Kathimerini.gr
Μια ανάμνηση και μια ιστορία από συνοδοιπόρους του, που τον συντρόφευσαν για πολλά χρόνια στις μουσικές εκδρομές του.
ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΑΡΒΑΝΙΤΑΚΗ
Τραγουδίστρια
Ο άνθρωπος που τα έβαλε με το κοινό του
Η πρώτη φορά που ανέβηκα στο πάλκο ήταν δίπλα στον Διονύση Σαββόπουλο, πρώτα με την Οπισθοδρομική Κομπανία και αργότερα μόνη μου. Μαζί του και ο πρώτος δίσκος που ηχογράφησα. Ηταν γενναίος, ήρωας για πολλούς, και σε κάθε παράστασή του είχε κάτι σημαντικό να πει. Εμεινα δίπλα του στις καλές και στις δύσκολες στιγμές, όπως ήταν ο δίσκος «Το κούρεμα». Τότε τον εκτίμησα ακόμη περισσότερο, γιατί ήταν ο άνθρωπος που τα έβαλε με το κοινό του. Ο Διονύσης ήταν για μένα μια σχολή ολόκληρη, γνωρίζω όλο το ρεπερτόριό του και πάντα συγκινούμαι όταν πέφτει η πρώτη νότα στο «Ζεϊμπέκικο».
ΠΑΝΤΕΛΗΣ ΒΟΥΛΓΑΡΗΣ
Σκηνοθέτης
Με τη βάρκα στη Μακρόνησο
Μαζί με τον Διονύση πήγαμε με τη βάρκα στη Μακρόνησο, περπατήσαμε το νησί και κάναμε το ρεπεράζ. Μαζί βρήκαμε τις τοποθεσίες των γυρισμάτων για το «Χάππυ Νταίη». Η συμβολή του στην ταινία είναι τεράστια. Γνωριστήκαμε αρκετά χρόνια πριν από τα γυρίσματα. Ο Σαββόπουλος ήταν ένας ποταμός, όπου έρρεαν γάργαρα τα νερά ανάμεσα στις δύο όχθες της αισθαντικής μελωδίας και της τολμηρής ποιητικής στιχουργικής. Ανήκω σε αυτούς που δεν μπορούν να φανταστούν τον κόσμο χωρίς τα τραγούδια του.
ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΓΕΡΜΑΝΟΣ
Τραγουδοποιός
Μας δίδαξε, μας παρηγόρησε
Με τον Διονύση γνωριστήκαμε πίσω στο 1970 -71. Τον θυμάμαι να παίζει το ντέφι και να τραγουδάει στο χαμηλοτάβανο «Ροντέο» και να σείεται ο τόπος από τα τύμπανα και τα μπάσα. Κάτι που για πρώτη φορά συνάντησα. Ο Διονύσης κατέβηκε στην Αθήνα. Μας τραγούδησε, μας δίδαξε, μας μόρφωσε, μας παρηγόρησε.
ΜΑΝΟΣ ΕΥΣΤΡΑΤΙΑΔΗΣ
Σκηνοθέτης
Ενα κρίμα, 52 χρόνια στην καμπούρα
Αρχές καλοκαιριού του 1973, εκστρατεύουμε στο «Κύτταρο» με μηχανές, με μαγνητόφωνα και με φώτα. Οπερατέρ ο Aρης Σταύρου. Ο Λάκης (Παπαστάθης) δίνει οδηγίες. Ο Διονύσης ξεκινάει την πρόβα. Μοτέρ! Το γύρισμα πάει καλά, αλλά οι μουσικοί γκρινιάζουν και δυσανασχετούν. Δεν αντέχουν το μάτι του φακού απέναντί τους. «Λάκη, στείλε τον μικρό με μια κάμερα Super 8, από αύριο να έρχεται καθημερινά στις πρόβες και να μας τραβάει, να συνηθίσουν οι μουσικοί την κάμερα και να έχουμε και μια ανάμνηση από τις πρόβες».
Ηρθα, Διονύση, όπως το ζήτησες και τραβούσα με την ψυχή μου στην Κούλουρη. Το φως δεν έφτανε. Ηταν σίγουρο ότι το φιλμάκι δεν θα μπορέσει να γράψει. Τι να κάνω; Δεν έριξα την ασπίδα όμως, συνέχισα. Συνέχισα να τραβάω κι ας ήξερα πως θα ‘χω τραβήγματα. Το φιλμ εμφανίστηκε. Μαύρο. Λουστρίνι. Και σε απογοήτευσα πάρα πολύ τότε, Διονύση, και 52 χρονάκια έχω το κρίμα στην καμπούρα μου, διότι δεν σ’ το είπα τότε ότι το φιλμ δεν θα γράψει…
ΓΙΩΤΗΣ ΚΙΟΥΡΤΣΟΓΛΟΥ
Μουσικός
Ο πρώτος Ελληνας τροβαδούρος
Ο Σαββόπουλος ήταν για εμάς ο πρώτος Ελληνας τροβαδούρος, ο πιο δυνατός ανάμεσα σε εκείνους που έγραφαν και τραγουδούσαν μόνοι τα τραγούδια τους, όπως συνέβαινε συχνά στο εξωτερικό, αλλά έως τότε σπάνια στην Ελλάδα.
Και το πιο μαγικό ήταν ότι στα τραγούδια του ο στίχος και η μουσική γράφονταν την ίδια στιγμή. Μπορεί να είχε στον νου του μια μελωδική γραμμή ή ένα ακόρντο και στη συνέχεια, άρχιζε να φτιάχνει τους στίχους. Είχε μια καταπληκτική σχέση με τις λέξεις, έγραφε σε πολυτονικό και μου είχε εξηγήσει τη σημασία των τόνων και των πνευμάτων στην ελληνική γλώσσα, τι ρόλο έπαιζαν στον ρυθμό της. Γι’ αυτό και ποτέ, κανένα τραγούδι του δεν περιέχει κάποια λέξη παρατονισμένη για χάρη της μελωδίας.
Μουσικά συνεργαστήκαμε πρώτη φορά στην ηχογράφηση του δίσκου «Ξενοδοχείο» και μετά σε συναυλίες. Κανένας δίσκος του δεν ήταν ίδιος με τον προηγούμενο, είχε πείσμα και ήθελε να προχωράει ως συνθέτης. Ηταν πολύ τίμιος σε αυτό.
Μέχρι την τελευταία ημέρα, είχε περιέργεια, ήθελε πάντα να μαθαίνει περισσότερα. Στη δουλειά ήταν επίμονος και ζητούσε γρήγορα αποτελέσματα. Σαν παιδί βασιζόταν στο ένστικτό του και ήξερε τι ήθελε από εσένα. Ηταν γενναιόδωρος, έπρεπε όμως να τον κερδίσεις.
ΑΛΕΞΗΣ ΚΥΡΙΤΣΟΠΟΥΛΟΣ
Ζωγράφος
Εκανε αντίσταση με τον δικό του τρόπο
Σκέφτομαι για τον Διονύση ότι μας έδωσε δύναμη και κουράγιο σε δύσκολους καιρούς, κάνοντας αντίσταση όχι πολιτική, αλλά με τον δικό του τρόπο. Με πόνο και πίκρα μάς έκανε κριτική. Αλλά πολλοί από εμάς, αντί να ντραπούμε ή να αναρωτηθούμε κοιτώντας τον εαυτό μας στον καθρέφτη, τελικά θύμωσαν μαζί του.
ΣΠΥΡΟΣ ΛΥΚΟΥΔΗΣ
Πρώην βουλευτής (∆ΗΜΑΡ, Ποτάμι)
Από τα φοιτητικά έδρανα στο πάλκο
Γνώρισα τον Διονύση Σαββόπουλο στις αρχές της δεκαετίας του 1960, όταν πρωτοήρθε στην Αθήνα για να σπουδάσει στη Νομική. Γρήγορα άφησε τις σπουδές και αφιερώθηκε στη μουσική. Ημασταν τότε μια μεγάλη φοιτητοπαρέα και ζήσαμε από κοντά τη γέννηση των τραγουδιών του για το «Φορτηγό», που κυκλοφόρησε το 1966. Την ίδια χρονιά τον ακούσαμε να πρωτοπαίζει τη «Συννεφούλα». Εκτοτε «εμείς του ’60 οι εκδρομείς» παραμείναμε μια μεγάλη παρέα. Δεν θέλω ακόμη να πιστέψω ότι «έφυγε».
Ο Διονύσης ήταν ανατρεπτικός, ήταν κοινωνικός και πολιτικός μαζί. Αλλά δεν ήταν ηρωικός ή αγωνιστικός με τον τρόπο του Μίκη, ούτε λυρικός σαν τον Μάνο, δεν ήταν ούτε σαν τον Τσιτσάνη ή τους ρεμπέτες. Ηταν όλα αυτά μαζί, με τον δικό του τρόπο. Τραγουδούσε για τη Συγκέντρωση της ΕΦΕΕ το 1975 και η πλατεία του ήταν γεμάτη από παλμό, φωτιές, νόημα και έρωτα, σε ένα πολιτικό, βαθιά ερωτικό τραγούδι. Ο ήχος και ο στίχος του μπήκαν στη ζωή μας σαν μια έκρηξη, κάνοντας μια βαθιά τομή στον πολιτισμό αυτής της χώρας.
ΜΙΧΑΗΛ ΜΑΡΜΑΡΙΝΟΣ
Σκηνοθέτης, καλλιτεχνικός διευθυντής Φεστιβάλ Αθηνών – Επιδαύρου
«Εγραψε» τη μελωδία της Μεταπολίτευσης
Οταν έμαθα την είδηση του θανάτου του, ήταν αργά τη νύχτα στην Κίνα, όπου βρίσκομαι. Είδα τον εαυτό μου να κάθεται στην άκρη του κρεβατιού κυκλωμένος από σκέψεις που δεν μπορούσα να διατυπώσω.
Για κάποιους ανθρώπους ο θάνατος δεν πρέπει να έχει κανένα δικαίωμα. Ο Διονύσης είναι ένας από αυτούς. Ανήκω σε εκείνους τους χιλιάδες που ο Σαββόπουλος γαλούχησε σε άνυδρα χρόνια, με την επιμονή του για την ποίηση και την ιδιαιτερότητα. Περιμέναμε πώς και πώς να βγάλει καινούργιο δίσκο.
Θυμάμαι πως ήμουν μαθητής, στη Γ΄ ή στη Δ΄ Γυμνασίου, όταν κυκλοφόρησε το «Βρώμικο ψωμί». Ηταν Χριστούγεννα και θα πηγαίναμε οικογενειακώς στην πρωινή λειτουργία. Εβαλα τον δίσκο να παίζει στο πικάπ πριν ξεκινήσουμε, στις 6 η ώρα το πρωί, νύχτα ακόμη. Είχα μάθει τη μουσική του από τα μεγαλύτερα αδέλφια μου – μια Δευτέρα βράδυ με είχαν χώσει μαζί με φίλους τους σε ένα Mini Morris και πήγαμε στην μπουάτ για να τον ακούσουμε να τραγουδά «Το περιβόλι του τρελλού».
Κανείς άλλος δεν θα μπορούσε να προετοιμάσει τη Μεταπολίτευση καλύτερα από τον Σαββόπουλο. Ο τρόπος που παρενέβαινε στη δημόσια ζωή ήταν ταραχώδης και του οφείλουμε μόνον ευγνωμοσύνη. Ελπίζω εκεί όπου πηγαίνει να ταξιδεύει με φορτηγό και να έχει την κιθάρα του μαζί του.
ΓΙΩΡΓΟΣ ΝΤΑΛΑΡΑΣ
Τραγουδιστής/μουσικός
«Θα βγούμε στη σκηνή και θα σκίσουμε»
Εχω βαθιά λύπη, ευγνωμοσύνη και μεγάλη αγάπη για τον άνθρωπο που έφυγε. Η πορεία του, τα τραγούδια του και κυρίως τα λόγια του μας τα έχουν πει όλα. Εφτιαξε μια εποποιία για τα μεγάλα της Ιστορίας και για τα μικρά καθημερινά, τα ανθρώπινα.
Εμείς πενθούμε, αλλά ευτυχώς υπάρχουν τα παιδιά μας, τα εγγόνια και τα δικά τους παιδιά που θα θυμούνται αυτά τα λόγια, και θα ακούν τα τραγούδια του Διονύση στις μεγάλες επετείους, στις οικογενειακές γιορτές, στα κυριακάτικα τραπέζια, στους έρωτές τους, στις συναυλίες στους τσακωμούς τους.
Ψάξτε και θα βρείτε για όλα μια σοφή κουβέντα που θα σας σηκώσει από την καρέκλα. Δεν πειράζει εάν δεν τραγουδάτε καλά. Ψιθυρίστε τα λόγια του τραγουδιού· είναι φάρμακο.
Πέρυσι, στις δύο μεγάλες συναυλίες που έδωσε για τη Μεταπολίτευση, και οι δύο δεν ήμασταν καλά στην υγεία μας. Του είχα δώσει τον λόγο μου, όμως, ότι θα τραγουδήσω. Δραπέτευσα από το κρεβάτι μου κουβαλώντας την πνευμονία μου στην πλάτη και πήγα. Θυμάμαι ότι καθόμασταν στα παρασκήνια, με χτύπησε στην πλάτη και μου είπε: «Ελα, Γιώργο, είμαστε σαν τους γέρους στο Μάπετ Σόου, με τους γιατρούς δίπλα μας. Σε δυο λεπτά, όμως, θα βγούμε στη σκηνή και θα σκίσουμε». Σε ευχαριστώ, Διονύση.
ΑΛΚΗΣΤΙΣ ΠΡΩΤΟΨΑΛΤΗ
Τραγουδίστρια
Ηταν ο μουσικός ήρωάς μου
Για μένα ήταν σαν μια βόμβα που έσκασε στην ψυχή μου μόλις προσγειώθηκα στον Καναδά και έμαθα την είδηση. Τι να θυμηθώ, τις παραστάσεις μας στην Πλάκα, τη «Ρεζέρβα», τα τραγούδια, τις πρόβες, τα γέλια.
Τις ατελείωτες συζητήσεις; Την πρώτη εθελοντική συναυλία που κάναμε για το 2004 και την τελετή λήξης των Ολυμπιακών Αγώνων;. Διάβασα το δημόσιο «ευχαριστώ» του για τη συναυλία του «Φορτηγού» που έκανα την περίοδο της πανδημίας.
Κατάλαβε αμέσως γιατί το έκανα, ήταν ο μόνος που πήρε θέση από όλο τον καλλιτεχνικό κόσμο. Μου τηλεφώνησε και είπε: «Αυτό που έκανες ήταν ένα λουτρό προσφοράς και καλοσύνης».
Δεν θα ξεχάσω ποτέ τις συμβουλές του, το χιούμορ του, τον αυτοσαρκασμό του, την αστείρευτη εξυπνάδα του. Εχω απέναντί μου έναν άνθρωπο χαμογελαστό, ευφυή, οξυδερκή, τολμηρό. Ηταν ο μουσικός μου ήρωας, και βέβαια η «Ρεζέρβα», στην οποία συμμετείχα, ήταν από τις πιο δυνατές στιγμές της καριέρας μου. Θα τον ευχαριστώ αιωνίως για ό,τι έζησα μαζί του, που ήταν κόσμημα στην ψυχή μου.
