Kathimerini.com.cy
Μπορεί η αναπνοή να είναι μια ακούσια λειτουργία, όμως για τη Γιολάντα Μπάρκερ, την συγγραφέα του βιβλίου, αποτελεί και μια «πύλη» που περνώντας τη μπορεί να βρούμε έναν δρόμο για να θεραπεύσουμε τα ψυχικά μας τραύματα και να κατανοήσουμε βαθύτερα τον εαυτό μας. Βραβευμένη σκηνοθέτρια, συγγραφέας ευπώλητων βιβλίων και ενεργή υπέρμαχος της ψυχικής υγείας, δεν θα ήταν τίποτα από όλα αυτά αν πριν από είκοσι χρόνια η προσοχή της δεν στρεφόταν στην ενεργειακή θεραπεία, τη γιόγκα και τον διαλογισμό.
Μη βρίσκοντας αυτό που έψαχνε στην πατρίδα της, το 2009 και το 2010 οδηγήθηκε στην Ινδία, ενώ πάλευε με την κατάθλιψη, πραγματοποιώντας ένα πνευματικό ταξίδι που αποτυπώθηκε αρκετά χρόνια αργότερα στο ντοκιμαντέρ της «India, Calling». Έχοντας επιστρέψει στο Ηνωμένο Βασίλειο, το 2011 εγκαταστάθηκε στο Λονδίνο και έλαβε πιστοποίηση διδασκαλίας γιόγκα, ενώ το 2021 κυκλοφόρησε την πρώτη έκδοση του μπεστ σέλερ της «Η επανάσταση της αναπνοής», στο οποίο εστιάζει στα οφέλη της σωστής αναπνοής για την ψυχική υγεία.
Στη συνέντευξη που ακολουθεί, με αφορμή την ελληνική του έκδοση που θα κυκλοφορήσει με την Καθημερινή αυτή την Κυριακή, στις 31 Αυγούστου, μιλάει με ειλικρίνεια για την προσωπική της διαδρομή και τα όρια του trend του wellness, ενώ αποκαλύπτει ποια άσκηση αναπνοής συνεχίζει να χρησιμοποιεί όταν, ακόμα και σήμερα, παθαίνει κρίσεις άγχους στο μετρό του Λονδίνου.
– Ποια ήταν η στιγμή στη ζωή σας που σας έκανε να συνειδητοποιήσετε πόσο μεγάλη σημασία έχει ο τρόπος που αναπνέουμε για τη βελτίωση της ψυχικής μας υγείας;
– Παρότι μιλάω γι’ αυτή τη στιγμή στην εισαγωγή του βιβλίου μου, ακόμα και τώρα, μου είναι δύσκολο να την αφηγούμαι. Βρισκόμουν σε ένα retreat διαλογισμού, μια περίοδο της ζωής μου που η κατάθλιψή μου είχε υποτροπιάσει άσχημα. Είχα βρεθεί εκεί επειδή χρειαζόμουν κάτι –το οτιδήποτε– για να στηριχτώ. Κατά τη διάρκεια μιας συνεδρίας διαλογισμού, λοιπόν, «μπήκα» σε μια πολύ βαθιά κατάσταση συνείδησης. Έφτασα σε εκείνη την οριακή συνθήκη μεταξύ εγρήγορσης και ονείρου. Κι εκεί, άρχισα να ακούω κάτι. Μια φωνή –τη δική μου φωνή– που επαναλάμβανε συνεχώς τη φράση «η αναπνοή είναι το μόνο πράγμα που είναι αληθινό».
Ήταν σαν να βυθίστηκα βαθιά μέσα στον ωκεανό και να έφτασα στο σημείο όπου χτυπάει η καρδιά του. Το μέρος στο οποίο γεννιούνται τα κύματα της θάλασσας. Συνδέθηκα, με έναν τρόπο καθαρό, με την πηγή της δημιουργίας της αναπνοής μου. Μπορούσα να νιώσω ότι, στην πραγματικότητα, δεν ήμουν εγώ που ανέπνεα αλλά «η αναπνοή μου εκείνη που με ανέπνεε».
Εκείνη η στιγμή με έκανε να αλλάξω εντελώς τον τρόπο που αναπνέω και, καθώς σύντομα άρχισα να βλέπω θετικές αλλαγές στο σώμα, στο μυαλό και στα συναισθήματά μου, άρχισα να ερευνώ τα πάντα γύρω από την αναπνοή.
– Ζούμε επειδή αναπνέουμε. Κάποια στιγμή, όμως, στον δυτικό κόσμο, φαίνεται να ξεχάσαμε το πώς να αναπνέουμε σωστά. Πότε πιστεύετε ότι συνέβη αυτό;
– Δεν θα έλεγα ότι «ξεχάσαμε» το πώς να αναπνέουμε να σωστά, δεν θα χρησιμοποιούσα αυτή τη λέξη. Το ρήμα «ξεχνάω» αφήνει κάπως να εννοηθεί ότι πρόκειται για ένα λάθος που έγινε είτε συνειδητά, είτε επειδή δεν είμασταν αρκετά ευφυείς. Στην πραγματικότητα, πρόκειται πάντα για μια αλλαγή που συμβαίνει με έναν βαθιά σωματικό τρόπο. Το νευρικό μας σύστημα αντιδρά με συγκεκριμένους τρόπους απέναντι στο στρες. Αν, λοιπόν, υποφέρουμε από χρόνιο στρες ή από κάποιο ψυχικό τραύμα, αυτό απορρυθμίζεται. Και καθώς το νευρικό σύστημα ελέγχει την αναπνοή μας, αν είναι απορυθμισμένο, τότε και ο τρόπος που αναπνέουμε δεν θα είναι ο σωστός: Μπορεί να αρχίσουμε να αναπνέουμε με ρηχό τρόπο, ακανόνιστα, όχι αποδοτικά. Η αναπνοή είναι απλώς ένας καθρέφτης του τι συμβαίνει μέσα μας. Υπάρχουν, όμως, και καλά νέα, το λέω και το τονίζω, καθώς έχουμε να κάνουμε με συγκοινωνούντα δοχεία. Αναπνέουμε ασυνείδητα, χωρίς να το καταλαβαίνουμε, αλλά μπορούμε να αναπνέουμε και με συνειδητό τρόπο. Αν, λοιπόν, συνειδητά αλλάξουμε τον τρόπο που αναπνέουμε, έτσι ώστε να είναι σταθερός και φυσικός, τότε και το νευρικό μας σύστημα θα ρυθμιστεί καλύτερα.
– Αυτή η συνειδητή αλλαγή μπορεί να επιτευχθεί μέσα από αναπνευστικές ασκήσεις και εσείς στο βιβλίο σας προτείνετε αρκετές τέτοιες, έχοντας φτιάξει, μάλιστα, ένα πρόγραμμα επτά βημάτων. Τελευταία, βέβαια, οι αναπνευστικές ασκήσεις προωθούνται ως wellness trend…
– Μα, είναι trend. Είναι σαν να έχει έρθει η ώρα των αναπνευστικών ασκήσεων και, όπως συμβαίνει με όλα τα trends, έτσι κι αυτό, συνοδεύεται τόσο από ευκαιρίες όσο και από κινδύνους. Το θετικό αυτής της κατάστασης είναι το ότι έχουν την ευκαιρία περισσότεροι άνθρωποι να γνωρίσουν τη δύναμη της αποτελεσματικής αναπνοής, αποκομίζοντας πολλαπλά οφέλη. Το αρνητικό είναι πως οι αναπνευστικές ασκήσεις υποβαθμίζονται όταν πλασάρονται ως μια γρήγορα λύση ή ως μία συνταγή που μπορεί να εφαρμοστεί παντού ίδια κι απαράλλαχτη, κάτι το οποίο δεν ισχύει. Γενικά, άλλωστε, όταν μιλάμε για τις ασκήσεις αναπνοής ως μία θεραπευτική προσέγγιση, η λογική της γρήγορης λύσης όχι μόνον δεν βοηθάει αλλά μπορεί να εξελιχθεί σε ένα μέσο για να παρακάμψουμε τη ρίζα του προβλήματός μας.
Προσωπικά, αντιστέκομαι σε αυτή την κατάσταση υπενθυμίζοντας συνεχώς στον εαυτό μου –και στους άλλους– ότι οι αναπνευστικές ασκήσεις δεν στοχεύουν στην τελειοποίηση ή την «επισκευή» του εαυτού μας. Αποτελούν μια πύλη που όταν την ανοίξουμε θα μας δείξει τον δρόμο προς μια συνεχή και εξελισσόμενη σχέση με τον εαυτό μας. Στην πραγματικότητα, η θεραπεία έρχεται μέσα από τη βελτίωση της σχέσης που έχουμε με τον εαυτό μας. Οι αναπνευστικές ασκήσεις αποτελούν τόσο το όχημα για να φτάσουμε στη θεραπεία, όσο και ένα «φάρμακο» που λειτουργεί σε συνέργεια με το σώμα μας, αν το προσεγγίσουμε με ευαισθησία και περιέργεια.
– Στο βιβλίο σας αναφέρεστε τόσο στο συναισθηματικό όσο και στο σωματικό επίπεδο της αναπνοής. Γιατί πιστεύετε ότι πολύς κόσμος τείνει να παραβλέπει το συναισθηματικό;
– Κάθε άνθρωπος περνάει από διαφορετικά στάδιο όταν ξεκινάει το ταξίδι του στον κόσμο της γιόγκα. Συχνά, όταν κάποιος ακουμπά για πρώτη φορά το σώμα του πάνω στο στρωματάκι της γιόγκα, έρχεται αντιμέτωπος με το χάος που επικρατεί μέσα στο μυαλό του – τις σκέψεις του που τρέχουν με ταχύτητα φωτός η μία μετά την άλλη, πράγματα για τα οποία κρίνει τον εαυτό του ή του δημιουργούν ένα αίσθημα ντροπής κ.λπ. Προσωπικά, μου πήρε περίπου έναν χρόνο συνεπούς εξάσκησης στις στάσεις της γιόγκα μέχρι να «ησυχάσει» το μυαλό μου και η προσοχή μου να στραφεί στο σώμα μου. Στη συνέχεια, συνέχισα να ασκούμαι, μακάρια σε αυτή την κατάσταση, επί πολλά χρόνια. Συντονίστηκα με το σώμα μου, ανέπνεα όπως μου έλεγαν οι δάσκαλοί μου και γαλήνεψα μέσω της συνεχούς επανάληψης.
Οι περισσότεροι μαθητές της γιόγκα παραμένουν σε αυτό το στάδιο. Δεν είναι κακό το να σταθείς εκεί, αλλά το θέμα είναι ότι σε αυτό το στάδιο ενδέχεται να συνεχίζεις να αναπνέεις δυσλειτουργικά. Το ότι κάποιος κάνει σωστά τις στάσεις της γιόγκα ή ακόμα και το ότι αναπνέει όπως του λένε οι δάσκαλοί του, δεν σημαίνει πως ο τρόπος που αναπνέει είναι τόσο σωστός, φυσικός και ωφέλιμος όσο θα μπορούσε να είναι.
Για να προχωρήσει κάποιος πέρα από αυτό το στάδιο δεν φτάνει απλώς το να αναπνέει σύμφωνα με τις οδηγίες που του δίνονται, πρέπει και να ακούει –το τονίζω, να ακούει– το τι του λέει η αναπνοή του, να αναπνέει με τα σωστά όργανα του σώματός του και να δομεί την άσκησή του στη βάση της αναπνοής του. Ένας δάσκαλος, για να μπορέσει να καθοδηγήσει τους μαθητές του να το κάνουν αυτό, πρέπει να έχει κατανοήσει πραγματικά τόσο τη συναισθηματική όσο και τη σωματική διάσταση της αναπνοής. Κάτι που, σε πολλές περιπτώσεις, δεν ισχύει. Υπάρχουν, βέβαια, και οι περιπτώσεις που οι δάσκαλοι το γνωρίζουν αυτό αλλά οι μαθητές τους έχουν πάρει το λάθος κολάι από άλλους δασκάλους και δεν μπορούν να ακούσουν πραγματικά τη νέα οδηγία που τους δίνεται. Και κάπως έτσι δεν επωφελούνται από όλο το εύρος των δυνατοτήτων της αναπνοής τους.
– Κάτι που βρήκα ενδιαφέρον στο βιβλίο σας είναι ο εξαιρετικά ζυγισμένος τρόπος με τον οποίο συνδυάζετε τα συμπεράσματα της επιστημονικής έρευνας με την εξιστόρηση των προσωπικών σας βιωμάτων.
– Για να είμαι ειλικρινής, η εύρεση αυτής της ισορροπίας ήταν δύσκολη. Αν κάποιος με γνωρίσει από κοντά θα διαπιστώσει ότι ως άνθρωπος είμαι πολύ ανοιχτή και ειλικρινής, αλλά το να πω κάποια πράγματα δημοσίως και μάλιστα γράφοντάς τα με έφερε αντιμέτωπη με ένα μεγαλύτερο αίσθημα έκθεσης. Θα ήταν πολύ πιο εύκολο για μένα να γράψω ένα βιβλίο που δεν θα είχε καμία αναφορά στην προσωπική μου ιστορία!
Πήρα, όμως, αυτόν τον δρόμο, της προσωπικής αφήγησης, για πρώτη φορά, όταν μόνταρα το ντοκιμαντέρ «India, Calling». Αρχικά, ήθελα να κάνω μια ταινία για την πνευματική αφύπνιση που να μην με περιέχει καθόλου. Αφού, όμως, μόνταρα τα πλάνα της επί χρόνια και συνέχιζε να μη λειτουργεί, έκανα αυτό που μου έλεγαν όλοι να κάνω – να της προσθέσω έναν προσωπικό τόνο, για να «δέσει». Τελικά πείστηκα, της πρόσθεσα το προσωπικό στοιχείο στην αφήγηση με τη χρήση voice over και η ταινία απέκτησε μια εντελώς νέα ζωή.
– Μπορεί κάποιος να δει κάπου αυτό το φιλμ;
– Ναι, στο σάιτ μου, στη διεύθυνση https://yolandabarker.vhx.tv . Το ντοκιμαντέρ, διαπραγματεύεται το φαινόμενο των Δυτικών που πηγαίνουν στην Ινδία για να ικανοποιήσουν τις πνευματικές τους αναζητήσεις. Για να επιστρέψουμε, όμως, στο βιβλίο, όταν άρχισα να το γράφω γνώριζα πως ήταν απαραίτητο να υποστηρίξω τα συμπεράσματα της έρευνάς μου με πραγματικά περιστατικά. Προσπάθησα να ενσωματώσω στην αφήγηση τόσα και μόνο τόσα κομμάτια από την προσωπική μου ιστορία όσα ήταν απαραίτητα για να δώσουν ζωή στα επιχειρήματα που αναπτύσσω, φροντίζοντας να μην επιτρέψω στο βιβλίο να γίνει εξομολογητικό. Ήθελα τα προσωπικά στοιχεία που αναφέρω να εξυπηρετήσουν τους αναγνώστες – να τους βοηθήσουν να νιώσουν ότι κάποιος έχει περάσει τα ίδια με εκείνους και όχι να βάλω τον εαυτό μου στο επίκεντρο της προσοχής. Αυτή ήταν η πρόθεσή μου και σε αυτήν επέστρεφα διαρκώς.
– Έχουν περάσει σχεδόν τέσσερα χρόνια από την πρώτη έκδοση της «Επανάστασης της αναπνοής» στα αγγλικά. Μέχρι στιγμής, από τα σχόλια που έχετε λάβει από τους αναγνώστες της, υπάρχει κάποιο που να ξεχωρίζετε;
– Μερικοί αναγνώστες μού περιέγραψαν το βιβλίο ως «παραπλανητικά απλό», κάτι που εξέλαβα ως πραγματικό κομπλιμέντο. Μου είπαν ότι η γραφή μου τους εξέπεμπε κάτι το οικείο, τους κρατούσε το ενδιαφέρον και πως μπορούσαν εύκολα να συνεχίζουν να διαβάζουν τη μία σελίδα μετά την άλλη και μάλιστα σε τέτοιο βαθμό που σχεδόν «συγκάλυπτε» το βάθος των όσων αναφέρονται. Όσο όμως πιο προσεκτικά το διάβαζαν, τόσο μάθαιναν πράγματα που δεν είχαν βρει σε άλλα τους διαβάσματα. Αυτού του είδους τα σχόλια ήταν πολύ σημαντικά για μένα. Κι αυτό επειδή οι συλλογισμοί μου κάποιες φορές είναι εξαιρετικά περίπλοκοι και χρειάστηκε να δουλέψω σκληρά για να κρατήσω τη γλώσσα του βιβλίου και τις περιγραφές των ασκήσεων ξεκάθαρες και απόλυτα σαφείς. Υπάρχει βάθος στο βιβλίο αλλά παρουσιάζεται με έναν ήπιο, εύπεπτο τρόπο. Δεν φωνάζει για να τραβήξει την προσοχή.
– Το βιβλίο σε λίγες μέρες θα κυκλοφορήσει στα ελληνικά, μπαίνοντας σε δεκάδες χιλιάδες σπίτια μέσα από την Καθημερινή. Πώς θα θέλατε να το προσλάβουν οι Έλληνες αναγνώστες του;
– Καταρχάς, έχω να πω ότι χαίρομαι πολύ για την ελληνική του έκδοση! Η Ελλάδα είναι μία από τις αγαπημένες μου χώρες στον κόσμο. Έχω έρθει αρκετές φορές και πάντα εντυπωσιάζομαι με το πόσο ζεστοί και πραγματικά καλοπροαίρετοι είναι οι Έλληνες. Έχει, λοιπόν, πραγματικά ξεχωριστή σημασία για μένα το ότι το βιβλίο μου θα αποκτήσει «ζωή» και στη χώρα σας. Ελπίζω, λοιπόν, να αγγίξει τους αναγνώστες που προσπαθούν να διαχειριστούν το άγχος τους ή την αποσύνδεση της ψυχής και του μυαλού από το σώμα τους, αλλά και όσους βρίσκονται εν μέσω μίας ψυχοθεραπευτικής διαδικασίας να τους βοηθήσει να επανασυνδεθούν με τον εαυτό τους.
– Υπάρχουν φορές που η σωστή αναπνοή δεν είναι αρκετή;
– Εννοείται ότι υπάρχουν. Το λέω αυτό επανειλημμένα στο βιβλίο. Οι αναπνευστικές ασκήσεις αποτελούν ένα ισχυρό εργαλείο, ειδικά όσον αφορά τη ρύθμιση του νευρικού συστήματος και τη δημιουργία μιας αίσθησης εσωτερικής ασφάλειας, αλλά δεν αποτελούν πανάκεια, ούτε γιατρεύουν με έναν μαγικό τρόπο τα πάντα. Κι αυτό που κάνει την «Επανάσταση της αναπνοής» κάπως μοναδική ως βιβλίο, νομίζω, είναι το γεγονός ότι αποτελεί ένα από τα λίγα που κυκλοφορούν στην αγορά το οποίο περιλαμβάνει ασκήσεις αναπνοής που εστιάζουν αποκλειστικά και μόνο στην ψυχική υγεία. Σε ορισμένους ανθρώπους, η σωστή αναπνοή μπορεί να προσφέρει άμεση ανακούφιση. Όταν έχουμε, όμως, να κάνουμε με πιο σοβαρές και συνεχιζόμενες μάχες ψυχικής υγείας, πρέπει να αποτελούν κομμάτι μιας ευρύτερης εργαλειοθήκης – μιας εργαλειοθήκης που μπορεί να περιλαμβάνει την ψυχοθεραπεία, τη βελτίωση των σχέσεών μας με τους άλλους, τη σωματική άσκηση, την ανάπαυση, ακόμα και το πέρασμα του χρόνου. Οι ασκήσεις αναπνοής προσφέρουν αυτορρύθμιση, αλλά η συν-ρύθμιση είναι ακόμα πιο σημαντική για τη θεραπεία. Δεν θεραπευόμαστε «εν κενώ». Θεραπευόμαστε «μαζί».
– Αν κάποιος ξεκινήσει να διαβάζει το βιβλίο σας ενώ υποφέρει από κρίσεις άγχους ή βιώνει κάτι που τον ξεπερνάει και δυσκολεύεται να το διαχειριστεί, τι μήνυμα θα θέλατε να του στείλετε;
– Αν νιώθετε αγχωμένοι ή αν έχετε πελαγώσει με όλα όσα σας συμβαίνουν, το πιο δυνατό πράγμα που μπορείτε να κάνετε είναι το να στραφείτε στο σώμα σας και να το αντιμετωπίσετε με ευγένεια. Η αναπνοή σας δεν είναι το μέσο που θα σας κάνει καλά. Μπορεί, όμως, να σας συντροφεύσει, να σας βγάλει σε μια στεριά, να σας υπενθυμίσει ότι είστε ακόμη ζωντανοί και πως μπορείτε να τα βγάλετε πέρα με τον εαυτό σας, ακόμα και όταν δυσφορείτε. Ελπίζω το βιβλίο να προσφέρει στον κόσμο την αίσθηση της συντροφικότητας – να τους πει κάτι του τύπου «δεν είστε μόνοι και υπάρχει ένας τρόπος για να ξεπεράσετε τα προβλήματά σας».
Ασχέτως του πώς νιώθετε, δεν έχετε καταστραφεί – και η αλλαγή στον τρόπο που αναπνέετε μπορεί να σας βοηθήσει να το θυμηθείτε αυτό.
– Τέλος, θα ήθελα να σας ρωτήσω σε ποια άσκηση αναπνοής επιστρέφετε συχνά εσείς η ίδια;
– Χρησιμοποιώ όλες τις ασκήσεις του βιβλίου, αλλά περισσότερο την παρατεταμένη εκπνοή. Υπάρχουν, ακόμη και τώρα, λίγες, βέβαια, φορές που παθαίνω κρίσεις άγχους στο μετρό του Λονδίνου, όταν έχει πολύ κόσμο. Τι κάνω; Επιμηκύνω την εκπνοή μου και εκπνέω από το στόμα, ενίοτε σαν να βγάζω έναν αργό αναστεναγμό, κάτι που με βοηθάει να ρυθμίσω το νευρικό μου σύστημα. Δεν με πιέζω με κανέναν τρόπο, απλώς φροντίζω η εκπνοή μου να διαρκεί περισσότερο από την εισπνοή μου. Αυτό το πράγμα υπενθυμίζει στο σώμα μου ότι είμαι ασφαλής. Τη χρησιμοποιώ συνέχεια αυτή την άσκηση. Είναι απλή, διακριτική και αποτελεσματική.
Μη χάσετε το βιβλίο «Η επανάσταση της αναπνοής» που κυκλοφορεί αυτή την Κυριακή 31 Αυγούστου με την «Καθημερινή».
