Γράφει ο Γιώργος Ρομπόλας
Τι είναι αυτό που πίνεις;», είχα ρωτήσει προ εικοσαετίας, γεμάτος απορία, έναν συμμαθητή μου όταν τον είδα να βγάζει από το σακίδιο ένα σέικερ γεμάτο με μια «παράξενη» σκόνη. «Δεν είναι κάτι, πρωτεΐνη είναι», είχε πει με κάποια συστολή. Ήταν η πρώτη φορά που άκουγα ή έβλεπα κάτι τέτοιο. Υπήρχε, βέβαια, μια λογική εξήγηση: ο εν λόγω 17χρονος ήταν πανελλήνιος πρωταθλητής στην άρση βαρών και, προφανώς, χρειαζόταν ενίσχυση στη διατροφή του, ώστε να αντεπεξέλθει στο ιδιαίτερα απαιτητικό πρόγραμμα προπονήσεων και αγώνων. Παρ’ όλα αυτά, η τρομερά έντονη ακμή που τον ταλαιπωρούσε, κάνοντας την εμφάνισή της ακόμα και στα χέρια του, με έκανε να αμφιβάλλω για το πόσο «αθώα» ήταν.
Από τότε έχει κυλήσει πολύ νερό στο συγκεκριμένο αυλάκι. Πρώτα, ήρθαν τα shakes πρωτεΐνης. Έπειτα ακολούθησαν οι μπάρες. Σύμφωνα με στοιχεία της Euromonitor International, τα προϊόντα υψηλής πρωτεΐνης σημείωσαν χαρακτηριστική αύξηση στις πωλήσεις τους το 2023 στην Ελλάδα. Σήμερα, τα προϊόντα με την ένδειξη «high protein» είναι αμέτρητα στα ράφια των σούπερ μάρκετ: ροφήματα γάλακτος, ροφήματα αμυγδάλου, κεφίρ, επιδόρπια γιαουρτιού, πουτίγκες, τυριά κρέμα, τυριά για τοστ, πολύσπορα ψωμιά, ψωμιά για τοστ, δημητριακά, μακαρόνια, βάφλες, ταχίνι, πάστα κρέατος, ρυζογκροφέτες, γκοφρέτες από φακή, γκοφρέτες (σκέτες) – και, γενικά, ό,τι μπορεί να βάλει ο νους σας, με πολλές εταιρείες τροφίμων να δίνουν τα «ρέστα» τους στον συγκεκριμένο τομέα, δημιουργώντας έναν πραγματικό κατακλυσμό. Αλήθεια, μήπως έχουμε όλοι ξεκινήσει πρωταθλητισμό και δεν το ξέρουμε;
Οι αναζητήσεις στην Google με τον όρο «δίαιτα πλούσια σε πρωτεΐνη» ήταν περισσότερες από ποτέ στις αρχές του 2025
Τάση, hype ή εμμονή;
«Αφού την πρωτεΐνη δεν τη χρειάζονται μόνο όσοι γυμνάζονται, όπως μπορεί να πιστεύουμε, αλλά τη χρειαζόμαστε όλοι για να θωρακίσουμε το σώμα μας, να ενισχύσουμε τον μεταβολισμό μας και να διασφαλίσουμε την υγεία μας. Με τις 120 πεντανόστιμες συνταγές που θα βρεις στις σελίδες του Hi Protein! θα ανακαλύψεις τρόπους να ενσωματώνεις την πρωτεΐνη στα γεύματά σου και να νοστιμίζεις το φαγητό σου εύκολα, γρήγορα και δημιουργικά!», διαβάζουμε στο νέο βιβλίο του Άκη Πετρετζίκη από τις εκδόσεις Διόπτρα. Ο διάσημος τηλεοπτικός σεφ, τα βιβλία του οποίου γίνονται αμέσως μπεστ σέλερ, δεν θα μπορούσε να λείπει από το «πάρτι». Είναι φανερό ότι η κατανάλωση πρωτεΐνης δεν είναι απλώς το νέο διατροφικό τρεντ αλλά κάτι μεγαλύτερο, το οποίο αγγίζει τα όρια της συλλογικής ψύχωσης. «Η ένδειξη “high protein” έχει γίνει “ταμπέλα υγείας”. Οι εταιρείες τη χρησιμοποιούν ως ένα δυνατό διαφημιστικό χαρτί, αφού πολλοί καταναλωτές τα θεωρούν “καλύτερα προϊόντα”, ακόμα κι αν δεν είναι πάντα έτσι», αναφέρει η διαιτολόγος – διατροφολόγος Αναστασία Μαμάτσιου. «Επίσης, το lifestyle γύρω από το fitness έχει καταστήσει την πρωτεΐνη mainstream. Έτσι, το συγκεκριμένο μακρομόριο έχει γίνει viral, με αποτέλεσμα η ζήτηση και, ως εκ τούτου, η προσφορά του να εκτοξευτεί».
Πιο συγκεκριμένα, και σύμφωνα με τον Economist, οι αναζητήσεις στην Google με τον όρο «δίαιτα πλούσια σε πρωτεΐνη» ήταν περισσότερες από ποτέ στις αρχές του 2025. Κόντρα, λοιπόν, στα διδάγματα της μεσογειακής διατροφής αλλά και στην παράδοση που κληρονομήσαμε από τους παππούδες μας, οι οποίοι έτρωγαν τρεις-τέσσερις φορές τον χρόνο κρέας, και αυτό στις γιορτές, οι σύγχρονοι καταναλωτές μοιάζουν να έχουν βρει το «Άγιο Δισκοπότηρο» της διατροφής στην –κατά κύριο λόγο ζωική– πρωτεΐνη. Η υπερβολή φτάνει σε τέτοια επίπεδα, ώστε να βλέπουμε πραγματικά ακραία παραδείγματα να αποκτούν παγκόσμια φήμη. Δεν πάει πολύς καιρός από τότε που ο Μπράιαν Μάικλ Τζόνσον, κατά κόσμον Liver King (Βασιλιάς του Συκωτιού), έπεισε το παγκόσμιο ίντερνετ ότι είχε βρει το μυστικό πίσω από την «τέλεια» διατροφή στην carnivore diet (διατροφή των σαρκοφάγων), μια δίαιτα δηλαδή που αποκλείει οτιδήποτε φυτικό για χάρη των τροφίμων ζωικής προέλευσης. Μάλιστα, ο Τζόνσον φρόντισε να καταναλώνει ωμό κρέας on camera για να αποδείξει το επιχείρημά του. Δυστυχώς για εκείνον, δεν άργησε να αποδειχθεί, μέσα από βίντεο που διέρρευσαν, ότι το πραγματικό μυστικό πίσω από την εντυπωσιακή, ομολογουμένως, σωματική του διάπλαση δεν ήταν η ζωική πρωτεΐνη. Ο Liver King κατανάλωνε τόνους από αναβολικά.
Στην πραγματική της διάσταση
«Η πρωτεΐνη χορταίνει περισσότερο σε σχέση με τους υδατάνθρακες και βοηθά στον έλεγχο της πείνας. Ο κόσμος, λόγω της απαιτητικής καθημερινότητάς του, ψάχνει “εύκολες λύσεις” και τα προϊόντα hi protein του δίνουν αυτό που ψάχνει», αναφέρει η κ. Μαμάτσιου. Είναι αλήθεια ότι η κατανάλωση πολλών υδατανθράκων (μακαρόνια, πατάτες, ψωμί, ρύζι), όταν δεν συνοδεύεται από εντατική άσκηση για μεγάλες καύσεις, είναι υπεύθυνη για ενοχλητικά φαινόμενα όπως τα «ψωμάκια» και η φαρδιά περιφέρεια, που κανείς δεν θέλει. «Υποστηρίζει την απώλεια λίπους και τη διατήρηση των μυών, κάτι που ζητά μεγάλο μέρος του πληθυσμού. Επίσης, θεωρείται “καθαρό” και λειτουργικό μακροθρεπτικό, ταιριάζει στα wellness trends και στα γρήγορα snacks», εξηγεί η επίσης διαιτολόγος – διατροφολός Δέσποινα Παπαδοπούλου. Δεν είναι όμως μόνο θέμα ευκολίας. Πρόσφατη έρευνα της βρετανικής Royal Chemistry Society έδειξε ότι οι δίαιτες υψηλής πρωτεΐνης ενδέχεται να μειώνουν τον κίνδυνο παχυσαρκίας και καρδιαγγειακών παθήσεων.
O FDA (Οργανισμός Τροφίμων και Φαρμάκων των ΗΠΑ) συνιστά την κατανάλωση 50 γραμμαρίων πρωτεΐνης ημερησίως (περίπου ένα καλαμάκι κοτόπουλο) σε δίαιτες των 2.000 θερμίδων την ημέρα. Η μέση κατανάλωση όμως στις ΗΠΑ, μια χώρα με διαβόητα «κακή» διατροφική φήμη, ξεπερνά κατά πολύ τα όρια που ορίζει ο FDA: οι Αμερικανίδες καταναλώνουν περίπου 50% περισσότερο καθημερινά, ενώ οι Αμερικανοί σχεδόν το διπλάσιο (!) σε ημερήσια βάση. Μάλιστα, σύμφωνα με έρευνα που διεξήγαγε το The International Food Information, το 68% των πολιτών των ΗΠΑ σκοπεύει να αυξήσει άμεσα την κατανάλωση πρωτεΐνης. Όσο για τον υπόλοιπο Δυτικό Κόσμο;
Η τάση είναι ιδιαίτερα αυξητική, με τις προβλέψεις να κάνουν λόγο για ακόμα και 80 γραμμάρια πρωτεΐνης την ημέρα κατά μέσο όρο μέχρι το 2050. «Αυτό έχει να κάνει με τη σημασία της πρωτεΐνης στον οργανισμό, τη συντήρηση της μυϊκής μάζας και τη βελτίωση κάποιων καταστάσεων υγείας», αναφέρει η διατροφολόγος Ελένη Τσαχάκη. «Όλα αυτά, βέβαια, εφόσον καλύπτονται οι βασικές ανάγκες και όχι η υπερκατανάλωση πρωτεΐνης».
Οι κίνδυνοι της υπερκατανάλωσης
Οι τροφές με υψηλή πρωτεΐνη υπόσχονται όλα όσα ονειρευόμαστε: μείωση του λίπους, γράμμωση του σώματος, εντυπωσιακή σωματική διάπλαση, ελάχιστη μαγειρική προετοιμασία, ελάχιστο χάσιμο χρόνου. Προφανώς και δεν είναι ακριβώς έτσι. Ακόμα όμως και αν ήταν, είναι γνωστό ότι οι μαγικές λύσεις έρχονται πάντα με τίμημα. «Το να εστιάζει κάνεις αποκλειστικά στην πρωτεΐνη καταλήγει σε έναν μονοφαγικό τρόπο διατροφής, ο οποίος υστερεί σε άλλα θρεπτικά συστατικά, όπως οι υδατάνθρακες από φρούτα και λαχανικά πλούσια σε βιταμίνες, και τα ακόρεστα λιπαρά οξέα. Η υπερκατανάλωση χωρίς πραγματική ανάγκη μπορεί να επιβαρύνει το πεπτικό σύστημα, ενώ τα επεξεργασμένα high protein προϊόντα συχνά περιέχουν πολλά γλυκαντικά, πρόσθετα και χαμηλής ποιότητας πρωτεΐνες», εξηγεί η κ. Παπαδοπούλου.
Οι έρευνες από το εξωτερικό κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου: η βρετανική Royal Society of Chemisty προειδοποιεί ότι η υπερβολική κατανάλωση πρωτεΐνης μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρά προβλήματα στα νεφρά, ιδιαίτερα στους μεγαλύτερους σε ηλικία ανθρώπους. Επίσης, σε έρευνα που δημοσιεύτηκε στο International Society of Sports Nutrition τονίζεται η πιθανότητα υποβάθμισης της υγείας των οστών, μια και μπορεί να οδηγεί σε απέκκριση ασβεστίου στα ούρα, και τέλος, σύμφωνα με μελέτη στο εξειδικευμένο BMC, η υψηλή πρόσληψη ζωικής πρωτεΐνης συνδέεται με περισσότερο στρες (κάτι που δεν ισχύει στον ίδιο βαθμό για τη φυτική πρωτεΐνη).
Μήπως, λοιπόν, αυτοί οι κίνδυνοι βάλουν φρένο στην αλόγιστη κατανάλωση; Τίποτα τέτοιο δεν φαίνεται στον ορίζοντα, καθώς στην παρούσα φάση η διατροφική τάση για πρωτεΐνη είναι τόσο ισχυρή, που φαίνεται να έχει «μαγέψει» εκατομμύρια ανθρώπους με τις υπερβολικές της υποσχέσεις. Σύμφωνα με την καναδική εταιρεία συμβουλευτικής Towards FNB, μεταξύ 2025 και 2034 η παγκόσμια αγορά τροφίμων υψηλής πρωτεΐνης αναμένεται να εκτοξευθεί από 48,9 δισεκατομμύρια ευρώ σε σχεδόν 101,3 δισεκατομμύρια ευρώ – αύξηση πάνω από 50%, δηλαδή. Το μόνο που φαίνεται ικανό να ανακόψει την πορεία της είναι κάποια άλλη διατροφική τάση, η οποία θα υπόσχεται ακόμα πιο γρήγορα αποτελέσματα με ακόμα λιγότερο κόπο, αγνοώντας τις διατροφικές παραδόσεις αιώνων, οι οποίες πρώτα και πάνω από όλα συνιστούν το μέτρο.
