Της Μαρίνας Οικονομίδου
Το κουβάρι για το ποιος και γιατί βρίσκεται πίσω από τον φόνο του Αμερικανού πρέσβη Ρότζερ Ντέιβις στην Κύπρο το 1974, ξετυλίγει στο βιβλίο του «Αόρατη Συνωμοσία» ο Ανδρέας Χατζήκυριακος. Μέσω διεξοδικής έρευνας και σημαντικών εγγράφων ο Ανδρέας Χατζήκυριακος αποκαλύπτει διαλόγους των πολιτικών πρωταγωνιστών της εποχής, αλλά και άγνωστες πτυχές της προσωπικότητάς τους. Για ποιο λόγο οι ΗΠΑ δεν ερεύνησαν διεξοδικά τη δολοφονία του Αμερικανού πρέσβη; Ποιο ρόλο έπαιξε η ΕΟΚΑ Β΄, η Χούντα και τι ρόλο παίζει το ανθρώπινο λάθος στην πολιτική και σε έναν φόνο με πολιτικές προεκτάσεις.
–Για ποιο λόγο αποφασίσατε να ασχοληθείτε με τη δολοφονία του Αμερικανού πρέσβη;
–Ήταν μόλις είχα τελειώσει το βιβλίο μου «Πτήση CY284». Μου άρεσε πολύ, με γέμισε η διαδικασία της έρευνας και συγγραφής και αναζητούσα το επόμενο θέμα. Εκείνη την περίοδο, λοιπόν, επικοινώνησε μαζί μου ο συνάδελφος Κώστας Βενιζέλος, θυμόταν το ενδιαφέρον που είχα για τη δολοφονία του Αμερικανού πρέσβη το 1974, για να μου πει ότι είχε νεότερη πληροφόρηση για το θέμα. Ήταν σαν να μου έφερναν ένα δώρο στην εξώπορτα. Άρχισα να το ψάχνω, αλλά ξεκινώντας δεν περίμενα ότι θα μπορούσα να καταλήξω σε κάτι συγκεκριμένο, όπως στο ποιος δολοφόνησε τον πρέσβη.
–Συνεπώς ποια ήταν η αρχική σας πρόθεση, αν όχι να ανακαλύψετε τον δολοφόνο;
–Να δω αν μπορώ να μάθω τι πραγματικά έγινε. Στην εξέλιξη της έρευνας όμως άρχισε να σκιαγραφείται, όχι το πορτρέτο του δολοφόνου, αλλά ότι έχουμε ένα κύκλωμα που λειτουργεί προς μία συγκεκριμένη κατεύθυνση, τη λεγόμενη συνωμοσία. Στη συνέχεια άρχισε να ολοκληρώνεται το παζλ σε τέτοιο βαθμό που ανακάλυπτες, όχι το ποιος πάτησε τη σκανδάλη αλλά ποιος ηγήθηκε της ομάδας που έβαλε κατά της πρεσβείας. Αυτό θεωρώ ότι το ξέρουμε.
–Για ποιο λόγο επιλέξατε τον τίτλο «Αόρατη συνωμοσία»;
–Προκύπτει από τον αόρατο δικτάτορα που κυβερνούσε ακόμη κι αν είχε απομακρυνθεί από τα καθήκοντά του, τον Δημήτρη Ιωαννίδη. Η δολοφονία του πρέσβη ήταν μέρος μιας ευρύτερης συνωμοσίας. Η συνωμοσία βεβαίως δεν λειτουργούσε αυτόνομα στην Κύπρο. Στόχος ήταν η ανατροπή του Καραμανλή στην Ελλάδα και του Κληρίδη στην Κύπρο. Αν όχι η ανατροπή τους, να καταστούν υποχείρια του κυκλώματος Ιωαννίδη.
–Αυτό βεβαίως που προκαλεί εντύπωση είναι ότι δεν υπήρξε το αναμενόμενο ενδιαφέρον των ΗΠΑ να βρουν τους ενόχους της δολοφονίας…
–Στην Ουάσιγκτον εκείνη την περίοδο μπορεί να μην επικρατούσε το κυπριακό χάος της εισβολής, επικρατούσε όμως το χάος του Watergate. O Νίξον είχε παραιτηθεί, η οργή των Ελληνοαμερικανών και των Ομογενών αυξανόταν και στρεφόταν προσωπικά προς τον Κίσινγκερ. Όπως φαίνεται στις συνομιλίες του Κίσινγκερ που παρουσιάζονται στο βιβλίο, τον απασχολούσε ότι εκείνος προσωπικά ήταν στο επίκεντρο της κριτικής. Για ποιο λόγο λοιπόν να θέλει μία αποτυχία ή κάτι τόσο αρνητικό όσο η δολοφονία ενός πρέσβη να είναι τόσο ψηλά στην επικαιρότητα;
–Στο βιβλίο, όμως, εξάγετε το συμπέρασμα ότι υπήρχε μία σχετική αφέλεια από πλευράς των Αμερικανών. Πού οφείλεται;
–Γράφουμε την ιστορία και αγνοούμε το πιο σημαντικό κομμάτι, τον ανθρώπινο παράγοντα. Η ιστορία γράφεται από ανθρώπους που κάνουν λάθη, έχουν πάθη, συμπάθειες, αντιπάθειες, φιλοδοξίες. Δεν μπορούμε να μην το συνυπολογίσουμε. Γιατί, για παράδειγμα, ο πρέσβης δεν κατέφυγε στο θωρακισμένο δωμάτιο που υπήρχε στην πρεσβεία και που ο ίδιος χρησιμοποίησε στο πραξικόπημα, ένα μήνα πριν, για να προστατεύσει τα παιδιά του; Αν ήταν στο θωρακισμένο δωμάτιο δεν θα γινόταν τίποτα από όλα αυτά. Πιθανότατα όμως ο πρέσβης απέρριψε τις εκκλήσεις να καταφύγει εκεί, γιατί ήθελε να ελέγχει την κατάσταση. Πιθανότατα υποτίμησε τον κίνδυνο και υπερτίμησε τις δυνάμεις του.
–Δεν είναι όμως μόνο η ανεπάρκεια σε θέματα ασφάλειας. Υπήρξαν και εσφαλμένες εκτιμήσεις για το Κυπριακό, όπως για παράδειγμα πως δεν θα γινόταν το πραξικόπημα.
–Τότε όλοι, περιλαμβανομένου του Μακαρίου, του Στέιτ Ντιπάρτμεντ και της CIA, περίμεναν ότι πάμε σε μία κορύφωση της σύγκρουσης μεταξύ Μακαρίου και Χούντας του Ιωαννίδη. Όμως, λίγο πριν γίνει το πραξικόπημα ο Ιωαννίδης φρόντισε να λειτουργήσει παραπλανητικά. Κάποιοι πράγματι παραπλανήθηκαν, κάποιοι συνειδητά αφέθηκαν να παραπλανηθούν.
–Το βιβλίο βεβαίως φωτίζει και τους πρωταγωνιστές που ανέλαβαν την περίοδο του πραξικοπήματος, που δεν είναι τόσο γνωστά αυτά τα γεγονότα…
–Για μένα ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον κομμάτι του βιβλίου είναι οι προσωπικότητες που βρέθηκαν στην εξουσία στις 15 Ιουλίου και που έφτασαν να έχουν ρόλο μέχρι τις αρχές Αυγούστου, όταν έκανε τον ανασχηματισμό του ο Κληρίδης.
Η δολοφονία του πρέσβη ήταν μέρος μιας ευρύτερης συνωμοσίας. Η συνωμοσία βεβαίως δεν λειτουργούσε αυτόνομα στην Κύπρο. Στόχος ήταν η ανατροπή του Καραμανλή στην Ελλάδα και του Κληρίδη στην Κύπρο. Αν όχι η ανατροπή τους, να καταστούν υποχείρια του κυκλώματος Ιωαννίδη.
Οι παρουσιάσεις του βιβλίου «Αόρατη Συνωμοσία»:
22 Μαΐου, Πολυχώρος Κοινωνικής Πρόνοιας και Απασχόλησης, Λάρνακα. Ομιλητές, δήμαρχος Λάρνακας Ανδρέας Βύρας και Σωτήρης Παρούτης, δημοσιογράφος. Χαιρετισμός από τον υπουργό Εσωτερικών Κωνσταντίνο Ιωάννου.
28 Μαΐου, Παλιά Ηλεκτρική, Πάφος. Ομιλητές δήμαρχος Πάφου Φαίδωνας Φαίδωνος και Γιαννάκης Ομήρου πρώην πρόεδρος της Βουλής των Αντιπροσώπων.
30 Μαΐου, Αμφιθέατρο της ΠΑΣΥΔΥ, Λευκωσία. Ομιλητές ο υπουργός Εξωτερικών Κωνσταντίνος Κόμπος και ο καθηγητής Ανδρέας Λοβέρδος, πρώην υπουργός Υγείας της Ελλάδας.
Κληροδότημα του ’60 η ανικανότητα της Κυπριακής Αστυνομίας
–Πέραν των πολιτικών ζητημάτων, από το βιβλίο διαπιστώνεται και η ανεπάρκεια του κράτους στο θέμα διερεύνησης φόνων. Ήταν από τότε ανεπαρκείς οι αστυνομικές αρχές;
–Από το 1960 διαφαίνεται η τεράστια δυσκολία της αστυνομίας να διερευνά πολιτικά εγκλήματα. Δολοφονήθηκαν για παράδειγμα τρεις αγωνιστές της ΕΟΚΑ το 1960 και δεν έχουν εξιχνιασθεί οι φόνοι. Δολοφονήθηκε ο παντοδύναμος υπουργός Εσωτερικών Πολύκαρπος Γιωρκάτζης, έγινε απόπειρα δολοφονίας του Βάσσου Λυσσαρίδη και δολοφονία του Δώρου Λοΐζου και επισήμως δεν γνωρίζουμε τι έγινε. Άρα ναι, έχεις μία αστυνομία που ενώ λόγω του ότι ήμασταν βρετανική αποικία θα μπορούσε να λειτουργεί ως Scotland Yard, από την πρώτη μέρα δημιουργίας του κράτους γέμισε με πρόσωπα που ανήκαν σε κάποια πολιτική φατρία ή φατρία του υποκόσμου. Τα προβλήματα και οι ανικανότητες που βλέπουμε σήμερα στην αστυνομία δεν ήρθαν από το πουθενά. Είναι κληροδότημα του ’60. Έχεις μία αστυνομία που συγκαλύπτει περισσότερο από το να ανακαλύπτει. Το 1974, το γεγονός ότι έβαλαν τον ίδιο αστυνόμο να ερευνήσει τη δολοφονία Ντέιβις και στη συνέχεια αυτήν του Δώρου Λοΐζου και η μοναδική έγνοια του ήταν πώς να καταστρέψει τη σκηνή του εγκλήματος για να μη βρούμε ποιος το έκανε, είναι ενδεικτικό της παθογένειας.
–Υπάρχει η συγκάλυψη από το κράτος μας, δεν δίδεται όμως η αίσθηση της συγκάλυψης και από την πλευρά των Αμερικανών;
–Η λέξη συγκάλυψη προϋποθέτει πρόθεση. Θα έλεγα ότι εάν ξεπεράσουμε την καχυποψία, που είναι φυσιολογική για τέτοια περιστατικά, οι Αμερικανοί επέδειξαν ασύγγνωστη, εγκληματική αμέλεια. Δεν είναι τυχαίο ότι ο Ντέιβις είναι ο μοναδικός μέχρι σήμερα Αμερικανός πρέσβης που δολοφονήθηκε μέσα στην πρεσβεία. Όλοι οι άλλοι δολοφονήθηκαν εκτός των πρεσβειών τους.
–Τι κρατάτε από το βιβλίο;
–Αυτό που με έχει τραβήξει είναι ο ρόλος του ανθρώπινου παράγοντα στη διαμόρφωση της ιστορίας. Γιατί στο τέλος της ημέρας και τα πιο μεγάλα στρατηγικά σχέδια εκτελούνται και υλοποιούνται από τους ανθρώπους με τα πάθη και τα λάθη τους. Συνεπώς, αυτό το κομμάτι στην κυπριακή ιστορία θεωρώ ότι παίζει τεράστιο ρόλο και προσπαθώ να δω πώς μπορείς να το εισαγάγεις ως παράγοντα, καταφέρνοντας ταυτόχρονα να διαχειριστείς τον μεγάλο βαθμό υποκειμενισμού που ενέχει. Διότι και την ιστορία την γράφουν άνθρωποι, με απόψεις, εμμονές, συμπάθειες και αντιπάθειες.
Ο Κληρίδης ως ο μαέστρος ενός χάους
Γράφουμε την ιστορία και αγνοούμε το πιο σημαντικό κομμάτι, τον ανθρώπινο παράγοντα. Η ιστορία γράφεται από ανθρώπους που κάνουν λάθη, έχουν πάθη, συμπάθειες, αντιπάθειες, φιλοδοξίες. Δεν μπορούμε να μην το συνυπολογίσουμε.
–Τον Κληρίδη γιατί τον παρουσιάζετε ως τον μαέστρο του χάους;
–Προσωπικά έχω καταλήξει στο συμπέρασμα ότι στην Ιστορία της Κύπρου εκτός από τον Μακάριο και τον Γρίβα, που ήταν κορυφαίες ιστορικές προσωπικότητες, εκείνοι που ουσιαστικά επηρέασαν τα πράγματα, ήταν ο Πολύκαρπος Γιωρκάτζης μέχρι το 1970 και ο Γλαύκος Κληρίδης το 1974. Ο Κληρίδης ήταν αυτός που βγήκε μπροστά και μάζεψε τα συντρίμμια του 1974, όταν το σίδερο έβγαζε φωτιά. Ο Γρίβας είχε πεθάνει τον Γενάρη του 1974 και ο Μακάριος είχε επιλέξει να διαφύγει. Συνεπώς θεωρώ τον Κληρίδη κορυφαία προσωπικότητα.
–Για ποιο λόγο όμως;
–Επειδή οι Κύπριοι πολιτικοί δεν μας έχουν συνηθίσει να ρισκάρουν, να δείχνουν τόλμη, να βγαίνουν μπροστά, όταν τα πράγματα είναι δύσκολα. Ο Κληρίδης ας πούμε θα μπορούσε να πει ότι δεν τον ενδιαφέρει η θέση.
–Δεν έκανε όμως λάθη κατά την κρίσιμη εκείνη περίοδο; Αυτό βγαίνει και μέσα από το βιβλίο.
–Αλίμονο εκείνη την περίοδο να μην έκανε λάθη. Σε ανώδυνες περιόδους και οι άνθρωποι κάνουν λάθη. Ένα λάθος που του καταλογίζεται είναι ότι ορκίστηκε στον Γεννάδιο, ότι δηλαδή έκανε πράγματα που θα μπορούσε να αποφύγει. Πόσοι όμως θα είχαν το θάρρος να πουν δεν ορκίζομαι όταν σου παραδίδουν την εξουσία σε ένα δωμάτιο που έξω έχει πενήντα αρματωμένους της ΕΟΚΑ Β΄, μέσα τους ηγέτες του πραξικοπήματος ένοπλους και τον τουρκικό στρατό στην Κερύνεια; Αν τώρα ο Κληρίδης ήταν φιλόδοξος, ήλπιζε ότι τα γεγονότα θα εξελιχθούν ώστε να παραμείνει στην εξουσία, ναι σίγουρα. Είχε αυτή τη φιλοδοξία, αλλά ποιος μη φιλόδοξος διαλέγει την πολιτική ως τον χώρο δράσης του;
–Ένα από τα ενδιαφέροντα σημεία είναι η ισορροπία που προσπαθούσε να τηρήσει μετά την ανάληψη της εξουσίας μεταξύ των Μακαριακών που τον έβλεπαν με καχυποψία και των Εοκαβητατζήδων που δεν του είχαν εμπιστοσύνη. Όλο αυτό δεν έρχεται σε αντίφαση με την κύρια κατηγορία που δέχτηκε περί στέγασης των πραξικοπηματιών;
–Πριν από το πραξικόπημα ο Γλαύκος Κληρίδης για την ΕΟΚΑ Β΄ ήταν ένας από τους σημαντικούς μοχλούς του μακαριακού συστήματος εξουσίας και στην ουσία θεωρείτο εχθρός της παράταξης. Λίγες μέρες πριν από τον θάνατο του Γρίβα, ο Κληρίδης είχε πάρει ψήφισμα στη Βουλή, για να καταδικαστεί η ΕΟΚΑ Β΄ και ο Γρίβας για τις δολοφονίες πολιτών. Συνεπώς, ο Κληρίδης δεν έχει σχέση με αυτό το σύστημα. Αυτοί που ηγήθηκαν του πραξικοπήματος, όταν έψαχναν κάποιον να ορκίσουν Πρόεδρο δεν πήγαν στον Κληρίδη. Όταν έγινε η εισβολή και ανέλαβε ο Κληρίδης, τότε το περιβάλλον του Μακαρίου και ο ίδιος ο Αρχιεπίσκοπος άρχισαν να βλέπουν Κληρίδη με καχυποψία και την ίδια στιγμή ούτε η ΕΟΚΑ Β΄ του είχε εμπιστοσύνη.
–Οι Μακαριακοί γιατί τον έβλεπαν με καχυποψία;
–Επειδή θεώρησαν ότι ο Κληρίδης αποκτούσε το ηγετικό εκτόπισμα και άρχισε να βλέπει ότι είναι η ευκαιρία του. Φλέρταρε με την ιδέα να μην επιστρέψει ο Μακάριος. Εδώ λοιπόν επιστρέφουμε στον ανθρώπινο παράγοντα. Φυσιολογικά ο Κληρίδης θα σκέφτηκε πως «ο Μακάριος έφυγε, τα ανέλαβα όλα εγώ, έχω να αντιμετωπίσω την προσφυγική κρίση, κόσμο που δεν έχει να φάει και πού να κοιμηθεί και όταν τελειώσουν τα δύσκολα θα έρθει ο Μακάριος να του δώσω στο πιάτο στην εξουσία;».
