Για κανένα θέμα δεν εξαντλείται η ανάγκη για έρευνα

Ένα μεγάλο συνέδριο διοργανώνεται το τριήμερο 31 Οκτωβρίου και 1-2 Νοεμβρίου, με αφορμή τα 70 χρόνια από την έναρξη του Απελευθερωτικού Αγώνα της ΕΟΚΑ. Ο αριθμός των συνδιοργανωτών και των συνεργαζόμενων φορέων δείχνει πως αυτή η επιστημονική συνάντηση είναι ανοικτή σε νέες αναγνώσεις, και επανακαταθέσεις και σε έναν έντιμο επιστημονικό διάλογο. Αυτό λένε άλλωστε στη συνέντευξή τους και τα μέλη της οργανωτικής επιτροπής που μίλησαν στην «Κ» για το συνέδριο που έχει τίτλο «70 Χρόνια από τον Αγώνα της ΕΟΚΑ: Απόηχοι, αναλύσεις, επανεκτιμήσεις». Στις ερωτήσεις της «Κ» απάντησαν οι: Δρ Χαράλαμπος Αλεξάνδρου (Χ.Α.), πρόεδρος Ιδρύματος Απελευθερωτικού Αγώνα ΕΟΚΑ (και λέκτωρ στη νεοσύστατη έδρα Κυπριακών Σπουδών, στη Νομική Σχολή του ΑΠΘ), Γιώργος Καζαμίας (Γ.Κ.) καθηγητής στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας, Πανεπιστήμιο Κύπρου, δρ Σωτηρούλα Βασιλείου (Σ.Β.), επιστημονική λειτουργός Ιδρύματος Αρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ΄, δρ Αναστασία Γιάγκου (Α.Γ.), ερευνήτρια στο Κέντρο Επιστημονικών Ερευνών και Ανδρέας Χριστοφή (Α.Χ.), υπ. διδάκτωρ Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Κύπρου.

–Ποιοι είναι οι στόχοι του συνεδρίου και ποια ευελπιστείτε πως θα είναι η προσφορά του, μετά τη λήξη του;

Α.Γ.: Με αφορμή τα εβδομηντάχρονα, το συνέδριο στοχεύει στην ανάδειξη πτυχών του ερευνητικού πεδίου της μελέτης της ιστορίας της ΕΟΚΑ που δεν έχουν διερευνηθεί ικανοποιητικά μέχρι σήμερα. Στον στόχο αυτό συνεισφέρει και το βρετανικό αρχειακό υλικό, που έχει αποδεσμευτεί τα τελευταία χρόνια. Οι εργασίες που θα παρουσιαστούν, οι συζητήσεις που θα γίνουν, οι κεντρικές ομιλίες, οι συζητήσεις στρογγυλής τράπεζας θα συνεισφέρουν και θα εμπλουτίσουν, ευελπιστούμε, τη συζήτηση τόσο σε ακαδημαϊκό όσο και σε ευρύτερο επίπεδο για την τελευταία και κρισιμότερη φάση της βρετανικής αποικιοκρατίας στον τόπο μας.

Σ.Β.: Προς μεγάλη χαρά και ικανοποίηση όλων, στις συμμετοχές περιλαμβάνονται ανακοινώσεις που πραγματικά οδηγούν την έρευνα πιο βαθιά και πιο μακριά. Μέσα από τις ανακοινώσεις και τις συζητήσεις, στις στρογγυλές τράπεζες ανάμεσα στους επιστήμονες, τους αγωνιστές και με το κοινό, θα αναπτυχθεί ένας γόνιμος, ουσιαστικός διάλογος ανάμεσα σε παράλληλες και διασταυρούμενες αφηγήσεις, θα τεθούν επί τάπητος προβληματισμοί και θα αναδειχθούν αθέατες ή ανεπαρκώς φωτισμένες πτυχές του Αγώνα. Ήδη, το Συνέδριο κατόρθωσε μία πρωτοφανή και ανεπανάληπτη συνένωση ατόμων, γενεών, θεσμών και φορέων, για την ιστορική μνήμη.

–Στο συνέδριο φιλοξενούνται πάρα πολλοί ερευνητές με ενδιαφέρουσες ανακοινώσεις… νομίζετε πως έχει μελετηθεί επαρκώς ο Αγώνας της ΕΟΚΑ;

Γ.Κ.: Για κανένα θέμα δεν εξαντλείται η ανάγκη για έρευνα. Ο υπότιτλος του Συνεδρίου αυτό ακριβώς δείχνει: την ανάγκη της κοινωνίας όχι μόνο να ακούσει τι έγινε (ακόμα και ως απόηχο) αλλά να καταλάβει τον Αγώνα, ακόμα και να επανεκτιμήσει όσα άφησε ο Αγώνας στα 70 χρόνια που πέρασαν.

Α.Γ.: Παλαιότερα η έμφαση στη βιβλιογραφία και στην έρευνα για τα χρόνια του αγώνα είχε επικεντρωθεί στις διπλωματικές κυρίως εξελίξεις. Ο αγώνας της ΕΟΚΑ, όπως και άλλα ιστορικά ορόσημα της πρόσφατης ιστορίας της Κύπρου, δεν έχουν ασφαλώς εξαντληθεί ερευνητικά. Αυτό άλλωστε αποδεικνύεται και από το εύρος των θεμάτων που θα παρουσιαστούν στο συνέδριο.

Ο αριθμός των συνδιοργανωτών του Συνεδρίου για τα 70χρονα από την έναρξη του Αγώνα της ΕΟΚΑ δείχνει πως αυτή η επιστημονική συνάντηση είναι ανοικτή σε νέες αναγνώσεις και σε έναν έντιμο επιστημονικό διάλογο.

Σ.Β.: Ναι, φιλοξενούνται πολλοί ερευνητές, πέραν των εκατό. Και, ενδεχομένως, ορισμένοι θεωρήσουν τον αριθμό των εισηγήσεων υπερβολικό. Αποτέλεσε συνειδητή επιλογή της Οργανωτικής Επιτροπής και της Επιστημονικής ένα ευρύ, συμπεριληπτικό συνέδριο, ως πλαίσιο συνάντησης επιστημόνων και άλλων μελετητών ποικίλων ειδικοτήτων, με κοινό σημείο αναφοράς την ενασχόληση με τον Αγώνα και την αγάπη για την έρευνα. Ο Αγώνας της ΕΟΚΑ έχει μελετηθεί, αλλά μια προσεκτική ματιά καθιστά κατανοητό πως λείπουν κομμάτια του παζλ.

Α.Χ.: Η διοργάνωση του Συνεδρίου αποτελεί ευκαιρία όχι μόνο για επανεκτιμήσεις αλλά και για ανάδειξη νέου υλικού που προέρχεται από δύο κύριες πηγές: τα ιδιωτικά αρχεία και τις προφορικές μαρτυρίες.

––Τι έχει αφήσει στις μέρες μας ο Αγώνας του ’55-59, ποιος είναι ο απόηχός τους, κυρίως στις νεότερες γενιές;

Α.Γ.: Στέκομαι στα πρότυπα αγωνιστικότητας, θάρρους, αυταπάρνησης, αξιοπρέπειας. Η μαθητιώσα νεολαία ειδικά διαδραμάτισε, όπως ξέρουμε, βασικό ρόλο στον Αγώνα του 1955-59. Αυτή η συνεισφορά έχει αναμφίβολα τη σημασία της για τις νεότερες γενιές.

Σ.Β.: Ο αγώνας ορθώνει πρότυπα άδολης φιλοπατρίας και θάρρους. Πολλοί αγωνιστές μπήκαν στον αγώνα έφηβοι και βγήκαν ενήλικες, έχοντας στο μεταξύ βιώσει συμπυκνωμένες εμπειρίες μιας ολόκληρης ζωής. Πήραν τον δρόμο για την ελευθερία, γνωρίζοντας πως σε αυτόν υπήρχε και η στάση του θανάτου. Αναφορικά με τα όσα μας κληροδότησε, εστιάζω και στην αναβάθμιση της θέσης της γυναίκας στην κυπριακή κοινωνία. Γυναίκες όπως η Μαρούλα Ιακωβίδου-Βιολάρη, η οποία και θα βρίσκεται στη στρογγυλή τράπεζα των αγωνιστών, απέδειξαν, έργοις, τον πολλαπλό ρόλο της γυναίκας, στην απόκτηση της ελευθερίας και την οικοδόμηση του κράτους.

Α.Χ.: Ο αγώνας της ΕΟΚΑ αποτελεί την κύρια συνιστώσα της ιστορικής συνείδησης των Ελλήνων της Κύπρου.

–Πιστεύετε πως η ιστορία του Αγώνα διδάσκεται επαρκώς (με σύγχρονο παιδαγωγικό τρόπο, αλλά και ως σημαίνον ιστορικό γεγονός) στα σχολεία μας;

Α.Γ.: Γενικά οι μαθητές/τριες επιδεικνύουν μεγάλο ενδιαφέρον για την ιστορία του Αγώνα κατά τη διδασκαλία του. Ο τρόπος διδασκαλίας του αντικειμένου επαφίεται βέβαια και στον ίδιο τον διδάσκοντα. Λαμβάνοντας υπόψη τη σημασία που κατέχει ο Αγώνας στη νεότερη ιστορία του τόπου μας θα μπορούσε, ίσως, να δοθεί στο αναλυτικό πρόγραμμα περισσότερος χρόνος προκειμένου να γίνονται δράσεις εντός και εκτός σχολείων που να διαφωτίζουν περαιτέρω τους μαθητές/τριες για τη σημασία του Αγώνα.

–Οι μορφές των ηρώων του Αγώνα νομίζετε πως έχουν επικοινωνηθεί στις νεότερες γενιές στην ολότητά τους; Τόσο ως προσωπικότητες όσο και ως αγωνιστές, ή έχουν τυποποιηθεί ως ήρωες;

Σ.Β.: Εξαρτάται από το οικογενειακό περιβάλλον και τους εκπαιδευτικούς. Αυτό που οφείλουμε πάντα να τονίζουμε είναι πως οι αγωνιστές ήταν άνθρωποι όπως εμάς, οι οποίοι διαμορφώθηκαν από την εποχή τους και τη διαμόρφωσαν. Αρκετοί, στη μετέπειτα πορεία τους, διέπραξαν και λάθη. Ωστόσο, δεν μπορούμε να αφήνουμε αυτά τα λάθη να λειτουργούν οριζόντια, ισοπεδωτικά και απαξιωτικά.

Μια από τις πιο ενδιαφέρουσες πτυχές του Συνεδρίου είναι, άλλωστε, η στρογγυλή τράπεζα αγωνιστών της ΕΟΚΑ, με συντονιστή τον καθηγητή Πέτρο Παπαπολυβίου. Οι Μαρούλα Βιολάρη-Ιακωβίδου, Ανδρέας Μαϊμαρίδης, Ρένος Λυσιώτης, Γιάννης Σπανός και Κίκης Κυριακίδης θα αφηγηθούν βιώματα και θα προβάλουν το πνεύμα του Αγώνα, την επίγευση από το αποτέλεσμα και το αποτύπωμά του.

–«Προδόθηκε» ο στόχος του Αγώνα ή μιλάμε για έναν «ιστορικό συμβιβασμό»;

Σ.Β.: Είναι αλήθεια πως για τους πλείστους αγωνιστές το αποτέλεσμα του Αγώνα βιώθηκε ως τραύμα και για ορισμένους ως «προδοσία». Παραπέμπω στους στίχους του ενωτικού Κώστα Μόντη: «Μητέρα, […] Μας είπαν προεξείχε η καρδιά / και την περιέκοψαν. / Μας είπαν προεξείχαν τα όνειρα / και τα περιέκοψαν, / μας είπαν προεξείχαν οι αιρετικοί πόθοι». Η διπλωματία επέβαλε τους όρους της, επιβάλλοντας έναντι του ευκταίου το εφικτό. Δεν μπορούμε να μιλήσουμε για προδοσία, αλλά για έναν αναπόδραστο συμβιβασμό.

Η γνώση εμπλουτίζεται και ανανεώνεται μέσα από τον διάλογο

–Είναι έτοιμη η επιστημονική κοινότητα αλλά και η κοινωνία μας να δεχθεί νέες αναγνώσεις για τον Αγώνα του ’55-59, ίσως και αιρετικές;

Γ.Κ: Θα έπρεπε! Γι’ αυτό το συνέδριο γίνεται στο Πανεπιστήμιο Κύπρου, ένα χώρο ελευθερίας, ένα χώρο όπου καθένας έχει δικαίωμα να υποστηρίξει ό,τι θέλει, αρκεί να γίνεται αυτό τεκμηριωμένα και ειρηνικά. Κάποιες πρόσφατες δηλώσεις αναμασούσαν παλιά επιχειρήματα που η σοβαρή ιστορική έρευνα τα έχει καταρρίψει με τεκμήρια!

Σ.Β.: Θα έπρεπε και πιστεύω πως είναι, εφόσον οι θέσεις τεκμαίρονται. Η γνώση εμπλουτίζεται και ανανεώνεται μέσα από τον διάλογο, βάσει τεκμηρίων και έρευνας, με σεβασμό. Άλλωστε, «η αρετή μας είναι η αμοιβαία μας χρησιμότητα» (Γ. Ρίτσος, «Αποχαιρετισμός»). Η Ιστορία δεν φοβάται και δεν κινδυνεύει από τις αντιφατικές μνήμες και τα τεκμήρια· κινδυνεύει από τις εμμονές, τις διαστρεβλώσεις και την αμνησία.

Α.Χ.: Ευτυχώς ζούμε σε μια δημοκρατική πολιτεία, η οποία προέκυψε από τον αγώνα της ΕΟΚΑ, συνεπώς η ελευθερία του λόγου είναι κατοχυρωμένη και αδιαπραγμάτευτη. Ο καθένας κρίνεται για ό,τι λέει και γράφει.

–Παρατηρώ πως από τις ανακοινώσεις λείπει η ανάγνωση του Αγώνα από τη σκοπιά των Τουρκοκυπρίων, υπάρχει εικόνα για το πώς η τ/κ κοινότητα αντίκρισε τον Αγώνα;

Χ.Α.: Η ερώτηση δίνει την ευκαιρία να ξεκαθαρίσουμε κάτι σημαντικό για το συνέδριο. Οι ομιλητές δεν επιλέγηκαν από την Οργανωτική και Επιστημονική Επιτροπή, πλην ελαχίστων. Στις 28 Ιανουαρίου 2025 δημοσιεύθηκε ανοικτή πρόσκληση υποβολής περιλήψεων και μέχρι τον Μάιο, είχαν μαζευτεί οι συμμετοχές. Άρα η απουσία ή η παρουσία κάποιων θεματικών δεν είναι σκόπιμη, αλλά οφείλεται στα ερευνητικά ενδιαφέροντα όσων επέδειξαν ενδιαφέρον να συμμετάσχουν. Για το πώς οι Τούρκοι της Κύπρου αντιμετώπισαν τον αγώνα υπάρχει ξεκάθαρη εικόνα. Όχι μόνο από Έλληνες ερευνητές, αλλά και από ξένους και από τους ίδιους τους Τούρκους. Κοντολογίς, η ηγεσία της τουρκικής κοινότητας της Κύπρου, ήδη από το 1878 είχε αναπτύξει έναν αντιδραστικό εθνικισμό που υπαγορευόταν από το «σύνδρομο της Κρήτης» και ετεροπροσδιοριζόταν ως αντίθετος με το ενωτικό αίτημα των Κυπρίων. Στην περίοδο του Αγώνα δεν διαφοροποιήθηκε επί της ουσίας, αλλά οι αντιδράσεις έγιναν πιο έντονες: δημιουργία μυστικών οργανώσεων, κυκλοφορία προπαγανδιστικών φυλλαδίων, ένταξη στα βρετανικά σώματα ασφαλείας, λεηλασίες ελληνικών περιουσιών και επιθέσεις εναντίον Ελλήνων. Εύγλωττα ο Τούρκος διανοούμενος, δρ Γιαλτσίν Κιουτσιούκ, συγκεφαλαιώνει και δίνει απάντηση στο ερώτημά σας για το πώς αντιμετώπισαν οι Τούρκοι της Κύπρου τον αντιαποικιακό και ενωτικό αγώνα της ΕΟΚΑ: «Δεν ακολούθησαν τους Έλληνες στον αγώνα κατά της αποικιοκρατικής Βρετανίας. Δεν έριξαν ούτε μια σφαίρα για την ελευθερία του νησιού. Αντιθέτως συνεργάστηκαν με τους Άγγλους, πιστεύοντας ότι τελικά, θα κατέπνιγαν τον αγώνα των Κυπρίων. […] Δεν πάλεψαν για την ελευθερία και την αξιοπρέπειά τους».

«Η Ιστορία δεν φοβάται και δεν κινδυνεύει από τις αντιφατικές μνήμες και τα τεκμήρια· κινδυνεύει από τις εμμονές, τις διαστρεβλώσεις και την αμνησία» λέει το μέλος της Οργανωτικής Επιτροπής του Συνεδρίου δρ Σωτηρούλα Βασιλείου.

Συνδιοργανωτές: Ίδρυμα Απελευθερωτικού Αγώνα ΕΟΚΑ 1955-1959, Ιερά Αρχιεπισκοπή Κύπρου, Υπουργείο Παιδείας, Αθλητισμού και Νεολαίας, Συμβούλιο Ιστορικής Μνήμης Αγώνα ΕΟΚΑ 1955-1959, Σύνδεσμοι Αγωνιστών ΕΟΚΑ 1955-1959, Ίδρυμα Αρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ΄, Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας Πανεπιστημίου Κύπρου, Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας ΑΠΘ, Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας ΕΚΠΑ, Κέντρο Επιστημονικών Ερευνών, Νομική Σχολή Πανεπιστημίου Λευκωσίας, Κέντρο Μελετών Τάσσος Παπαδόπουλος, Ένωση Προφορικής Ιστορίας Κύπρου. Συνεργαζόμενοι φορείς: Όμιλος Λογοτεχνίας και Κριτικής, Κέντρο Μελετών Γρηγόρης Αυξεντίου και Πολιτιστικό Ίδρυμα Μόδεστος Παντελή και υποστηρικτής ο Αληθινός Λόγος

Οργανωτική Επιτροπή: Χαράλαμπος Αλεξάνδρου, Σωτηρούλα Βασιλείου, Αναστασία Γιάγκου, Μιχάλης Σταυρή, Ανδρέας Χριστοφή: Επιστημονική Επιτροπή: Αχιλλεύς Αιμιλιανίδης, Γεώργιος Καζαμίας, Ιάκωβος Μιχαηλίδης, Πέτρος Παπαπολυβίου, Ευάνθης Χατζηβασιλείου.

Πληροφορίες

«70 Χρόνια από τον Αγώνα της ΕΟΚΑ: Απόηχοι, αναλύσεις, επανεκτιμήσεις», 31 Οκτωβρίου-2 Νοεμβρίου 2025, Κεντρικά Κτήρια του Πανεπιστημίου Κύπρου, Καλλιπόλεως 75, Λευκωσία.

Για το πρόγραμμα του Συνεδρίου, τις περιλήψεις των εισηγήσεων και τα βιογραφικά των ομιλητών: eoka.org.cy/conference2025.