβληματική, απειλούμενη από πολιτισμική εξουδετέρωση. Προκειμένου να σταματήσει μάλιστα η «ευρωπαϊκή παρακμή», η Ουάσιγκτον προτίθεται να καλλιεργήσει «αντίσταση» υποστηρίζοντας ακόμη και υπερπατριωτικά κόμματα. Πόσο πιθανός είναι ο αμερικανικός πατερναλισμός και η χρηματοδότηση κομμάτων τύπου MAGA στην Ε.Ε.;
– Η στάση της κυβέρνησης Τραμπ απέναντι στην Ευρώπη δεν περιορίζεται σε οικονομικές ή θεσμικές διαφωνίες, αλλά αποκτά συχνά πολιτισμικά χαρακτηριστικά. Η κριτική προς την Ε.Ε. συνοδεύεται από εμφανή διάθεση προσέγγισης της Ρωσίας και από ιδεολογική συγγένεια με την ευρωπαϊκή Ακροδεξιά. Πρόκειται για μια κυβέρνηση που αποφεύγει να επικρίνει αυταρχικά καθεστώτα στη Μέση Ανατολή ή στη Λατινική Αμερική, ενώ εμφανίζεται πρόθυμη να στηρίξει δεξιές και εθνικιστικές δυνάμεις στην Ευρώπη, υιοθετώντας έντονα επικριτική στάση απέναντι στο ίδιο το ευρωπαϊκό εγχείρημα.
Ο Ντόναλντ Τραμπ θα πριμοδοτεί μέσω της πολιτικής του ιδεολογικά συγγενή κόμματα με τη φιλοσοφία MAGA και κάποιοι ιδιώτες ίσως ακόμη και να προσφέρουν χρήματα σε ιδρύματα και ΜΚΟ. Εξαρτάται από τις εθνικές νομοθεσίες σε κάθε ευρωπαϊκή χώρα και κατά πόσο είναι επιτρεπτή η ξένη χρηματοδότηση πολιτικών οργανώσεων. Με εντυπωσιάζει πάντως ότι δεν επικρίνει «πατριωτικά» καθεστώτα, αλλά κεντροαριστερά, προκρίνοντας δεξιές εναλλακτικές. Είναι μια επιλογή άκρως προβληματική.
– Σας προβληματίζει ότι στο κείμενο δεν γίνεται καμιά επίκληση στη δημοκρατία, στο διεθνές δίκαιο και στα ανθρώπινα δικαιώματα;
– Η νέα εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ δεν είναι ανήθικη, αλλά αήθης. Πέρα από την Ευρώπη υπάρχει μια σαφής αποστροφή προς την παρέμβαση στις εσωτερικές υποθέσεις άλλων χωρών. Σε τι καταλήγουν όλα αυτά; Η εποχή κατά την οποία οι ΗΠΑ αποτελούσαν τον πυλώνα των συμμαχιών και των διεθνών θεσμών, υπερασπίζονταν τη δημοκρατία και τα ανθρώπινα δικαιώματα και ήταν διατεθειμένες να θυσιαστούν για το κράτος δικαίου και την παγκόσμια ισορροπία ισχύος, έχει τελειώσει. Στη θέση της αναδύεται ένας κόσμος στον οποίο οι αμερικανικές ενέργειες καθορίζονται περισσότερο από το άμεσο όφελος για την αμερικανική οικονομία, τις επιμέρους αμερικανικές επιχειρήσεις και την ασφάλεια της πατρίδας.
Αυτό που ξεχωρίζει άμεσα είναι η προτεραιοποίηση των οικονομικών και εμπορικών συμφερόντων. Το έγγραφο μιλάει για τη μείωση των εμπορικών ελλειμμάτων των ΗΠΑ, την αύξηση του εμπορίου, τη διασφάλιση των εφοδιαστικών αλυσίδων και την επαναβιομηχανοποίηση της χώρας. Οι σύμμαχοι θεωρούνται σύμμαχοι μόνο στον βαθμό που αναλαμβάνουν μεγαλύτερο μερίδιο του βάρους της άμυνας. Η γεωοικονομία έχει υποκαταστήσει τη γεωπολιτική.
– Στο πλαίσιο του ευέλικτου ρεαλισμού του νέου δόγματος Τραμπ, η Ρωσία απενοχοποιείται ως στρατηγικός αντίπαλος, ενώ η αντιπαράθεση με την Κίνα αποϊδεολογικοποιείται και μετατρέπεται σε διαπραγματεύσιμη σχέση κόστους – οφέλους. Δεν είναι μεγάλη η απόκλιση από την προηγούμενη στρατηγική εθνικής ασφάλειας Τραμπ το 2017;
– Αυτή είναι η έμπρακτη απόδειξη της ανάδειξης των σφαιρών επιρροής. Οι ΗΠΑ θα έχουν τον πρώτο λόγο στο δυτικό ημισφαίριο, η Ρωσία και η Ε.Ε. θα αφεθούν να τα βρουν μεταξύ τους στην Ευρώπη και η Κίνα θα έχει σημαντικό λόγο στο μέλλον της Ασίας, εφόσον δεν υπερβεί κάποια όρια.
Η Ρωσία αντιμετωπίζεται με επιείκεια, όχι ως αντίπαλος. Το Κρεμλίνο θα γιορτάσει τον τερματισμό της διεύρυνσης του ΝΑΤΟ, καθώς και την ισχυρή υπόνοια περί εξασθένησης της δέσμευσης των ΗΠΑ για την άμυνα της Ευρώπης. Η προτεραιότητα της στρατηγικής για την καλλιέργεια αντίστασης στην τρέχουσα πορεία της Ευρώπης εντός των ευρωπαϊκών κρατών θα εκληφθεί ως πρόθεση της Ουάσιγκτον να στηρίξει τα ακροδεξιά, λαϊκιστικά, πατριωτικά κόμματα που η Μόσχα ελπίζει ότι θα υπονομεύσουν τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις, οι οποίες δείχνουν ολοένα και μεγαλύτερη αποφασιστικότητα να αντισταθούν στη ρωσική επιθετικότητα. Δεν είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς την ικανοποίηση του Βλαντιμίρ Πούτιν.
Αντιστοίχως αμφίσημη είναι και η στάση έναντι της Κίνας. Η ανακοίνωση μεγάλης συμφωνίας πώλησης όπλων στην Ταϊβάν, ύψους 11 δισ. δολαρίων, κινείται σαφώς σε κατεύθυνση που δεν θα γίνει δεκτή στο Πεκίνο. Ταυτόχρονα, όμως, η χαλάρωση ορισμένων εξαγωγικών περιορισμών και άλλες κινήσεις καλής θέλησης δημιουργούν την εικόνα μιας πολιτικής χωρίς σαφή στρατηγικό προσανατολισμό.
– Το ιδεολογικό υπόβαθρο από την «Ειρήνη μέσω της ισχύος» του Ρέιγκαν, στο «Πρώτα η Αμερική» του Τραμπ, διαφέρει. Υπάρχει ρήγμα στο Ρεπουμπλικανικό κόμμα για την αξιακή κατεύθυνση του κόμματος;
– Το Ρεπουμπλικανικό Κόμμα έχει μετασχηματιστεί σε κόμμα MAGA, μακριά από τις παραδοσιακές αρχές του αμερικανικού συντηρητισμού. Οι συντηρητικοί βρίσκονται πλέον χωρίς σαφή πολιτική στέγη, το κόμμα MAGA του Ντόναλντ Τραμπ είναι ένα ριζοσπαστικοποιημένο κόμμα. Οι συντηρητικοί πιστεύουν στoυς θεσμούς, είναι επιφυλακτικοί απέναντι στην αλλαγή, έχουν αποκρυσταλλωμένη φιλοσοφία για περιορισμένο ρόλο του κράτους στην οικονομία, ισχυρή και συνεκτική με το παρελθόν εξωτερική πολιτική. Αυτή τη στιγμή δεν υπάρχει συντηρητικό κόμμα στην Αμερική. Οι συντηρητικοί είναι είτε σιωπηλοί μέσα στο Ρεπουμπλικανικό Κόμμα είτε έχουν φύγει και αναζητούν στέγη. Ενα ενδιαφέρον στοιχείο το 2028 θα είναι αν οι συντηρητικοί προσπαθήσουν να ανακτήσουν το Ρεπουμπλικανικό Κόμμα από το MAGA του Τραμπ ή αν θα στηρίξουν κεντρώους Δημοκρατικούς υποψηφίους.
