Του Απόστολου Κουρουπάκη
Λόγος πολύς για τον θάνατο του Γρηγόρη Αυξεντίου στο κρησφύγετό του στον Μαχαιρά, μετά από προδοσία, την Κυριακή 3 Μαρτίου 1957, ένας θάνατος που έθεσε τον Αυξεντίου στο Πάνθεον εκείνων που πολέμησαν μέχρις εσχάτων, και σήμερα ο τόπος της θυσίας του βοά: «Ω ξειν, αγγέλλειν ότι τήδε κείμαι». Συζητήσεις για το πώς πέθανε, συζητήσεις εν πολλοίς ανιστορικές. Ο Γρηγόρης Αυξεντίου αποφάσισε να πολεμήσει ώς το τέλος για τα ιδανικά του, να βρει και αυτός τα σκαλοπάτια που οδηγούν στη λευτεριά.
Ο βρετανικός Τύπος
Στον βρετανικό Τύπο η μάχη του Μαχαιρά και η εξουδετέρωση του Γρηγόρη Αυξεντίου μεταφέρεται κυρίως μέσω του πρακτορείου Reuter και του ανταποκριτή τους στο νησί Shane Guebenlian. Σε μία πρώτη επισκόπηση των εφημερίδων της Μεγάλης Βρετανίας, κυρίως περιφερειακών, εξάγεται το συμπέρασμα πως όσα συνέβησαν στην Κύπρο καταλαμβάνουν δημοσιογραφικό χώρο στην πρώτη σελίδα των εντύπων, άλλοτε με εκτενέστερα κείμενα και άλλοτε με μονόστηλα.
Φυσικά, για την ΕΟΚΑ και τους αγωνιστές οι χαρακτηρισμοί είναι, τρομοκράτες, στασιαστές, και άλλα παρόμοια και οι τίτλοι ακολουθούν αυτή τη λογική. Φαίνεται λοιπόν πως η Κύπρος ήταν μία απομακρυσμένη περιοχή, την οποία ήλεγχε το Ηνωμένο Βασίλειο και όσα συνέβαιναν στο νησί αφορούσαν τη δημόσια σφαίρα αναλόγως.
Για παράδειγμα, στην «The Guardian Journal» ο τίτλος είναι «ΕΟΚΑ Νο 2 Dies in Last Stand» και αναφέρει πως ένα προαίσθημα οδήγησε τις αρχές στο νούμερο δύο της ΕΟΚΑ, «τον τρομοκράτη Γρηγόρη Αυξεντίου και τη σύλληψη ακόμη τεσσάρων ενόπλων». Αυτό το προαίσθημα για την επιχείρηση «Whiskey mac» αναδεικνύεται έντονα και στον κυπριακό αγγλόφωνο Τύπο.
Η ανταπόκριση της «The Guardian Journal» έρχεται από το Reuter, με μία εκτενή αναφορά στα γεγονότα, από τα οποία ξεχωρίζουμε το παρακάτω: «Ο Αυξεντίου, πολεμώντας μέχρις εσχάτων, βρέθηκε νεκρός εντός της σπηλιάς με το ένα πόδι κομμένο και τρομερές πληγές».
Στην «Daily Express», στη δεύτερη σελίδα φιλοξενείται η εμβληματική φωτογραφία με τον Αυγουστή Ευσταθίου να οδηγείται από τον Βρετανό στρατιώτη του Τάγματος του Δούκα του Ουέλλιγκτον. Τίτλος: «Τελευταία πράξη: κακούργος πεθαίνει με πυρωμένα όπλα στην κοιλάδα του Μαχαιρά». Στο ρεπορτάζ αναφέρονται τα βασικά γεγονότα, αλλά εντύπωση κάνει και το λυρικό κλείσιμο: «Somewhere in the distance a donkey brayed and a cock crowed. The troops went into the cave and found Gregoris Afxentiou. He was very, very, dead an officer said», δηλαδή «Κάπου στο βάθος ένα γαϊδούρι γκάρισε και ένας πετεινός λάλησε. Τα στρατεύματα μπήκαν στη σπηλιά και βρήκαν τον Γρηγόρη Αυξεντίου. Ήταν πολύ, πολύ, νεκρός, είπε ένας αξιωματικός». Στην ανταπόκριση της «News Chronicle» η είδηση παίζει στο κάτω μέρος της πρώτης σελίδας με τον τίτλο: «Ενας τρομοκράτης σε μια τρύπα», και υπότιτλο «Πολεμάει για 10 ώρες». Και εδώ έχει ενδιαφέρον ο τρόπος με τον οποίο αρχίζει το κείμενο: «He was a small and dark with protruding teeth. He was EOKA’s number two», δηλαδή «Ήταν μικρόσωμος και μελαχρινός με δόντια που προεξείχαν». Συνεχίζοντας το κείμενο καταγράφεται η προσταγή του ανθυπολοχαγού Τζον Μίντλετον: «Come out you have had it», φώναξε, «Βγες έξω, τελείωσε!». Όταν ο Μίντλετον έστειλε στο κρησφύγετο τον Ευσταθίου για να πείσει τον Αυξεντίου να παραδοθεί, ο τελευταίος αναφώνησε το «Μολών λαβέ, ελάτε να μιας πιάσετε».
Στην εφημερίδα «The Scotsman», στη σελίδα 7 μεταφέρεται η είδηση του θανάτου του Αυξεντίου, με τίτλο: «Ο δεύτερος επικεφαλής της ΕΟΚΑ σκοτώθηκε» και εδώ μεταφέρονται τα βασικά της υπόθεσης. Ο δε αυτόπτης μάρτυρας και ανταποκριτής του Reuters Shane Guebenlian αναφέρει: «Έφτασα λίγο μετά το μεσημέρι για να παρακολουθήσω τα τελικά στάδια αυτού του δράματος, που έλαβε χώρα περίπου 800 γιάρδες από το αρχαίο μοναστήρι».
Στην «Daily Herald» και πάλι περιγράφονται τα γεγονότα, τίτλος της πρώτης σελίδας «Ο υπ’ αριθμόν 2 τρομοκράτης πεθαίνει στη σπηλιά μετά από δεκάωρη μάχη». Και πάλι αναφέρεται το «Come out you have had it» με την προσθήκη: «Lay down your arms», «άφησε κάτω τα όπλα σου». Ακούστηκε, όπως αναφέρει το ρεπορτάζ το «Endaxi» και τέσσερις εξήλθαν. Το ρεπορτάζ συνεχίζει και το ενδιαφέρον που αναφέρεται είναι η στιχομυθία μεταξύ Αυξεντίου - Αυγουστή, όπως καταγράφεται στην εφημερίδα: Λέει ο Αυγουστής: «Ο Αυξεντίου ήξερε ότι δεν είχε καμία ελπίδα. Όταν πήγα για να τον φέρω με έβρισε και είπε: “Σου αξίζει να πεθάνεις”. Λίγα είπε μετά. Απλώς κουλουριάστηκε και πυροβολούσε όποτε μπορούσε». Ο δεκανέας Joe Collins από το Ilkley που μπήκε στη σπηλιά μετά την έκρηξη είπε: «Το εσωτερικό καιγόταν, χειροβομβίδες και πυρομαχικά εκρήγνυντο».
Ο αγγλόφωνος Τύπος
Ο αγγλόφωνος Τύπος της Κύπρου ως είναι φυσικό αποφεύγει οξείς χαρακτηρισμούς, στέκεται στα γεγονότα και στις συνέπειες που είχαν. Αναζητούν τους γονείς του, την αρραβωνιαστικιά του, είναι περισσότερο ανθρωποκεντρικά τα ρεπορτάζ… «I’m glad he died fighting» στο δεξί μέρος της εφημερίδας «Times of Cyprus» με τους δημοσιογράφους της εφημερίδας να παίρνουν δηλώσεις από την αρραβωνιαστικιά του Γρηγόρη Αυξεντίου, Βασιλού Παναγή, και τον πατέρα του, Πιερή Αυξεντίου. Η Βασιλού Παναγή λέει πως δεν θρηνεί τον Γρηγόρη, μιας και εκείνος δεν θα το ήθελε! Κύριο θέμα της εφημερίδας η πτώση του αεροσκάφους της RAF, στο Μπράιτον, το οποίο είχε προορισμό την Κύπρο… Το θέμα του Γρηγόρη Αυξεντίου καταλαμβάνει το κέντρο της εφημερίδας, όπου οι φωτογραφίες των Φειδία Συμεωνίδη και Αυγουστή Ευσταθίου με τον τίτλο «The men from Afxentiou’s cave». Από κάτω ο τίτλος «The last of Afxentiou». Σε αυτό το ρεπορτάζ οι δημοσιογράφοι περιγράφουν λεπτομερώς όσα συνέβησαν κατά το τελευταίο μέρος της επιχείρησης «Whisky mac» την Κυριακή στις 3 Μαρτίου 1957, στον Μαχαιρά του Τροόδους. Το ρεπορτάζ ξεκινάει ως εξής: «Το σώμα του Γρηγόρη Πιερή Αυξεντίου, που κυριολεκτικά πέθανε φορώντας τις μπότες του κατά τη διάρκεια μιας οκτάωρης οπλομαχίας με τον στρατό στα βρεγμένα βουνά του Μαχαιρά, ετάφη μυστικώς 28 ώρες αργότερα στη Λευκωσία. Ένας ιερέας ήταν παρών». Στη συνέχεια και αφού καταγράφονται όσα προηγήθηκαν της ανακάλυψης, οι ρεπόρτερ μεταφέρουν τις επίμαχες στιχομυθίες: «There’s two of us now. Come and get us, «Τώρα είμαστε δύο, ελάτε να μιας πιάσετε» δηλαδή φώναξε στα αγγλικά ο Αυξεντίου, όταν ο Ευσταθίου επέστρεψε στο κρησφύγετο για να πείσει τον υπαρχηγό της ΕΟΚΑ να παραδοθεί. Μετά από ώρες μάχης, οι Άγγλοι στρατιώτες πυρπολούν τη σπηλιά… ο Ευσταθίου βγαίνει, λέγοντας «Είμαι πατριώτης. Αυτό ήταν και ο Αυξεντίου. Χάσαμε το παιχνίδι». Έπειτα οι στρατιώτες βρήκαν το απανθρακωμένο σώμα του Αυξεντίου, «κάποτε αξιωματικός του ελληνικού στρατού, φορώντας ακόμα τις μπότες του. Το πρόσωπο και το σώμα του ήταν αγνώριστα. Αργότερα αναγνωρίστηκε από οδοντική γέφυρα που έφερε, για να αντικαταστήσει δύο χρυσά μπροστινά δόντια […]» και για το πώς πέθανε ο Ευσταθίου είπε: «Είχε τραυματιστεί από χειροβομβίδα νωρίς το πρωί και πέθανε από τη φωτιά». Ο αξιωματικός Ρόμπερτ ντε λα Χ. Μοράν είπε πως οι άνδρες της ΕΟΚΑ έδωσαν μία ενθουσιώδη μάχη, ο ταγματάρχης Ντέρεκ Χάρις σχολίασε: «Αυτά τα αγόρια έδωσαν μια πολύ καλή παράσταση». Σύμφωνα δε με τον κυβερνήτη, ο θάνατος του Αυξεντίου, η σύλληψη των Συμεωνίδη, Ευσταθίου και Στυλιανού και του αξίας πέντε χιλιάδων λιρών Παπαδόπουλου θα επιτάχυνε το «τέλος» αυτής της τρομοκρατικής εκστρατείας.
Στο ίδιο μήκος κύματος και η «Cyprus Mail», με πιο έντονη πρώτη σελίδα και κύριο τίτλο: «Πώς ο Αυξεντίου συνάντησε τη μοίρα του». Κύρια φωτογραφία οι παραδοθέντες Ευσταθίου Στυλιανού, και Συμεωνίδης με τους Άγγλους στρατιώτες από πίσω τους με παρατεταμένα τα όπλα τους. Γράφουν οι δημοσιογράφοι: «Τραυματισμένος και καμένος, πέθανε, όταν το κρησφύγετό του εξερράγη πάνω από το κεφάλι του». Ο δε συνταγματάρχης Ρόμπερτ Μόρον, διοικητής του Συντάγματος του Δούκα του Ουέλλιγκτον σε δηλώσεις του ανέφερε: «Έδωσε μια εξαιρετικά σθεναρή/ενθουσιώδη μάχη. Αναγκαστήκαμε να τον πυρπολήσουμε ή να τον ανατινάξουμε». Σύμφωνα με τον δημοσιογράφο της Cyprus Mail, ο Αυγουστής Ευσταθίου δήλωσε: «Ο Αυξεντίου μάς είπε να πάμε και υπακούσαμε. Εξεπλάγην, όταν δεν μας ακολούθησε. Ίσως ανέμενε ότι οι στρατιώτες θα ικανοποιούνταν από εμάς τους τέσσερις, δίνοντάς του την ευκαιρία να δραπετεύσει. Ίσως να είχε αποφασίσει να πολεμήσει μέχρις εσχάτων» και συνεχίζει: «Δεν λυπάμαι που τελείωσαν όλα. Είμαι 14 μήνες στα βουνά. Ποτέ δεν σκότωσα κανέναν, είμαι πατριώτης».
Σχετικά με το πώς έγινε η ανακάλυψη, η εφημερίδα γράφει: «Μαζί με την περίπολο ήταν και ένας ελληνόφωνος σύνδεσμος, ο υπολοχαγός Τζον Γκραντ, ο οποίος είπε πως ένας στρατιώτης βρήκε το κρησφύγετο […] το ρολόι έδειχνε 3.30 π.μ.». και συνεχίζει: «Φώναξα στα ελληνικά να βγουν έξω… αυτοί απάντησαν “entaxi” και φάνηκαν τέσσερις. Είπαν πως υπάρχει ακόμη ένας, ο Αυξεντίου. Τότε τα πράγματα μπέρδεψαν».
Και η διήγηση κορυφώνεται, όταν ο Αυγουστής μπαίνει ξανά στο κρησφύγετο, μετά από διαταγή: «Πετάξαμε μία χειροβομβίδα στο κρησφύγετο. Ήταν η μόνη που είχαμε. Τότε ακούσαμε έναν πυροβολισμό και σκεφτήκαμε πως ο Ευσταθίου ίσως να χτυπήθηκε από τον Αυξεντίου. Ένα ελικόπτερο υπερίπτατο, το οποίο έστειλα πίσω για περισσότερους άντρες. Ήταν πολύ επικίνδυνο να πλησιάσουμε στο κρησφύγετο. Καθίσαμε γύρω του και το επιτηρούσαμε. Πού και πού πεταγόταν κάποια χειροβομβίδα και ενίοτε κάποια φλόγα» και η διήγηση των γεγονότων παίρνει μία λυρική τροπή: «Η βροχή έπεφτε καταρρακτωδώς, τα άνθη στις αμυγδαλιές έτρεμαν στον άνεμο, η κοιλάδα του Μαχαιρά αντηχούσε από τον ήχο των όπλων… και η φωνή του Αυξεντίου να ηχεί στα αγγλικά: Τώρα είμαστε δύο, ελάτε να μιας πιάσετε». Όπως αναφέρεται στη διήγηση των γεγονότων, οι Άγγλοι λίγο πιο κάτω από το κρησφύγετο είχαν στήσει ένα πολεμικό συμβούλιο και αποφάσισαν ότι έπρεπε είτε να ανατινάξουν είτε να πυρπολήσουν τη σπηλιά, δεν είχαν περιθώρια για άλλες απώλειες… Ψύχραιμα και μελετημένα έχυσαν βενζίνη στην πλαγιά του βουνού σιγά-σιγά προς το κρησφύγετο και το τέλος του Γρηγόρη Αυξεντίου είχε αποφασιστεί! O Dennis William Shuttleworth, πρώην διεθνής παίκτης του ράγκμπι, προσφέρθηκε να πλησιάσει το κρησφύγετο και να τελειώσει τη δουλειά… άναψε το σπίρτο και ο Γρηγόρης Αυξεντίου πήρε κι αυτός την ανηφοριά. Συνεχίζει το ρεπορτάζ της εφημερίδας: «Βρήκαν το σώμα του να γλείφεται από τις φλόγες μέσα στο κρησφύγετο. Φορούσε μπότες Wellington (τύπου γαλότσες), χοντρό φανελένιο παντελόνι και μια μάλλινη ζακέτα. Μαζί του φορούσε δύο υποπολυβόλα, έξι γεμιστήρες, πιστόλια, βόμβες, πυρομαχικά και κιάλια». Η οικογένειά του ζήτησε τον νεκρό της, αλλά οι Βρετανοί αρνήθηκαν, τάφηκε στις Κεντρικές Φυλακές. Στη Λύση τα καταστήματα έκλεισαν, οι άνδρες ηλικίας 12 έως 27 ετών τέθηκαν υπό περιορισμό και οι μαθητές του Ελληνικού Γυμνασίου Αμμοχώστου απείχαν από τα μαθήματά τους, «προφανώς» όπως γράφει ο δημοσιογράφος λόγω του θανάτου του Αυξεντίου και της σύλληψης του δασκάλου τους «κ. Παπαδόπουλου».
