Του Αντρέα Κημήτρη
Τους λόγους για τους οποίους φθίνουν τα παραδοσιακά κόμματα και τι μπορούν να κάνουν για να ανακόψουν αρχικά αυτή την πτωτική πορεία και στη συνέχεια να ανακάμψουν αν είναι εφικτό, αναλύουν σε συνέντευξη στην «Κ» ο σύμβουλος Επικοινωνίας Ανδρέας Χατζηκυριάκος και ο ακαδημαϊκός Γιάννος Κατσουρίδης. Αναφέρουν ότι τα κόμματα είναι σε πτωτική πορεία, αλλά την ίδια ώρα επιδεικνύουν και μια κάποια ανθεκτικότητα, διότι το λεγόμενο υποκατάστατο, όπως σημειώνουν, ουσιαστικά δεν υπάρχει, καθώς τα νέα σχήματα δεν στεριώνουν. Σχολιάζουν ότι η υποχώρηση των ιδεολογιών έχει στοιχίσει στα κόμματα. Επιπλέον, τονίζουν ότι ζούμε σε μια εποχή αυξανόμενου ατομικισμού, κάτι που αποτυπώνεται και στα κόμματα καθώς και σε αυτά πλέον κυριαρχεί το προσωπικό συμφέρον έναντι του συλλογικού καλού.
–Γιατί τα παραδοσιακά κόμματα φθίνουν τα τελευταία χρόνια;
Γιάννος Κατσουρίδης: Θα έλεγα ότι υπάρχουν τρεις κατηγορίες λόγων. Ο ένας είναι ο τρόπος με τον οποίο μετεξελίσσεται το σύγχρονο κράτος με κυριότερο χαρακτηριστικό την απώλεια κυριαρχίας ειδικά στο πλαίσιο της Ε.Ε. Τα κόμματα ως θεσμοί που δημιουργήθηκαν στο πλαίσιο του εθνικού κράτους χάνουν από τα εργαλεία που έχουν στη διάθεσή τους για υλοποίηση πολιτικών. Αυτό επηρεάζει περισσότερο τα κόμματα που έχουν «μάθει» να διαχειρίζονται το κράτος όπως ο ΔΗΣΥ και το ΔΗΚΟ. Άλλος παράγοντας που επηρεάζει είναι η εξέλιξη του σύγχρονου καπιταλισμού με τις ραγδαίες αλλαγές στην κοινωνία, στην κουλτούρα, στην επικοινωνία, στην τεχνολογία, στην οικονομία, ιδιαίτερα μετά την πτώση του υπαρκτού σοσιαλισμού. Τα κόμματα δεν έχουν καταφέρει να προσαρμοστούν στις αλλαγές. Αυτό επηρεάζει περισσότερο κόμματα όπως το ΑΚΕΛ. Η ιδεολογία ήταν η πυξίδα με την οποία προσανατολίζονταν και τα κόμματα και ο κόσμος για έναν ολόκληρο αιώνα, και μετά το ’90 είναι λες και αυτή καταργήθηκε. Αυτό δημιουργεί μεγάλο αποπροσανατολισμό. Τέλος, είναι οι αποτυχίες των ίδιων των κομμάτων. Είναι λες και αποτραβήχτηκαν από την κοινωνία και δεν μπορούν να εμπλέξουν πλέον τον κόσμο στην πολιτική. Καταφεύγουν ολοένα και περισσότερο στην θαλπωρή του κράτους. Αυτό επηρεάζει όλα τα παραδοσιακά κόμματα.
Ανδρέας Χατζηκυριάκος: Χάνουν συνεχώς από τη δύναμή τους, διότι οι λόγοι για τους οποίους δημιουργήθηκαν έπαψαν να υπάρχουν στον βαθμό που υπήρχαν αρχικά, άρα δεν εξυπηρετούν τις ανάγκες της κοινωνίας στον ίδιο βαθμό που τις εξυπηρετούσαν παλιά. Υποχωρούν οι ιδεολογίες και αυτό επηρεάζει τις πολιτικές δυνάμεις. Επηρεάζεται περισσότερο η Αριστερά που πιστεύει σε μια ιδεολογία που στόχο έχει να οδηγήσει τα πράγματα προς μια συγκεκριμένη κατεύθυνση. Ακόμη και στα μάτια των αριστερών αυτή η προσέγγιση έπαψε να είναι ένα ρεαλιστικό εγχείρημα. Στη Δεξιά η ιδεολογία είναι πιο χαλαρή, γι’ αυτό βλέπουμε στις δυτικές κοινωνίες ότι τα δεξιά κόμματα έχουν μεν φθορά, αλλά μικρότερη από τα σοσιαλιστικά και αριστερά κόμματα. Ο συνδετικός κρίκος αριστερών κομμάτων με τη βάση τους ήταν και η ιδεολογία, ενώ στα δεξιά κόμματα ήταν και η εξυπηρέτηση των επιχειρηματιών, της ανάπτυξης και της οικονομίας. Γι’ αυτό τα αριστερά κόμματα έχουν μεγαλύτερη φθορά και η πτώση γίνεται με πιο γρήγορο ρυθμό.
–Κινδυνεύουν από τον εαυτό τους ή/και από τις συγκυρίες;
Γ.Κ.: Αντικειμενικά και από τα δύο. Είναι και οι αποτυχίες των κομμάτων, αλλά και οι μεγάλες εξελίξεις που συντελούνται εκτός κομμάτων και στις οποίες αυτοί οι οργανισμοί είτε δεν μπορούν να προσαρμοστούν, είτε επειδή είναι δυσκίνητοι το κάνουν με μεγάλη καθυστέρηση, ή δεν μπορούν να ελέγξουν και να κατευθύνουν προς όφελός τους.
Α.Χ.: Λέμε ότι τα παραδοσιακά κόμματα χάνουν και είναι ορθό, όμως, το λεγόμενο υποκατάστατο ουσιαστικά δεν υπάρχει, διότι κανένα νέο σχήμα δεν στέριωσε. Άρα τα παραδοσιακά κόμματα δείχνουν μια ανθεκτικότητα, παρά τις πιέσεις που δέχονται. Δεκάδες κόμματα προσπάθησαν να μπουν στο πολιτικό πεδίο αλλά έσβησαν, καθώς φάνηκε ότι προσπαθούσαν να εξυπηρετήσουν ιδιοτελή συμφέροντα των δημιουργών τους. Από τα καινούργια κόμματα, το μόνο που άντεξε είναι το ΕΛΑΜ που αυξάνει συνεχώς τον αριθμό των ψήφων του.
Γ.Κ.: Η δημιουργία νέων κομμάτων είναι η νέα κανονικότητα. Είναι πολύ δύσκολο να έχουμε ξανά κόμματα του μεγέθους του παρελθόντος όπου ΔΗΣΥ και ΑΚΕΛ μαζί λάμβαναν σχεδόν 70%. Είναι μεν μεγάλα κόμματα με ρίζες και επιδεικνύουν όντως ανθεκτικότητα, αλλά το πιθανότερο είναι ότι η πορεία τους θα συνεχίσει να είναι πτωτική ή απλώς να συγκρατεί δυνάμεις. Έτσι, θα έχουμε συνεχώς καινούργιους σχηματισμούς που όμως δύσκολα θα σταθεροποιούνται γιατί δεν υπάρχουν οι συνθήκες για να αντέξουν. Άρα το πιο πιθανό είναι να έχουμε πολιτικούς οργανισμούς που θα εμφανίζονται και θα εξαφανίζονται.
–Η αλλαγή στη συμπεριφορά του εκλογικού σώματος επηρεάζει τα κόμματα;
Γ.Κ.: Σαφέστατα. Έχουν αλλάξει δραματικά οι συνθήκες μέσα στις οποίες πολιτικοποιούνται και κομματικοποιούνται οι πολίτες και κατ’ επέκταση αλλάζει και ο τρόπος που ψηφίζουν. Έτσι και η εκλογική τους συμπεριφορά δεν είναι ίδια με το παρελθόν. Πέραν της αποχής υπάρχει διαρκής μετακίνηση ψηφοφόρων ακόμα και προς κατευθύνσεις που δεν θα φανταζόμασταν.
Α.Χ.: Παλιά όταν κάναμε εκλογές, άρχιζε η προεκλογική εκστρατεία και ξέραμε ότι ο ΔΗΣΥ θα πάρει περίπου τόσα και το ΑΚΕΛ άλλα τόσα, γιατί υπήρχε σκληρή κομματική πειθαρχία. Άρα η χαλαρή ψήφος που μπορούσε να μετακινηθεί ήταν πολύ μικρή και έτσι δεν γινόταν μεγάλη προσπάθεια από τα κόμματα να προσελκύσουν νέες ψήφους, διότι ήταν λίγο-πολύ δεδομένο το ποσοστό που θα λάμβαναν. Στην πορεία άρχισε να αυξάνεται το μέγεθος του ρευστού εκλογικού σώματος και άρα έπρεπε τα κόμματα να καταβάλουν προσπάθεια για να διεκδικήσουν εκείνο το ακροατήριο. Αυτό φυσικά εξηγεί και την αύξηση του αριθμού των επικοινωνιολόγων!
–Τι μπορούν να κάνουν τα κόμματα για να βελτιώσουν την κατάσταση;
Α.Χ.: Πρέπει να αλλάξει το συγκριτικό πλαίσιο. Έρχεται π.χ. ο ΔΗΣΥ και λέει διατήρησα την πρωτιά στις εκλογές άρα είμαι νικητής και κάποιοι απαντούν, ναι, αλλά χάθηκε σημαντικό ποσοστό. Θεωρώ ότι δεν πρέπει να γίνεται σύγκριση με το παρελθόν, διότι το ένδοξο παρελθόν των κομμάτων δεν θα επανέλθει στο προβλεπτό μέλλον, άρα η ανάλυση των εκλογικών τους αποτελεσμάτων πρέπει να γίνει πιο ρεαλιστική. Το ότι το ΑΚΕΛ κινδυνεύει να πάει κάτω από 20%, κάτι που θεωρείτο αδιανόητο πριν από μερικά χρόνια, είναι αποτυχία ή επιτυχία που καταφέρνει τελικά και συγκρατείται κοντά στο 20%; Χρειάζονται, επίσης, τολμηροί κομματικοί ηγέτες που να είναι διατεθειμένοι να πειραματιστούν. Πάμε στις βουλευτικές εκλογές του 2026 και ξέρουμε ότι ο ΔΗΣΥ και το ΑΚΕΛ θα χάσουν ποσοστά. Γιατί δεν είναι διατεθειμένοι οι αρχηγοί να πειραματιστούν; Ας διοργανώσουν για παράδειγμα μια διαφορετική συζήτηση για την πολιτική και τους πολιτικούς ανοιχτή στο κοινό.
Γ.Κ.: Θα ακουστώ λίγο πεσιμιστής. Δεν ξέρω πόσο εύκολο είναι πλέον. Και δεν υπάρχουν συνταγές. Πρέπει τα κόμματα να καταλάβουν ότι είναι πολιτικοί οργανισμοί που διαχειρίζονται ζητήματα της κοινωνίας και του κράτους και άρα χρειάζεται να επανασυνδεθούν με την κοινωνία, αλλά αυτή η επανασύνδεση πρέπει να γίνει με πολιτικούς όρους και όχι επικοινωνιακούς.
Προσωπικότητες, κόμματα, λαϊκισμός και απολιτίκ
Γιάννος Κατσουρίδης, αναπληρωτής καθηγητής Συγκριτικής Πολιτικής στο Πανεπιστήμιο Λευκωσίας
Είναι πολύ δύσκολο να έχουμε ξανά κόμματα του μεγέθους του παρελθόντος, όταν ΔΗΣΥ και ΑΚΕΛ μαζί λάμβαναν σχεδόν 70%.
Ανδρέας Χατζηκυριάκος, σύμβουλος Επικοινωνίας ΓΝΩΡΑ
Κόμματα με διαφορετικές ιδεολογίες προτείνουν στο ίδιο άτομο να είναι υποψήφιος και αυτός ο άνθρωπος κάνει απλώς υπολογισμούς με ποιο κόμμα έχει περισσότερες πιθανότητες να εκλεγεί.
–Ζούμε πλέον την εποχή των προσωπικοτήτων και όχι των κομμάτων και της κομματικής πειθαρχίας;
Α.Χ.: Το σύνολο υποχωρεί και στο επίκεντρο τίθεται το άτομο διότι δεν υπάρχει συλλογικός στόχος. Και στα κόμματα πλέον το προσωπικό συμφέρον και η ανέλιξη είναι υπεράνω του συλλογικού καλού. Ζούμε από το 1990 και μετά έναν αυξανόμενο ατομικισμό στην κοινωνία. Και αυτό έχει να κάνει με την κατάρρευση των ιδεολογιών. Παλιά ο άνθρωπος πίστευε σε κάτι και όλοι μαζί υπηρετούσαν μια ιδέα πάνω από το άτομο. Σήμερα επικρατεί το ατομικό συμφέρον. Ακούμε για παράδειγμα σήμερα κόμματα με διαφορετικές ιδεολογίες να προτείνουν στο ίδιο άτομο να είναι υποψήφιος μαζί τους και αυτός ο άνθρωπος κάθεται και κάνει απλώς υπολογισμούς με ποιο κόμμα έχει περισσότερες πιθανότητες να εκλεγεί και έτσι αποφασίζει.
Γ.Κ.: Η ανάδειξη του ρόλου του ατόμου και της προσωπικότητας υπήρχε διαχρονικά, αλλά σήμερα είναι η επικρατούσα τάση και στην κοινωνία και στα κόμματα κυρίως λόγω της εξατομίκευσης των πλείστων κοινωνικών διεργασιών. Και αυτό επιδρά αρνητικά και στην κομματική συνοχή και πειθαρχία. Βλέπουμε για παράδειγμα ότι η μάχη πλέον γίνεται εντός των κομμάτων μεταξύ των υποψηφίων για το ποιοι θα εκλεγούν και ακόμη και οι ίδιοι οι υποψήφιοι δεν ενδιαφέρονται πρωτίστως για το πώς θα ενισχύσουν το κόμμα αλλά για το πώς θα πετύχουν οι ίδιοι. Και αυτό ισχύει πλέον και σε κόμματα της Αριστεράς όπως το ΑΚΕΛ. Στη μελέτη των πολιτικών κομμάτων είναι λες και έχουμε ένα deja vu αφού τα κόμματα ξεκίνησαν ως ενώσεις προσωπικοτήτων, μετατράπηκαν σε ισχυρούς φορείς συλλογικότητας και σήμερα επανερχόμαστε στην πρωτοκαθεδρία της ατομικότητας.
–Αυτά που συζητάμε ευνοούν τον λαϊκισμό και το φαινόμενο των απολιτίκ;
Α.Χ.: Ζούμε στην εποχή του ατόμου, της λαμπερής προσωπικότητας που μαγεύει και εντυπωσιάζει τα πλήθη και έχουμε και τον λαϊκισμό. Αυτό το μείγμα στην Ευρώπη μάς οδήγησε σε δύο παγκόσμιους πολέμους. Παλαιότερα έπρεπε να συνέλθουν το συλλογικά όργανα ενός κόμματος και να καταλήξουν σε μια θέση την οποία εν πολλοίς υιοθετούσαν και οι οπαδοί του κόμματος, ενώ τώρα αποφασίζει αυτή η λαμπερή προσωπικότητα, βγαίνει έξω τα λέει και ο κόσμος χειροκροτεί.
Γ.Κ.: Είναι χαρακτηριστικά της σύγχρονης εποχής και τα δύο που συνδέονται με την υποχώρηση της συλλογικής και ιδεολογικής προσέγγισης της πολιτικής και της ευρύτερης κοινωνικής λειτουργίας. Ο λαϊκισμός και η άνοδός του συνδέεται και με τις αποτυχίες των θεσμών της φιλελεύθερης δημοκρατίας όπως τα παραδοσιακά κόμματα, οι οποίες δημιουργούν απογοήτευση και αντίδραση σε μεγάλο μέρος της κοινωνίας την οποία μπορεί να καρπωθεί ένας λαϊκιστής που θα στοχοποιήσει τα παραδοσιακά κόμματα. Ο λαϊκισμός απευθύνεται στο θυμικό και το συναίσθημα και χωρίς τον ορθολογισμό των ιδεολογιών με την έννοια της συνεκτικότητας του συστήματος αξιών που πρεσβεύουν, είναι πιο εύκολο να παρασύρει.
Α.Χ.: Το απολιτίκ είναι λίγο παρεξηγημένο. Δεν θεωρώ ότι γίναμε περισσότερο απολιτίκ. Ουδέποτε η πλειοψηφία του κόσμου ασχολείτο με την πολιτική, ασχέτως αν ήταν αριστερός κάποιος ή δεξιός. Αυτό το κενό το κάλυπταν τα κόμματα που έρχονταν και έλεγαν στον κόσμο για παράδειγμα το ΝΑΤΟ είναι καλό ή το ΝΑΤΟ είναι κακό. Απλώς τώρα λόγω της τεχνολογίας επιτρέπεται να αναδειχθούν και θέματα που δεν είναι υψηλής πολιτικής. Στην Κύπρο πολιτική σήμαινε Κυπριακό και κόμματα. Τώρα βλέπουμε θέματα περιβάλλοντος και ζητήματα κοινωνικής ατζέντας.
Γ.Κ.: Σχετικά με το φαινόμενο απολιτίκ, υπάρχουν δύο τρόποι να προσεγγιστεί. Ο ένας είναι να θεωρήσουμε ότι ο μέσος όρος πολιτικής κατανόησης της μάζας των ανθρώπων έχει διαφοροποιηθεί προς το χειρότερο. Ο άλλος είναι να το δούμε ως μια διαφορετική και μη συμβατική προσέγγιση της πολιτικής που μας δυσκολεύει να χαρακτηρίσουμε αυτό τον κόσμο και έτσι μπαίνει η ταμπέλα απολιτίκ.
