Του Παναγιώτη Ρουγκάλα
Η συζήτηση γύρω από το δικαίωμα στη στέγαση έχει πλέον επιστρέψει δυναμικά στο προσκήνιο, όχι ως ιδεολογική συζήτηση, αλλά ως επείγον κοινωνικό ζήτημα. Πόλεις όπως η Λευκωσία, η Λεμεσός και η Λάρνακα αντιμετωπίζουν σοβαρές πιέσεις στην προσφορά προσιτής στέγης, με τα ενοίκια και τις τιμές αγοράς να ξεφεύγουν από τα όρια της λογικής και της οικονομικής αντοχής του μέσου πολίτη. Το πρόβλημα στην Κύπρο προκύπτει από μία σειρά παραγόντων όπως η απότομη αύξηση του πληθυσμού, η περιορισμένη προσφορά, το υψηλό κόστος κατασκευής, η ελλιπής, μέχρι πρόσφατα, συμμετοχή του κράτους, η βραδυκίνητη διαδικασία έκδοσης αδειών. Όλα αυτά δημιουργούν ένα ασφυκτικό τοπίο, στο οποίο οι χαμηλές και μεσαίες εισοδηματικές ομάδες κινδυνεύουν να αποκλειστούν μόνιμα από την πρόσβαση σε αξιοπρεπή στέγη.
Η Κύπρος δεν είναι μόνη. Το φαινόμενο είναι ευρωπαϊκό. Σύμφωνα με πανευρωπαϊκή έρευνα του δικτύου Eurocities, 9 στους 10 δημάρχους της Ε.Ε. δηλώνουν πως η στέγαση αποτελεί πλέον τη «νούμερο ένα» κοινωνική και οικονομική πρόκληση των πόλεών τους. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, οι τοπικές αρχές και ευρωπαϊκές πρωτοβουλίες πολιτικής ζητούν διαρκώς από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή την άμεση δημιουργία ενός ειδικού ταμείου στέγασης, την αναθεώρηση των κανόνων κρατικών ενισχύσεων, καθώς και μεγαλύτερη ευελιξία στην αξιοποίηση των ευρωπαϊκών πόρων. Η Επιτροπή, μέσω της Πολιτικής Συνοχής, αναγνωρίζει πως το ζήτημα δεν μπορεί πλέον να αφεθεί μόνο στα κράτη-μέλη, καθώς η στεγαστική κρίση απειλεί άμεσα την κοινωνική συνοχή και την οικονομική σταθερότητα της Ευρώπης.
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, η Κύπρος δεν μπορεί να παραμένει παρατηρητής. Χρειάζεται ένα σοβαρό, πολυεπίπεδο σχέδιο για την ενίσχυση της προσφοράς στέγασης με κοινωνικά, αλλά και αναπτυξιακά χαρακτηριστικά. Η υιοθέτηση ενός ενισχυμένου μοντέλου «Build-Sell», με κρατική χρηματοδότηση και συνεργασία με τον ιδιωτικό τομέα, μπορεί να συμβάλει στη δημιουργία χιλιάδων κατοικιών που να προορίζονται αποκλειστικά για χαμηλά και μεσαία εισοδήματα. Η επιδότηση επιτοκίων ή προκαταβολών, όπως συμβαίνει σε άλλα ευρωπαϊκά κράτη, θα ενίσχυε ακόμη περισσότερο τη δυνατότητα πρόσβασης.
Παράλληλα, η εφαρμογή ενός μοντέλου «Rent-to-Buy» –με μειωμένο ενοίκιο κατά 20% της αγοράς και δυνατότητα απόκτησης– μπορεί να λειτουργήσει ως ενδιάμεσος μηχανισμός μετάβασης στην ιδιοκτησία. Τέτοια μοντέλα εφαρμόζονται με επιτυχία στο Ηνωμένο Βασίλειο και προτείνονται πλέον και από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή ως εργαλείο σταθεροποίησης για νέους, ενοικιαστές και εργαζόμενους. Η καθιέρωσή τους στην Κύπρο θα μπορούσε να γίνει με αξιοποίηση των ταμείων πολιτικής συνοχής, των δανειακών εργαλείων της Τράπεζας Αναπτύξεως του Συμβουλίου της Ευρώπης και με συμμετοχή ημικρατικώνή ιδιωτικών φορέων, όπως για παράδειγμα οι εταιρείες εξαγοράς πιστώσεων, οι οποίες διαθέτουν πλέον σημαντικό χαρτοφυλάκιο γης.
Την ίδια ώρα, το ζήτημα των καθυστερήσεων στις πολεοδομικές εγκρίσεις και την έκδοση αδειών συνεχίζει να υπονομεύει κάθε απόπειρα επιτάχυνσης της ανάπτυξης. Ειδικά μετά τη δημιουργία των ΕΟΑ, σε κάποιες επαρχίες οι καθυστερήσεις είναι τεράστιες. Γι’ αυτό και χρειάζεται άμεση αποσυμφόρηση του μηχανισμού, αξιοποιώντας μέλη του ΕΤΕΚ, αρχιτέκτονες και μηχανικούς με διαπιστευτήρια, ακόμη και συνταξιούχους επαγγελματίες των πολεοδομικών αρχών, ώστε να εκδοθούν χιλιάδες άδειες που λιμνάζουν. Η απλούστευση των διαδικασιών, η ψηφιοποίηση και η υιοθέτηση fast-track προγραμμάτων για προσιτή στέγαση είναι πλέον προϋποθέσεις, όχι επιλογές.
Εκτός πόλεων ανάπτυξη
Σημαντικό τμήμα της λύσης του προβλήματος στέγασης, ενδεχομένως βρίσκεται εκτός των πόλεων εκεί όπου η γη είναι άφθονη και φθηνότερη. Η επαρχία, με υποτιμημένα ακίνητα και αδρανές έδαφος, μπορεί να προσφέρει διεξόδους. Όμως, χωρίς υποδομές –δρόμους, ύδρευση, αποχέτευση, ενέργεια– η προοπτική αυτή παραμένει θεωρητική. Το κράτος οφείλει να αναλάβει δράση, δημιουργώντας τις βασικές συνθήκες για ανάπτυξη κατοικίας σε ορεινές και αγροτικές περιοχές, όχι μόνο ως μέτρο κοινωνικής στέγασης αλλά και ως στρατηγική περιφερειακής αναζωογόνησης. Παράλληλα, ο σχεδιασμός έργων ειδικά για ηλικιωμένους και συνταξιούχους –όπως οι πρότυπες κοινότητες «retirement villages»– θα μπορούσε να αποσυμφορήσει την πίεση από τα αστικά κέντρα, προσελκύοντας κατοίκους σε περιοχές με υποδομές και ποιοτική φροντίδα.
Η κρίση στέγασης στην Κύπρο δεν είναι μεμονωμένο φαινόμενο – είναι ενταγμένη σε μια ευρύτερη ευρωπαϊκή και παγκόσμια δυναμική. Όμως αυτό δεν αποτελεί άλλοθι για αδράνεια. Το αντίθετο: είναι ευκαιρία. Η ευρωπαϊκή πολιτική συνοχής, τα νέα εργαλεία χρηματοδότησης, τα παραδείγματα επιτυχημένων πρακτικών από άλλες πόλεις, όλα δείχνουν τον δρόμο. Αυτό που λείπει είναι η πολιτική απόφαση να τεθούν οι ανάγκες των πολιτών πάνω από τη λογική της αγοράς και να αποκατασταθεί η ισορροπία μεταξύ επενδυτικού ενδιαφέροντος και κοινωνικής συνοχής.
Απελευθέρωση αγοραστών αλλά και ιδιοκτητών ακινήτων
Ευεργετική για την αγορά μπορεί να χαρακτηριστεί η ρύθμιση που ψήφισε την περασμένη Πέμπτη η Βουλή σε σχέση με τους εγκλωβισμένους τίτλους ιδιοκτησίας. Πρόκειται για μία κίνηση που όχι μόνο θα επιτρέψει στους ιδιοκτήτες να αποκτήσουν πραγματική κατοχή του ακινήτου τους και να το αξιοποιήσουν όπως θέλουν, π.χ. με πώληση, αλλά δίνει την ευκαιρία σε τράπεζες και εταιρείες εξαγοράς πιστώσεων να βγάλουν κι άλλα ακίνητα στην αγορά, αυξάνοντας την προσφορά σε μία περίοδο που η ζήτηση είναι πολύ μεγαλύτερη εξ ου και οι τιμές πιέζονται προς τα πάνω. Σύμφωνα με πληροφορίες μας, αρκετές χιλιάδες ακίνητα εμπίπτουν σ’ αυτό το καθεστώς και πλέον αναμένεται πως η κατάσταση θα ξεκαθαρίσει προς όφελος όλων των εμπλεκομένων.
