Kathimerini.gr
Δημήτρης Αθηνάκης
Στη δυτική άκρη του Νότιου Μέμφις, κοντά στον ποταμό Μισισιπή, βρίσκεται ένα συγκρότημα 20 στρεμμάτων που έχει καταστεί ένα από τα πιο αμφιλεγόμενα πεδία στις υποδομές τεχνητής νοημοσύνης. Η εγκατάσταση, που ονομάζεται Colossus, είναι το πνευματικό παιδί της νεοφυούς εταιρείας τεχνητής νοημοσύνης –xAI– του Ελον Μασκ και στεγάζει έναν αποθηκευτικό χώρο από 200.000 –και έχει βάλει πλώρη για 1 εκατ.– GPUs τύπου Nvidia H100, hardware απαραίτητο για την εκπαίδευση της επόμενης γενιάς μεγάλων γλωσσικών μοντέλων και παραγωγικών συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης.
Οι 35 τουρμπίνες χωρίς άδεια
Ωστόσο, δεν είναι η υπολογιστική ισχύς που έχει θορυβήσει τους κατοίκους της περιοχής. Είναι ο αέρας που αναπνέουν, το νερό που πίνουν και η έλλειψη οποιασδήποτε δημόσιας διαβούλευσης ή έστω προειδοποίησης.
Σύμφωνα με δημοσίευμα του Politico, το Colossus –όνομα και πράμα– έχει θέσει σε λειτουργία 35 τουρμπίνες αερίου μεθανίου που εγκαταστάθηκαν και ενεργοποιήθηκαν δίχως να πάρουν την ομοσπονδιακή βούλα, δηλαδή τις απαιτούμενες άδειες που ορίζονται από το Clean Air Act. Το ρεπορτάζ του Politico είναι σαφές: Καμία από τις 35 τουρμπίνες αερίου μεθανίου που βοηθούν στην τροφοδοσία του τεράστιου υπερυπολογιστή της xAI δεν είναι εξοπλισμένη με συστήματα ελέγχου της ρύπανσης που συνήθως απαιτούνται από τους ομοσπονδιακούς κανόνες.
Αυτές οι τουρμπίνες, που χρησιμεύουν ως αποκλειστική πηγή ενέργειας για τα μηχανήματα της xAI, εκπέμπουν σημαντικές ποσότητες οξειδίων του αζώτου, σωματιδίων και φορμαλδεΰδης, τα οποία συνδέονται με αναπνευστικές παθήσεις, καρκίνο και πρόωρο θάνατο. Το Τμήμα Περιβάλλοντος και Διατήρησης του Τενεσί (TDEC) έχει ξεκινήσει έρευνα, αλλά, μέχρι τη στιγμή που γράφεται αυτό το κείμενο, δεν έχει ληφθεί κανένα μέτρο επιβολής της νομοθεσίας. Παρά ταύτα, αν ο Μασκ επιλέξει τη νόμιμη οδό, μόλις επτά τουρμπίνες θα επιτρέπεται να έχει σε λειτουργία.
Η μονάδα της xAI στο Νότιο Μέμφις. (©AP Photo/George Walker IV)
«Αισθάνομαι ότι η κοινότητά μου δεν γίνεται σεβαστή», δήλωσε στον New Yorker ο Τζάστιν Πίρσον, Δημοκρατικός βουλευτής της Κομητείας Σέλμπι όπου ανήκει το Νότιο Μέμφις. «Αισθάνομαι ότι οι φίλοι, οι γείτονες και τα μέλη της οικογένειάς μου δεν λαμβάνονται υπ’ όψιν τόσο από την ίδια την xAI όσο και από τους ηγέτες της πόλης που υπερασπίζονται αυτό το κέντρο δεδομένων που ρυπαίνει τον αέρα μας. Κάποιοι από αυτούς τους ηγέτες αναφέρθηκαν στα χρήματα που υποτίθεται ότι θα φέρει το xAI στο Μέμφις, αλλά τι καλό έχουν τα χρήματα αν πρέπει να παλεύουμε με μολυσμένο αέρα; Οπως λένε οι γηραιότεροι εδώ, “όλα τα χρήματα δεν είναι καλά χρήματα”. Ο κόσμος είναι θυμωμένος και φοβισμένος. Κάποιοι γείτονες έχουν εκφράσει φόβο για το αν θα αφήσουν τα παιδιά να παίξουν έξω ή αν δεν θα απολαύσουν τον χρόνο τους στις αυλές τους, επειδή δεν γνωρίζουν τι είδους ρύπανση υπάρχει στον αέρα».
Οι γύρω γειτονιές, όπως το Μπόξταουν και το Γουέστγουντ, αποτελούνται από μαύρους και χαμηλού εισοδήματος πολίτες, με ήδη αυξημένα ποσοστά άσθματος και καρκίνου λόγω της από δεκαετιών βιομηχανικής ρύπανσης και της γειτνίασης με εργοστάσια ηλεκτροπαραγωγής, διαδρομές εφοδιασμού και απαρχαιωμένες υποδομές. Η εισαγωγή μιας υπερυπολογιστικής μονάδας ΑΙ, η οποία τροφοδοτείται από ορυκτά καύσιμα και εξαιρείται σε μεγάλο βαθμό από την εποπτεία της κοινότητας, σηματοδοτεί μιαν επικίνδυνη κλιμάκωση. Και ο Μασκ σχεδιάζει να διπλασιάσει την έκταση του Colossus. Και σχεδιάζουν να έρθουν και άλλες εταιρείες να κατασκευάσουν μονάδες παραγωγής.
«Δεν μπορώ να αναπνεύσω»
«Δεν μπορώ να αναπνεύσω στο σπίτι, έξω μυρίζει αέριο», είπε η Αλέξις Χάμφρεϊς, κάτοικος του Μπόξταουν, κλαίγοντας και κρατώντας ψηλά τη συσκευή εισπνοής άσθματος που χρησιμοποιούσε κατά τη διάρκεια δημόσιας ακρόασης σχετικά με τις τουρμπίνες στις 25 Απριλίου. «Γιατί εγώ δεν μπορώ να αναπνεύσω στο σπίτι και εσείς μπορείτε;»
Οπως ανέφερε το TIME, η xAI ισχυρίζεται ότι οι τουρμπίνες είναι «προσωρινές». Ο νόμος που επικαλείται προβλέπει ότι δεν χρειάζεται άδεια για λειτουργία τέτοιας τουρμπίνας για έως 365 ημέρες, αλλά αυτό ισχύει για πολύ μικρότερου μεγέθους τουρμπίνες. Οι ενεργειακές Αρχές της περιοχής, δε, έχουν εμφανιστεί καθησυχαστικές προς τους πολίτες, ενώ ο δήμαρχος της περιοχής έχει δηλώσει ότι λειτουργούν μόνο 15 από τις 35. Βέβαια, όπως λέει το Politico, στα τέλη Απριλίου περιβαλλοντικές ομάδες έστειλαν ένα drone με θερμικές κάμερες πάνω από την εγκατάσταση και βρήκαν 33 τουρμπίνες να εκπέμπουν σημαντικές ποσότητες θερμότητας – ένα σημάδι ότι παρήγαγαν επίσης ηλεκτρική ενέργεια και ρύπανση.
Την ίδια ώρα, η Tesla του Μασκ έχει κατηγορηθεί για 33 παραβάσεις νόμων περί μόλυνσης του αέρα στην Καλιφόρνια.
«Κανείς άλλος δεν πρέπει να θάψει τις οικογένειές του επειδή αυτοί οι απατεώνες, πλούσιοι, λευκοί, ρατσιστές συνεχίζουν να κατασκευάζουν έργα που μας πνίγουν», έχει πει ο Κεσάουν Πίρσον, ακτιβιστής και αδελφός του βουλευτή της περιοχής, στον Guardian. «Oλα αυτά μπορούν να αποφευχθούν».
Ορεγκον: Η Google και η δίψα της ΑΙ
Η μονάδα της Google στο Ντάλες του Ορεγκον. (©AP Photo/Andrew Selsky)
Αν το Νότιο Μέμφις, η πόλη όπου γεννήθηκε ο Ελβις Πρίσλεϊ και πέθανε ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, αντιπροσωπεύει μιαν ενεργειακή κρίση υπό το κάλυμμα της τεχνολογικής προόδου, τότε το Ορεγκον και η Αριζόνα αποτελούν παράδειγμα της σιωπηλής κρίσης νερού εξαιτίας της ΑΙ.
Το 2023, η Google έλαβε –δίχως ουδείς να το πάρει χαμπάρι– άδειες χρήσης νερού για να επεκτείνει τα κέντρα δεδομένων της στο Ντάλες του Ορεγκον, μια πόλη που ήδη παλεύει με τις συνθήκες ξηρασίας. Το κέντρο δεδομένων της εταιρείας, ένα συγκρότημα απαραίτητο για την τροφοδοσία των υπηρεσιών Google Cloud AI και την εκπαίδευση των μοντέλων μηχανικής μάθησης, καταναλώνει πλέον, σύμφωνα με υπολογισμούς, περίπου 4,7 δισ. λίτρα νερού ετησίως.
Η αντίδραση της κοινότητας ήταν άμεση. Οι κάτοικοι και ο Τύπος είχαν εκφράσει τις διαφωνίες τους, αλλά οι προύχοντες της πόλης μιλούσαν για αναγκαία επένδυση, που θα αποφέρει τα απαραίτητα χρήματα για το καλό της κοινότητας.
Μάλιστα, όταν μία τοπική εφημερίδα, ο Oregonian, είχε ζητήσει να δημοσιοποιηθούν τα αρχεία περί την κατανάλωση του νερού, καθώς είχαν σφραγιστεί με συμφωνία μη δημοσιοποίησης, η δημοτική αρχή κατέθεσε μήνυση κατά της εφημερίδας, αλλά εντέλει συμφώνησε να δώσει τα αρχεία στη δημοσιότητα.
Ενόψει της μείωσης της στάθμης του ποταμού και των απειλών για πυρκαγιές, όσοι είχαν εναντιωθεί στην επένδυση και την επέκτασή της διερωτήθηκαν για ποιο λόγο μια εγκατάσταση τεχνητής νοημοσύνης είχε προτεραιότητα έναντι της δημόσιας βιωσιμότητας.
Αριζόνα: Το νερό νεράκι λόγω Google
Εν τω μεταξύ, στη Μέζα της Αριζόνας, ένα δεύτερο κέντρο δεδομένων της Google θεμελιώθηκε προ μηνών, αυτή τη φορά εν μέσω της εντεινόμενης μεγάλης ξηρασίας στις νοτιοδυτικές πολιτείες της Αμερικής. Παρά τους πρόσφατους περιορισμούς στη χρήση νερού από τις κατοικίες, η Google, της οποίας το πρώτο κέντρο δεδομένων καταναλώνει ετησίως περίπου 1,3 εκατ. κυβικά μέτρα νερού (συνολικά καταναλώνει στις ΗΠΑ περί τα 8,7 εκατ. κ.μ. ετησίως), δεν υποχρεώθηκε να γνωστοποιήσει την προβλεπόμενη άντληση νερού από τους υπόγειους υδροφορείς, όπως εξάλλου συνηθίζει.
Πάντοτε, όμως, το ανταποδοτικό όφελος –εν προκειμένω, οι υπεσχημένες νέες θέσεις εργασίας– σε μαστιζόμενες πόλεις και κωμοπόλεις δίνει ένα ευτυχέσταστο πράσινο φως στις επιδιωκόμενες επενδύσεις, παρά τις επιστημονικές ανησυχίες.
Αυτό το μοτίβο –με το σταγονόμετρο πληροφόρηση, παράκαμψη ή ευθαρσής αγνόηση της κοινής γνώμης– ισχύει και για την υπόθεση του Colossus στο Νότιο Μέμφις. Και στις δύο περιπτώσεις, οι υποδομές της ΑΙ απαιτούν πόρους που τα δημόσια συστήματα δεν μπορούν να αναπληρώσουν, και όμως λαμβάνουν ρυθμιστικές εξαιρέσεις λόγω της πασιφανούς –κανείς δεν αμφιβάλλει– μελλοντικής οικονομικής ανταποδοτικότητας. Και με την υγεία των ανθρώπων τι γίνεται;
Τολέδο: Η Meta «διψάει»
Τα σχέδια της Meta για την Ταλαβέρα ντε λα Ρέινα του Τολέδο.
Στις αρχές του 2022, οι κάτοικοι της Ταλαβέρα ντε λα Ρέινα, μιας μικρής πόλης στο Τολέδο, πληροφορήθηκαν ένα φιλόδοξο σχέδιο. Η Meta του Μαρκ Ζούκερμπεργκ επρόκειτο να κατασκευάσει μία τεράστια εγκατάσταση κέντρων δεδομένων για την ΑΙ της σε κοντινή απόσταση – ακρογωνιαίος λίθος του τεχνολογικού κολοσσού στις φιλοδοξίες του για το Metaverse και τα LLM στην Ευρώπη.
Το κέντρο θα εκτεινόταν σε πάνω από 1,8 εκατ. τετραγωνικά μέτρα, θα κατανάλωνε, σύμφωνα με την El Pais, «200 εκατ. λίτρα πόσιμου νερού ετησίως, σύμφωνα με στοιχεία που αντλήθηκαν από την τεχνική έκθεση του έργου. Το ποσό αυτό αυξάνεται σε 665 εκατ. λίτρα καθαρού νερού ετησίως εάν ληφθεί υπόψη και το νερό που χρησιμοποιείται για άλλες συναφείς εγκαταστάσεις (γραφεία, υπηρεσίες, άρδευση, σταθμός παραγωγής ενέργειας κ.λπ.)». Η εγκατάσταση θα συνδεόταν με γραμμές υψηλής τάσης που θα διέσχιζαν γεωργικές και οικιστικές ζώνες. Η αντίδραση της πόλης ήταν ανάμεικτη, αλλά σε μεγάλο βαθμό επιφυλακτική.
«Αναζητούσαν μια περιοχή με λίγους κατοίκους με υψηλό ποσοστό ανεργίας», έχει πει η ακτιβίστρια Αουρόρα Γκόμεθ. «Ο ποταμός Αλμπέρτσε, ο οποίος τροφοδοτεί την περιοχή, είναι μέρος ενός συστήματος με ανεπάρκεια νερού, το οποίο είναι ήδη ιδιαίτερα πιεσμένο. Η προσθήκη νέας κατανάλωσης εγείρει αμφιβολίες για την πραγματική ικανότητά μας να το διατηρήσουμε», ήταν, παράλληλα, η εκτίμηση των Ecologistas en Acción.
Η Meta προώθησε το έργο ως «επένδυση πράσινης τεχνολογίας», διαφημίζοντας ενεργειακές αντισταθμίσεις και προβάλλοντας την αφοσίωση στις αρχές βιώσιμου σχεδιασμού. Οι Αρχές ήταν ιδιαίτερα χαρούμενες. Μάλιστα, ο πρόεδρος της τοπικής κυβέρνησης της Καστίγια-Λα Μάντσα, Εμιλιάνο Γκαρθία-Πάχε, είχε αναφέρει: «Η σημερινή ημέρα αποτελεί σημείο καμπής για την Ταλαβέρα. Αυτή η πρωτοβουλία θα σηματοδοτήσει ένα σημείο καμπής για την πόλη, και μόλις τώρα αρχίζει. Θα αλλάξει τον κοινωνικό και οικονομικό μεταβολισμό της αυτόνομης κοινότητας. Οι υποδομές θα φέρουν μιαν ένεση περίπου 1 δισ. ευρώ στην περιοχή και θα απασχολήσουν 250 εργαζομένους υψηλής εξειδίκευσης».
«Στην Ολλανδία, ξέσπασε ένα εθνικό σκάνδαλο σχετικά με ένα συγκρότημα της Microsoft που ισχυριζόταν ότι κατανάλωνε 20 εκατ. λίτρα ετησίως, για να αποκαλυφθεί αργότερα ότι στην πραγματικότητα κατανάλωνε 80 εκατ. Η κατανάλωση του κέντρου δεδομένων της Meta θα είναι πολύ υψηλότερη από αυτό», είχει αντιτείνει η Ανα Βαλδίβια, καθηγήτρια στο Oxford Internet Institute.
Ολλανδία: Η Microsoft έκανε… λανθασμένους υπολογισμούς
(Google Maps)
Το μοτίβο, επομένως, δεν είναι πρωτόγνωρο. Στην Ολλανδία, όπως αναφέρθηκε μόλις πριν, στην πόλη Βίρινχενμεερ, το 2022 η Microsoft βρέθηκε στη δίνη του κυκλώνα, καθώς είχε αποκαλυφθεί ότι, για την προηγούμενη χρονιά, είχε καταναλώσει 84 εκατ. λίτρα νερού (33 πισίνες ολυμπιακών διαστάσεων), αντί για τα 12 έως 20 εκατ. που είχε υποσχεθεί. Η εταιρεία είχε δικαιολογηθεί λέγοντας ένα αόριστο «αυτοί ήταν οι υπολογισμοί τότε», δίχως να εξηγήσει πότε ήταν αυτό το «τότε» και δίχως να μεταβάλει διόλου το μέγεθος των εγκαταστάσεων στο μεταξύ.
Την ίδια στιγμή, βέβαια, η εταιρεία πόσιμου νερού PWN συμβούλευε τους πολίτες να είναι φειδωλοί με το νερό κατά τη διάρκεια της περιόδου ξηρασίας, ενώ οι πολίτες καλούνταν, σύμφωνα με ολλανδικά δημοσιεύματα, να μην τοποθετούν πολύ μεγάλες πισίνες στον κήπο για ψύξη και να ποτίζουν τον κήπο με απλό ποτιστήρι. Συνιστάτο, επίσης, να γίνονται… συντομότερα ντουζ.
«Κέντρα δεδομένων, όπως της Microsoft και της Google, χρησιμοποιούν πόσιμο νερό για την ψύξη των διακομιστών τους όταν η θερμοκρασία είναι 25 βαθμούς Κελσίου ή υψηλότερη. Αυτό είναι ειρωνικό, διότι αυτές ακριβώς είναι οι περίοδοι κατά τις οποίες οι πολίτες καλούνται να εξοικονομήσουν πόσιμο νερό. Και αυτό θα συμβαίνει όλο και πιο συχνά στο εγγύς μέλλον. Με αυτόν τον τρόπο, οι πολίτες γίνονται όλο και περισσότερο θύματα αυτής της άδικης κατανομής», έχει πει η οργάνωση Red de Wieringermeer.
Επιστροφή στο Μέμφις: Εξόρυξη στην εποχή της ΑΙ
Η είσοδος της μονάδας της xAI στο Νότιο Μέμφις. (©AP Photo/George Walker IV)
Από τους υδροφόρους ορίζοντες του Ορεγκον ώς τις πεδιάδες της Ισπανίας, το μοτίβο καθιστά αδύνατο να στρέψεις το βλέμμα σου αλλού: η επανάσταση της ΑΙ τροφοδοτείται από αόρατες ζώνες εξόρυξης – φυσικές, περιβαλλοντικές και κοινωνικές. Και στις ΗΠΑ, πουθενά δεν αποκρυσταλλώνεται όλο αυτό πιο καθαρά απ’ ό,τι στο Νότιο Μέμφις.
Αυτό που κάνει το Μέμφις να ξεχωρίζει δεν είναι μόνο ότι φιλοξενεί τον «Κολοσσό» xAI του Ελον Μασκ ή ότι τροφοδοτεί τις φιλοδοξίες του για την τεχνητή νοημοσύνη μέσω της μη επιτρεπόμενης καύσης φυσικού αερίου. Είναι ότι αυτή η υποδομή τοποθετήθηκε σε μια κοινότητα που έχει ήδη επιβαρυνθεί από συσσωρευμένους περιβαλλοντικούς κινδύνους, πολλοί από τους οποίους είναι κληρονομιά προηγούμενων βιομηχανικών εκρήξεων.
Ενώ εταιρείες όπως η Meta ή η Google περιτυλίγουν τα πρότζεκτ της ΑΙ με… πράσινη γλώσσα, η xAI δεν έκανε καμία τέτοια προσπάθεια στο Μέμφις. Κατασκευάστηκε γρήγορα, χωρίς αδειοδότηση και, την ίδια στιγμή, παρείχε ελάχιστες πληροφορίες στο κοινό. Η κατασκευή του Colossus προκάλεσε συγκρίσεις από περιβαλλοντικές ομάδες με ζώνες ανάπτυξης έκτακτης ανάγκης, και όχι με δημοκρατικές διαδικασίες σχεδιασμού.
Κι όμως, το Μέμφις δεν είναι μοναδικό. Είναι εμβληματικό. Σχεδόν σε κάθε ιστορία υποδομών της ΑΙ –είτε πρόκειται για ενέργεια, νερό, σπάνια ορυκτά είτε για χρήση γης– η ιστορία είναι πάντοτε η ίδια:
➡️ Ανάπτυξη σε υποβαθμισμένες, άρα ευάλωτες, περιοχές
➡️ Εταιρική αδιαφάνεια.
➡️ Δημόσιος υγειονομικός και περιβαλλοντικός κίνδυνος.
«Τα κέντρα δεδομένων είναι ένας εξαιρετικά ανταγωνιστικός χώρος και άλλες εταιρείες παρακολουθούν τι κάνει η xAI», δήλωσε στο Politico η Αμάντα Γκαρσία, ανώτερη δικηγόρος της SELC, η οποία έχει υποστηρίξει τη χρήση περισσότερων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας από τα κέντρα δεδομένων για τη μείωση της ρύπανσής τους και την αξιοποίηση ενέργειας από το δίκτυο. «Αυτή τη στιγμή, αυτό που κάνει η xAI είναι ουσιαστικά να λειτουργεί έναν σταθμό παραγωγής ενέργειας χωρίς άδεια και υπάρχει πραγματικός κίνδυνος να βλάψει την υγεία των ανθρώπων».
Αυτές οι εξελίξεις εγείρουν ερωτήματα που υπερβαίνουν κατά πολύ τις περιβαλλοντικές μελέτες και τα excels των εκπομπών αερίων. Καθώς τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης αποκτούν κεντρικό ρόλο σε κάθε φάσμα της ζωής μας, θα συνοδεύονται διαρκώς με όλο και περισσότερες επιπτώσεις: στην υγεία, στο περιβάλλον, στη ζωή όπως την ξέρουμε ώς τώρα.
