Του Απόστολου Κουρουπάκη
Σε κάθε πόλη υπάρχουν εμβληματικά κτήρια, τα οποία έχουν καταστεί τοπόσημα όχι μόνο γιατί είναι αρχιτεκτονικά διαμάντια, αλλά γιατί έχουν ταυτιστεί με τη μοίρα του τόπου, γιατί σε αυτά γράφτηκε η ιστορία όχι μιας πόλης μόνο, αλλά μιας ολόκληρης χώρας. Κάτι τέτοιο αντιπροσωπεύει και το Λήδρα Πάλας, που ξεκίνησε τη λειτουργία του το 1949 και έκτοτε δεν έπαψε ούτε στιγμή να διαδραματίζει κομβικό ρόλο. Θέσει και φύσει κομβικό σημείο αναφοράς για τη Λευκωσία, την Κύπρο ολάκερη. Με αυτά κατά νου συνάντησα τις επιμελήτριες της έκθεσης «Λήδρα Πάλας: χορεύοντας σε μια γραμμή», που διοργανώνεται από το Λεβέντειο Δημοτικό Μουσείο Λευκωσίας και το Κέντρο Αριστείας CYENS, στην Αίθουσα Προσωρινών Εκθέσεων του Λεβέντειου Δημοτικού Μουσείου Λευκωσίας. Τα αντικείμενα στις προθήκες συνομιλούσαν με τα νέα τεχνολογικά μέσα. Έτοιμοι κι εμείς αρχίσαμε να συζητάμε για την έκθεση με τις επιμελήτριες Λουκία Λοΐζου Χατζηγαβριήλ, Αντιγόνη Ηρακλείδου και Θεοπίστη Στυλιανού-Λάμπερτ.
Παλατικό Ξενοδοχείο
Ρώτησα την κα Λουκία Λοΐζου Χατζηγαβριήλ να μου εξηγήσει πώς θα αναδειχθεί η νεωτερικότητα στην Κύπρο μέσω αυτής της έκθεσης, «Η νεωτερικότητα ορίζει την πρωτοπορία και την αλλαγή. Το τέλος του Β΄ παγκοσμίου Πολέμου πρόσφερε μια νέα αρχή για την Ευρώπη και την ανθρωπότητα γενικά. Το μικρό νησί της Κύπρου μπορεί να μην υπέφερε όσο η υπόλοιπη Ευρώπη αλλά παρακολουθούσε στενά τα γεγονότα που άλλαξαν την ροή της κοινωνικής πολιτικής και οικονομικής ζωής. Ανταποκρινόμενοι λοιπόν στους παλμούς της εποχής βλέπουμε μέσα από διορατικούς και πρωτοπόρους Κύπριους να ξεκινούν νέες επιχειρήσεις, να παίρνουν νέες πρωτοβουλίες με στόχο την ανάπτυξη της τοπικής κοινωνίας. Τρεις τέτοιοι διορατικοί άνθρωποι οραματίστηκαν και δημιούργησαν το ξενοδοχείο Λήδρα Πάλας. Ένιωσαν την ανάγκη να δημιουργηθεί στη πρωτεύουσα Λευκωσία ένα ξενοδοχείο βασισμένο στα πρότυπα μεγάλων “παλατικών” ξενοδοχείων της Ευρώπης και όχι μόνο. Αν μπορούσαμε να σκεφτούμε ένα κτήριο που να αντιπροσωπεύει καλύτερα τη θεαματική ανάπτυξη του μοντερνισμού στην Κύπρο και ταυτόχρονα την ταραχώδη πρόσφατη ιστορία του τόπου, αυτό θα ήταν αναμφίβολα το ξενοδοχείο Λήδρα Πάλας στη Λευκωσία». Ποια Κύπρο όμως δείχνει αυτή η έκθεση, μήπως μόνο τη λαμπερή πλευρά της Κύπρου; Η κα Θεοπίστη Στυλιανού-Λάμπερτ μου απαντάει: «Να πούμε ότι όταν ιδρύθηκε το Λήδρα Πάλας το 1949 ήταν κάτι εντελώς διαφορετικό για την Κύπρο και οι εικόνες που έχουμε από το ξενοδοχείο είναι τελείως διαφορετικές από εκείνες που έχουμε στο μυαλό μας για το νησί. Συνήθως δινόταν έμφαση στην αγροτική Κύπρο, στους χωρικούς κ.ά. Οι φωτογράφοι που ερχόντουσαν στην Κύπρο αυτά κατέγραφαν, γιατί ήθελαν να δουν τι υπάρχει διαφορετικό στο νησί. Το μοντέρνο κομμάτι, τη νεωτερικότητα την άφηναν πίσω, αν και υπήρχε. Το Λήδρα Πάλας ήταν το κόσμημα της Λευκωσίας, αντιπροσώπευε μέρος της ζωής στην πόλη. Οι εικόνες που βλέπουμε λοιπόν σε αυτή την πόλη είναι αυτές της κοσμοπολίτικης Κύπρου». Η κα Λοΐζου Χατζηγαβριήλ συμπλήρωσε: «Το ξενοδοχείο αυτό τολμώ να πω ότι διαδραμάτισε ένα σημαντικό ρόλο στην κοινωνία της Λευκωσίας από την ημέρα που άνοιξε τις πόρτες του στο κοινό. Έγινε σημείο αναφοράς για την κοινωνική, πολιτική οικονομική ζωή του τόπου. Έβαλε τα θεμέλια για τη σύγχρονη τουριστική βιομηχανία του νησιού. Ως τόπος συγκέντρωσης δημοσιογράφων, πολιτικών και πολεμικών ανταποκριτών, αλλά και επίσημων επισκεπτών διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στις πολιτικές εξελίξεις της δεκαετίας του ’50 αλλά και στα πρώτα χρόνια της Κυπριακής Δημοκρατίας», με την κα Στυλιανού-Λάμπερτ να μου τονίζει ότι ο κόσμος που πήγαινε στο Λήδρα Πάλας άλλαζε αναλόγως της εποχής. «Στην αρχή πήγαινε η πιο υψηλή κοινωνία από όλες τις κοινότητες του νησιού. Αργότερα, όμως, άρχισαν και οι μεσαίες τάξεις να επισκέπτονται το ξενοδοχείο και τον κήπο του». Ποια είναι η αισθητική γεύση που σας αφήνει το Λήδρα Πάλλας διαχρονικά ρώτησα την κα Χατζηγαβριήλ; Σκοπός αυτής της έκθεσης δεν είναι να επιδοθεί σε μια άκριτη νοσταλγία για ένα χαμένο παρελθόν ή να πάρει θέση, αλλά να επιχειρήσει να αξιοποιήσει θραύσματα μνήμης από διαφορετικούς ανθρώπους, με διαφορετικά υπόβαθρα και εμπειρίες, προκειμένου να αναλύσει κριτικά το ξενοδοχείο Λήδρα Πάλας και, κατ’ επέκταση, την πρόσφατη ιστορία της Κύπρου. Όπως υποστηρίζει ο δημοσιογράφος Zachary Boren, «η νοσταλγία μπορεί να μας κρατήσει προσγειωμένους ενώ προχωράμε μπροστά, ή μπορεί να μας κρατήσει παγιδευμένους σε ένα παρελθόν που πρέπει να ξεδιαλύνουμε για να μπορέσουμε να ωριμάσουμε».
Τα αντικείμενα στις προθήκες συνομιλούσαν με τα νέα τεχνολογικά μέσα. Έτοιμοι κι εμείς αρχίσαμε να συζητάμε για την έκθεση με τις επιμελήτριες Λουκία Λοΐζου Χατζηγαβριήλ, Αντιγόνη Ηρακλείδου και Θεοπίστη Στυλιανού-Λάμπερτ.
Καλειδοσκόπιο ιστοριών
Πώς η ιστορία του Λήδρα Πάλας αντανακλά τις πολιτικές και κοινωνικές εξελίξεις στην Κύπρο, αναρωτήθηκα και η κα Αντιγόνη Ηρακλείδου αμέσως πήρε το νήμα της συζήτησης: «Δεν υπάρχει στην Κύπρο άλλο κτήριο νομίζω που να είναι τόσο συνυφασμένο με την ιστορία της χώρας (πολιτική, οικονομική, κοινωνική). Βλέπουμε την πρόοδο της κοινωνίας μέσα από τις αίθουσες του Λήδρα Πάλας, αφού εκεί φιλοξενήθηκαν γενικές συνελεύσεις, ιδρυτικά συνέδρια συνδέσμων, χοροί, καλλιστεία, φιλανθρωπικές εσπερίδες. Οικονομικά επίσης, βλέπουμε ότι όποτε γινόταν ανακοίνωση ενός νέου εμπορικού προϊόντος η συνέντευξη Τύπου λάμβανε χώρα στο Λήδρα Πάλας, ό,τι νέο προϊόν κυκλοφορούσε στην αγορά το έβλεπες εκεί. Όσον αφορά στα πολιτικά γεγονότα εκεί θα δει κάποιος την έντονη σχέση του με την ιστορία της Κύπρου. Δεν υπάρχει σημαντικό πολιτικό γεγονός που να μην πέρασε με κάποιο τρόπο από το Λήδρα Πάλας (Αγώνας της ΕΟΚΑ, διαπραγματεύσεις Χάρντινγκ - Μακαρίου, Σύνταγμα, δικοινοτικές ταραχές, και οι διαπραγματεύσεις για το Κυπριακό από την εποχή του Κληρίδη –Ντενκτάς μέχρι τις μέρες μας με τον Αναστασιάδη και τον Ακιντζί.
Το άλλο σημαντικό στοιχείο είναι αυτό που έγινε μετά το 1974, με τις προσπάθειες ανοικοδόμησης της ειρήνης». Άραγε με αυτή την έκθεση «μουσειοποιείται», «αντικειμενικοποιείται»το Λήδρα Πάλας… σκεφτήκατε ότι το εκδύεται από την ιστορικότητά του, ρώτησα και η κα Στυλιανού-Λάμπερτ μού λέει: «Είναι μια ιστορική έκθεση, και χρησιμοποιείται το Λήδρα Πάλας ως αντικείμενο και ο λόγος είναι ότι βλέπουμε το Λήδρα Πάλας ως ένα κτήριο, το οποίο δημιουργήθηκε από ανθρώπους το και το αντιμετωπίσαμε ως επιμελήτριες σαν ένα δοχείο με διάφορες ιστορίες. Το σημαντικό όμως είναι ότι δεν επιλέξαμε να πούμε μόνο τις επίσημες ιστορίες, αλλά προσπαθήσαμε να συλλέξουμε τις ιστορίες πολλών ανθρώπων που έζησαν το ξενοδοχείο με πολλούς και διαφορετικούς τρόπους και να αφήσουμε τις ιστορίες να μιλήσουν από μόνες τους. Δεν είναι τυχαίο που στην είσοδο της έκθεσης υπάρχουν δέκα οθόνες, όπου δέκα άνθρωποι διηγούνται πώς έζησαν το Λήδρα Πάλας. Οι ιστορίες δεν μιλάνε μόνο για όσους διέμειναν εκεί, αλλά και για το προσωπικό, τους τυχαίους επισκέπτες κ.ά. Ακόμα για τους στρατιώτες που πολέμησαν το 1974 μέσα στο Λήδρα Πάλας ή έξω από αυτό. Σκεφτείτε το σαν ένα καλειδοσκόπιο ιστοριών». Μιλάμε για τη χρυσή εποχή και φτάνουμε στο δυστοπικό σήμερα… είναι μια παράτολμη αφήγηση; Και η κα Ηρακλείδου μου λέει αμέσως: «Δεν θα το έλεγα παράτολμο, αλλά τολμηρό, γιατί αυτή η έκθεση πετυχαίνει –νομίζω– δύο πράγματα, να σου δώσει ένα μέτρο σύγκρισης, πώς ήταν το Λήδρα Πάλλας και πώς ήταν η κοινωνία της Κύπρου, πώς λειτουργούσε ο κόσμος. Το άλλο σημείο είναι ότι σε προκαλεί να συζητήσεις γεγονότα, που ίσως θα ένιωθες άβολα, για παράδειγμα οι διακοινοτικές ταραχές, το Σύνταγμα κ.ά.».
Άραγε μπορεί να ανακτήσει την παλιά του αίγλη το Λήδρα Πάλας, ρωτώ τις συνομιλήτριές μου; Αυτό θα το απαντήσει ο επισκέπτης, ψηφίζοντας όταν βγαίνει από την έκθεση, μού απαντούν. Υπάρχει ένας κοινός τόπος μέσα από όλες αυτές τις διαφορετικές ιστορίες άραγε; Και οι συνομιλήτριές μου μου απαντούν πως όχι, δεν υπάρχει. Το κτήριο πέρασε τόσες πολλές και διαφορετικές φάσεις, σημαίνει τόσα πολλά πράγματα για διαφορετικούς ανθρώπους και αυτό τις ενδιαφέρει για το τι σημαίνει για τη σύγχρονη ιστορία μας. Η ιστορία του Λήδρα Πάλας άρχισε το 1949, το αύριό του ποιο είναι; Η Λουκία Λοΐζου-Χατζηγαβριήλ απαντάει; «Το ξενοδοχείο Λήδρα Πάλας επιδέχεται πολλές και διαφορετικές θεωρήσεις και ερμηνείες, που εξαρτώνται από την ηλικία, το κοινωνικό υπόβαθρο, τα ενδιαφέροντα και τις προσωπικές προσδοκίες. Για πολλούς –όπως εμένα προσωπικά – συνδέεται με χαρούμενες αναμνήσεις από την παιδική ηλικία, για άλλους ατομικά ή επαγγελματικά επιτεύγματα, τις απαρχές του έγγαμου βίου, την επίτευξη μιας επιχειρηματικής συμφωνίας, την πρώτη τους καλλιτεχνική έκθεση ή ακόμη το πιο νόστιμο γεύμα της ζωής τους. Για άλλους, ανασύρει μνήμες από τις σκοτεινές ημέρες του πολέμου που οδηγούν στη σημερινή αβεβαιότητα. Η πορεία του Λήδρα Πάλας στον χρόνο δεν έχει τελειώσει ακόμη. Όσο το αύριο του κτηρίου –όπως και της Κύπρου– παραμένει αβέβαιο, η ιστορία αυτή θα συνεχίζει να εξελίσσεται, επηρεάζοντας το παρόν και το μέλλον του νησιού.
Οι νέες τεχνολογίες
Ένας από τους σκοπούς της έκθεσης είναι να δούμε πώς οι νέες τεχνολογίες μπορούν να μιλήσουν για θέματα που θεωρούνται δύσκολη ιστορία ή δύσκολη κληρονομιά. Στην έκθεση υπάρχει ένα διαδραστικό βιβλίο, στο οποίο ο επισκέπτης μπορεί να δει την ιστορία από το 1949 μέχρι και σήμερα. Υπάρχει επίσης ένα διαδραστικό τραπέζι με διάφορα αντικείμενα, και τοποθετώντας τα σε αυτό μπορεί να σου πει την ιστορία του. Και υπάρχει ένα δωμάτιο με εικονική πραγματικότητα που αναπαριστά το δείπνο που παρατέθηκε για την Ανεξαρτησία της Κύπρου. Τέλος, στην έξοδο της έκθεσης μπορεί κάποιος να δει τον πρώτο όροφο του Λήδρα Πάλας όπως είναι σήμερα, τον οποίο σκανάραμε με 360 μοίρες κάμερα. Η τεχνολογία έρχεται επομένως να αναδείξει τις δυσκολίες της ιστορίας.
Πλούσιο υλικό
Η συλλογή του υλικού, όπως σημειώνει η Αντιγόνη Ηρακλείδου, ήταν μια συναρπαστική διαδικασία «ξεκινήσαμε από τους προφανείς χώρους, όπου πιστεύαμε ότι θα βρίσκαμε υλικό, βιβλιοθήκες, ΡΙΚ, Γραφείο Τύπου και Πληροφοριών, σύντομα διαπιστώσαμε ότι έλειπαν αρκετά στοιχεία και κυρίως έλειπε η φωνή του κόσμου. Δηλαδή πώς διαφορετικοί άνθρωποι βίωσαν το ξενοδοχείο, οπότε κάναμε πάρα πολλές συνεντεύξεις από άτομα που έζησαν το ξενοδοχείο είτε ως επισκέπτες, είτε ως μέλη προσωπικού ή ως στρατιώτες. Η έρευνα ξεκίνησε το 2018 από το Κέντρο Αριστείας CYENS και μέρος της παρουσιάστηκε στο Buffer Fringe Festival to 2019. Στη συνέχεια, στα τέλη του 2019, ξεκίνησε η συνεργασία του Λεβέντειου Δημοτικού Μουσείου Λευκωσίας και του Κέντρου Αριστείας CYENS για τη διοργάνωση της έκθεσης Λήδρα Πάλας: χορεύοντας σε μια γραμμή. Αυτή η συνεργασία οδήγησε στη συλλογή του εξαιρετικού αρχειακού και φωτογραφικού υλικού και στην ανάπτυξη των τελικών διαδραστικών τεχνολογιών. Η έκθεση δεν θα μπορούσε να ολοκληρωθεί χωρίς την ευγενική παραχώρηση φωτογραφιών, αντικειμένων και ποικίλου τεκμηριωτικού υλικού από ιδρύματα, οργανισμούς, φορείς και ιδιώτες συλλέκτες, αλλά και από εκείνους που εργάσθηκαν και έζησαν στο Λήδρα Πάλας.
Πληροφορίες
Διάρκεια έκθεσης: 1 Ιουνίου - 31 Οκτωβρίου 2021, Λεβέντειο Δημοτικό Μουσείο Λευκωσίας, Αίθουσα Προσωρινών Εκθέσεων
Ώρες λειτουργίας: Τρίτη-Κυριακή, 10:00-16:30.
Διοργανωτές: Λεβέντειο Δημοτικό Μουσείο Λευκωσίας – Κέντρο Αριστείας CYENS
