Της Δωρίτας Γιαννακού
Η Κύπρος χρειάζεται ένα πραγματικά βιώσιμο μοντέλο που να βασίζεται στην ιδιοκατανάλωση, στον ενεργό ρόλο του καταναλωτή ως prosumer (παραγωγός-καταναλωτής) και στην αποκέντρωση της παραγωγής, ανέφερε στην «Κ» ο πρόεδρος του Συνδέσμου Εταιρειών Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας Κύπρου (ΣΕΑΠΕΚ) Φάνος Καραντώνης. Ο κ. Καραντώνης επισήμανε ότι η ενεργειακή μετάβαση ξεκινά με την ενδυνάμωση του καταναλωτή, ώστε να μπορεί να αποφασίζει για την ενέργεια που παράγει, καταναλώνει και ανταλλάσσει. Ο πρόεδρος της ΣΕΑΠΕΚ αναφέρθηκε και στην ΑΗΚ σημειώνοντας ότι δημιουργεί σοβαρά εμπόδια στην ανάπτυξη υγιούς ανταγωνισμού.
–Ποιες οι εισηγήσεις σας για την άμεση μετάβαση της Κύπρου σε ένα φτηνό και βιώσιμο ενεργειακό μοντέλο;
–Η ενεργειακή μετάβαση της Κύπρου χρειάζεται όραμα, πλάνο και στρατηγική – στοιχεία που, δυστυχώς, παραδοσιακά απουσιάζουν από τον τρόπο που πολιτευόμαστε και κυβερνούμε. Αν θέλουμε πραγματικά να περάσουμε σε ένα βιώσιμο και οικονομικά αποδοτικό ενεργειακό μοντέλο, πρέπει να αξιοποιήσουμε στο έπακρο τις ευρωπαϊκές ευκαιρίες και να χτίσουμε ένα μοντέλο που ενισχύει την αυτονομία και την αυτάρκεια των πολιτών, των επιχειρήσεων και της χώρας συνολικά.
Ένα πραγματικά βιώσιμο μοντέλο βασίζεται στην ιδιοκατανάλωση, στον ενεργό ρόλο του καταναλωτή ως prosumer (παραγωγός-καταναλωτής) και στην αποκέντρωση της παραγωγής. Είναι αυτό το μοντέλο που μειώνει την εξάρτησή μας από τις εισαγωγές καυσίμων, βελτιώνει το εμπορικό ισοζύγιο της χώρας και ενισχύει την ανθεκτικότητα της κοινωνίας και της οικονομίας απέναντι σε διεθνείς ενεργειακές κρίσεις. Η Ευρώπη έχει χαράξει ξεκάθαρη πορεία προς αυτή την κατεύθυνση, με εργαλεία, κανονισμούς και χρηματοδοτικά μέσα που οφείλουμε να αξιοποιήσουμε.
Η ενίσχυση του ανταγωνισμού στην αγορά ενέργειας, η διευκόλυνση της αυτοπαραγωγής με αποθήκευση, η στήριξη των ενεργειακών κοινοτήτων και η ενδυνάμωση του καταναλωτή είναι τα θεμέλια ενός τέτοιου μοντέλου. Όχι μόνο γιατί είναι τεχνικά εφικτό και περιβαλλοντικά αναγκαίο, αλλά γιατί είναι κοινωνικά δίκαιο και οικονομικά έξυπνο.
Ο ΣΕΑΠΕΚ υποστηρίζει αυτή τη μετάβαση μέσα από συγκεκριμένες προτάσεις πολιτικής και νομοθεσίας, και καλεί όλους τους εμπλεκόμενους φορείς να δούμε την ενέργεια όχι ως εμπόρευμα, αλλά ως μέσο ενδυνάμωσης της κοινωνίας μας.
Ο ρόλος του πολίτη
–Τι ρόλο μπορούν να παίξουν οι πολίτες ως prosumers;
–Η ενεργειακή μετάβαση δεν μπορεί να επιτευχθεί χωρίς την ενεργή συμμετοχή των πολιτών. Ο ρόλος του prosumer βρίσκεται στον πυρήνα της ευρωπαϊκής πολιτικής για ένα δίκαιο, ανθεκτικό και βιώσιμο ενεργειακό σύστημα. Ο πολίτης δεν είναι πλέον παθητικός δέκτης, αλλά ενεργός συμμετέχων στην παραγωγή, αποθήκευση, διαχείριση και κατανάλωση της ενέργειας.
Για να μπορέσει όμως να αναλάβει αυτό τον ρόλο, οφείλουμε ως πολιτεία και θεσμοί να του δώσουμε τα εργαλεία:
• Πρόσβαση σε φωτοβολταϊκά στέγης και τοπική αποθήκευση, χωρίς αυθαίρετους περιορισμούς.
• Δικαίωμα σε ενεργειακές κοινότητες, όπου πολίτες και μικρές επιχειρήσεις μπορούν να ενώσουν δυνάμεις για παραγωγή και κατανάλωση καθαρής ενέργειας.
• Συμμετοχή στην αγορά απόκρισης ζήτησης, ώστε να ανταμείβονται όσοι προσαρμόζουν τη χρήση τους ανάλογα με τις ανάγκες του συστήματος.
• Ψηφιακά και διαφανή εργαλεία παρακολούθησης και διαχείρισης της κατανάλωσης.
Ο ΣΕΑΠΕΚ συμμετείχε ενεργά στην πρόσφατη νομοθετική ρύθμιση που θωρακίζει το δικαίωμα στην ιδιοκατανάλωση, διασφαλίζει την τεχνική δυνατότητα σύνδεσης και θέτει τις βάσεις για περαιτέρω ενίσχυση της τοπικής ευφυούς αποθήκευσης και ηλεκτροκίνησης.
Η ενεργειακή μετάβαση ξεκινά με την ενδυνάμωση του καταναλωτή, ώστε να μπορεί να αποφασίζει για την ενέργεια που παράγει, καταναλώνει και ανταλλάσσει. Μόνο έτσι μπορούμε να χτίσουμε ένα δίκαιο, συμμετοχικό και βιώσιμο μοντέλο για όλους.
Εμπόδια από ΑΗΚ
–Εκτιμάτε ότι το άνοιγμα της αγοράς ενέργειας στα μέσα του 2025, θα επιφέρει μείωση στις τιμές του ηλεκτρικού ρεύματος για τους καταναλωτές;
–Το άνοιγμα της αγοράς ηλεκτρισμού είναι ένα σημαντικό βήμα προς τον εκσυγχρονισμό του τομέα ενέργειας στην Κύπρο. Ωστόσο, από μόνο του δεν εγγυάται μειώσεις στις τιμές για τον καταναλωτή. Για να μπορέσει ο ανταγωνισμός να λειτουργήσει υπέρ της κοινωνίας, πρέπει να υπάρχουν οι κατάλληλες προϋποθέσεις σε επίπεδο υποδομών, θεσμικού πλαισίου και ρυθμιστικής ανεξαρτησίας.
Σήμερα, το κόστος ηλεκτρισμού στην Κύπρο παραμένει υψηλό, όχι μόνο λόγω της υπερεξάρτησης από τα εισαγόμενα καύσιμα, αλλά και λόγω της μακράς καθυστέρησης στην έλευση του φυσικού αερίου. Η απουσία αποθήκευσης, προημερήσιας αγοράς και ψηφιακής μέτρησης (έξυπνοι μετρητές) επιδεινώνει το πρόβλημα, δημιουργώντας ένα ανελαστικό σύστημα, που δεν μπορεί να αξιοποιήσει επαρκώς τις ΑΠΕ και τις ευκαιρίες της αγοράς.
Ταυτόχρονα, η ύπαρξη υπερδεσπόζοντος οργανισμού, όπως είναι η ΑΗΚ στην κυπριακή αγορά, δημιουργεί σοβαρά εμπόδια στην ανάπτυξη υγιούς ανταγωνισμού. Η διεθνής εμπειρία δείχνει ότι σε τέτοιες περιπτώσεις απαιτείται πολιτικό σθένος και βούληση για ουσιαστική μεταρρύθμιση. Παρεκκλίσεις από μια πλήρως φιλελευθεροποιημένη αγορά, διατήρηση μονοπωλιακών προνομίων και η μη διασφάλιση ανεξάρτητων θεσμών και λειτουργίας του δικτύου λειτουργούν ως τροχοπέδη στην ομαλή και δίκαιη λειτουργία της αγοράς. Αν δεν συνοδευτεί από πραγματικές τομές, ισχυρή ρυθμιστική εποπτεία και δίκαιη πρόσβαση όλων στο δίκτυο, τότε ο κίνδυνος να δούμε «φιλελευθεροποίηση μόνο στα χαρτιά» είναι υπαρκτός. Η πρόκληση είναι θεσμική και πολιτική, όχι μόνο τεχνική.
Περιφερειακός κόμβος
–Μπορεί η Κύπρος να εξελιχθεί σε περιφερειακό κόμβο «πράσινης ενέργειας»;
–Η Κύπρος διαθέτει όλα τα φυσικά πλεονεκτήματα για να μετατραπεί σε περιφερειακό κόμβο πράσινης ενέργειας.
Ωστόσο, το να γίνουμε κόμβος δεν είναι τίτλος που απονέμεται. Είναι ρόλος που κερδίζεται μέσα από συστηματική δουλειά, διακρατικές συνεργασίες, καινοτομία και θεσμική αξιοπιστία. Προς το παρόν, οι καθυστερήσεις, η αποσπασματική πολιτική και η περιορισμένη πρόοδος σε κρίσιμες υποδομές μας κρατούν πίσω.
Το στοίχημα είναι η Κύπρος να μεταβεί από ενεργειακός καταναλωτής-εισαγωγέας σε παραγωγός-εξαγωγέας πράσινης ενέργειας και τεχνογνωσίας. Η διασύνδεση με το ευρωπαϊκό και περιφερειακό δίκτυο, η ανάπτυξη υδρογόνου, καινοτόμων τεχνολογιών ΑΠΕ και έξυπνων ενεργειακών κοινοτήτων, μπορούν να μας βάλουν στον χάρτη ως δυναμικό παίχτη της Νοτιοανατολικής Μεσογείου.
Με όραμα, διαφάνεια και αξιοποίηση των δυνατοτήτων που μας προσφέρει η συμμετοχή μας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, μπορούμε όχι μόνο να καλύψουμε τις ανάγκες μας, αλλά να συμβάλουμε ενεργά στη διαμόρφωση του ενεργειακού μέλλοντος της περιοχής μας.
Με την αποθήκευση η πολιτεία δημιούργησε ένα ακόμα μονοπώλιο
Χρειάζεται άμεση επαναξιολόγηση της στρατηγικής με θεσμικά ισορροπημένες λύσεις και ενίσχυση των αγορών αποθήκευσης.
–Ποιος ο ρόλος της κεντρικής αποθήκευσης για τη μετάβαση ενός πραγματικά βιώσιμου μοντέλου που βασίζεται στην ιδιοκατανάλωση;
–Η αποθήκευση ενέργειας, είτε πρόκειται για κεντρική είτε για υβριδική και διεσπαρμένη, αποτελεί βασικό πυλώνα της πράσινης μετάβασης. Χωρίς αποθήκευση, το σύστημα παραμένει ευάλωτο, ο κορεσμός επιδεινώνεται και η ενσωμάτωση ΑΠΕ γίνεται με το σταγονόμετρο. Αντί να αποτελέσει ευκαιρία για την ενίσχυση της αγοράς και των μηχανισμών εξισορρόπησης, η πολιτεία –με καθαρά πολιτική επιλογή– προχώρησε στη δημιουργία ενός ακόμα κρατικού μονοπωλίου, αυτή τη φορά στην κεντρική αποθήκευση, εξυπηρετώντας τον υπερδεσπόζοντα ρόλο της ΑΗΚ.
Εν μέσω μιας υποτιθέμενης φιλελευθεροποίησης της αγοράς ηλεκτρισμού, η Κύπρος –και συγκεκριμένα το υπουργείο Ενέργειας– ζήτησε και έλαβε εξαίρεση από κρίσιμες διατάξεις της Οδηγίας (ΕΕ) 2019/944, και συγκεκριμένα από το άρθρο 40(4) και το άρθρο 54(2). Αυτό σημαίνει ότι ο Διαχειριστής Συστήματος Μεταφοράς δεν είναι πλέον υποχρεωμένος να προμηθεύεται υπηρεσίες εξισορρόπησης μέσω διαφανών, αμερόληπτων και βασισμένων στην αγορά διαδικασιών, ούτε να διασφαλίζει την ισότιμη πρόσβαση όλων των συμμετεχόντων.
Αυτό πρακτικά κλειδώνει την αγορά και ανατρέπει το θεσμικό κεκτημένο που προσπαθεί να εδραιώσει η Ευρωπαϊκή Ένωση.
Η αποθήκευση θα μπορούσε να γίνει μοχλός καινοτομίας και επενδύσεων, να ενισχύσει την αυτονομία των καταναλωτών, να στηρίξει την ηλεκτροκίνηση και να επιτρέψει τη συμμετοχή μικρών και μεγάλων παικτών σε ένα σύγχρονο ενεργειακό οικοσύστημα. Αντ’ αυτού, σήμερα έχουμε ένα καθεστώς που εξυπηρετεί τη διατήρηση ισχύος και την ακινησία. Χρειάζεται άμεση επαναξιολόγηση της στρατηγικής αυτής, με επιστροφή σε θεσμικά ισορροπημένες λύσεις και ενίσχυση των αγορών αποθήκευσης και απόκρισης ζήτησης, όπου όλοι οι φορείς μπορούν να συμβάλουν στην ενεργειακή ασφάλεια και ευστάθεια.
