Του Γιώργου Σκαφιδά
Εάν κρίνουμε από τις μέχρι τώρα κινήσεις του προέδρου Τραμπ, στις (όποιες) διαπραγματεύσεις μπορούν να χωρέσουν οι πάντες και τα πάντα, αρκεί βέβαια να βγάζουν νόημα από συναλλακτική σκοπιά («τι μου δίνεις, τι σου δίνω») και να έχουν μια κάποια «επιχειρηματική» ή άλλη «ανταλλακτικού τύπου» αξία.
Στο «the Art of the Deal», το βιβλίο που είχε συνυπογράψει ο Ντόναλντ Τραμπ, μαζί με τον δημοσιογράφο Τόνι Σβαρτς, πίσω στα τέλη της δεκαετίας του 1980, δεν εμπεριέχονται ηθικολογικού τύπου ευαισθησίες. Το πνεύμα της διαπραγμάτευσης, το οποίο προτείνεται ως δοκιμασμένο στην πράξη και αποτελεσματικό, είναι υπολογιστικά κυνικό, όπως άλλωστε θα ανέμενε κανείς. Ο διαπραγματευόμενος καλείται να στοχεύει ψηλά προωθώντας μεγαλεπήβολα σχέδια («think big»), να έχει ανοιχτές όσο το δυνατόν περισσότερες επιλογές («keep a lot of balls in the air»), να δείχνει ισχυρός («if the other guy smells blood, then you’re dead»), να αντεπιτίθεται εάν χρειαστεί («fight back very hard») και να είναι πάντοτε προετοιμασμένος για τα χειρότερα.
Η «τέχνη» της διαπραγμάτευσης
Αυτή «η τέχνη της συμφωνίας», την οποία ανέλυε στο –εκδοθέν πριν από περίπου 30 χρόνια– βιβλίο του ο Ντόναλντ Τραμπ, είχε βέβαια να κάνει με συμφωνίες κυρίως κτηματομεσιτικού τύπου. Υπενθυμίζεται, άλλωστε, ότι ο Ντόναλντ Τραμπ μπήκε πρακτικά (κι όχι απλώς διερευνητικά) στην πολιτική για πρώτη φορά σε ηλικία σχεδόν 70 ετών, όταν ανακοίνωσε την υποψηφιότητά του για το προεδρικό χρίσμα του Ρεπουμπλικανικού κόμματος το 2015. Μέχρι τότε, ήταν γνωστός κυρίως ως κτηματομεσίτης και τηλεπαρουσιαστής.
Εν έτει 2025 πια, ως 47ος πρόεδρος των ΗΠΑ, ο Ντόναλντ Τραμπ δείχνει να προσεγγίζει τις διεθνείς διαπραγματεύσεις μέσα από εκείνο το κτηματομεσιτικού τύπου modus operandi που είχε «τελειοποιήσει» ως επιχειρηματίας, έχοντας στο πλευρό του, ως διαπραγματευτές στη διεθνή σκηνή, κι άλλους πρώην κτηματομεσίτες, όπως για παράδειγμα τον νυν ειδικό απεσταλμένο του Λευκού Οίκου για την περιοχή της Μέσης Ανατολής Στιβ Γουίτκοφ.
Οι «εχθροί» που έγιναν συνομιλητές
Η διοίκηση Τραμπ συνομιλεί πια, όχι μόνο μέσω τρίτων αλλά και άμεσα, με όλες τις πλευρές: τους Χούθι, το Ιράν, τον νέο μεταβατικό πρόεδρο της Συρίας Αχμεντ αλ Σάρα, ακόμη και με τη Χαμάς. Η πλευρά Τραμπ δεν διστάζει, με άλλα λόγια, να συνομιλήσει άμεσα ακόμη και με «εχθρούς των ΗΠΑ», τους οποίους οι αμερικανικές δυνάμεις μέχρι πρότινος βομβάρδιζαν και ο ίδιος ο Τραμπ απειλούσε με «ολική καταστροφή». Εάν άλλοτε οι ΗΠΑ διαμήνυαν ότι, επισήμως τουλάχιστον, δεν συνομιλούν με τρομοκράτες, πλέον η διοίκηση Τραμπ συνομιλεί με τους πάντες.
Προτού ανακοινώσει στις 6 Μαΐου μια συμφωνία εκεχειρίας με τους Χούθι, ο Αμερικανός πρόεδρος είχε –τον περασμένο Μάρτιο– διατάξει πλήγματα κατά θέσεών τους στην Υεμένη. Προηγουμένως, ο ίδιος είχε μάλιστα επανεντάξει τους Χούθι και στη λίστα με τις οργανώσεις που αντιμετωπίζονται από τις ΗΠΑ ως «τρομοκρατικές». Και όμως, όλα όσα προηγηθεί δεν τον απέτρεψαν από το να πανηγυρίσει μια συμφωνία εκεχειρίας.
Παράλληλα δε, το τελευταίο διάστημα, η διοίκηση Τραμπ πήρε μέρος σε διαπραγματεύσεις με το Ιράν (το οποίο όμως ο ίδιος ο Αμερικανός πρόεδρος είχε προηγουμένως απειλήσει με συντριβή) και τη Χαμάς (την οποία επίσης είχε απειλήσει με «κόλαση»). Αυτήν την εβδομάδα επίσης ο Αμερικανός ηγέτης είχε μια πρώτη διά ζώσης συνάντηση στο Ριάντ με τον μεταβατικό πρόεδρο της Συρίας Αχμεντ αλ Σάρα, έναν ισλαμιστή πολιτικό ο οποίος όμως προέρχεται από τις τάξεις της Αλ Κάιντα και των Σύρων τζιχαντιστών ενάντια στους οποίους οι ΗΠΑ επί σειρά ετών πολεμούσαν.
Μεταξύ απειλών και φιλοφρονήσεων
Ειδικά στην περίπτωση του Τραμπ, το προαναφερθέν μοτίβο της ξαφνικής μετάβασης από το «κρύο» των απειλών στη «ζέστη» των επαφών σε φαινομενικά καλό κλίμα, δεν θα έπρεπε να εκπλήσσει. Υπενθυμίζεται άλλωστε ότι κάπως έτσι, από το «κρύο» στη «ζέστη», είχε κινηθεί και η σχέση του Αμερικανού προέδρου με τον Βορειοκορεάτη ηγέτη Κιμ Γιονγκ Ουν κατά την περασμένη –πρώτη– θητεία του στην προεδρία των ΗΠΑ, την περίοδο μεταξύ 2017 και 2019. Τότε, ο Τραμπ είχε παρουσιαστεί ξαφνικά να πλέκει το εγκώμιο του Βορειοκορεάτη ηγέτη, τον οποίο όμως νωρίτερα «βομβάρδιζε» με προσβολές. Κάπως έτσι, ο Βορειοκορεάτης βρέθηκε από «rocket man» να γίνεται « smart guy». Αξίζει να σημειωθεί, πάντως, ότι εκείνο το «bromance» τελικώς δεν έλυσε προβλήματα στην Απω Ανατολή. Αντιθέτως, τόσα χρόνια μετά, το βορειοκορεατικό καθεστώς εξακολουθεί να αντιμετωπίζεται ως παρίας, πλην όμως ο Τραμπ τώρα κοιτά αλλού στον χάρτη.
Ανεξαρτήτως αποτελέσματος, ο Ντόναλντ Τραμπ έχει πάντως δείξει, από την πλευρά του, ότι μπορεί στην πράξη να προσεγγίζει εχθρούς και να κοντράρει συμμάχους, ενώ παράλληλα προωθεί μια «America First» ατζέντα όχι αμερικανικού απομονωτισμού αλλά αμερικανικού εξαιρετισμού. Για του λόγου το αληθές, αρκεί μια ματιά στα προεδρικά πεπραγμένα των τελευταίων μηνών.
Οι σύμμαχοι που έμειναν στην «απέξω»
Ο Αμερικανός ηγέτης έχει, επίσης, αποδείξει ότι μπορεί να παρακάμπτει τους συμμάχους των ΗΠΑ. Παρέκαμψε τους Ευρωπαίους στο Ουκρανικό, και εν συνεχεία τους Ισραηλινούς και τον Νετανιάχου στις επαφές που είχε το τελευταίο διάστημα με πολλούς από τους εχθρούς του Ισραήλ: τους Χούθι, το Ιράν, τη Χαμάς και, εσχάτως, τη νέα συριακή ηγεσία, η οποία όμως παρουσιάζεται παράλληλα να επιθυμεί την αποκλιμάκωση της έντασης στον άξονα Δαμασκού-Ισραήλ την οποία και επιδιώκει μέσω εμμέσων επαφών με την ισραηλινή πλευρά.
Κατά την προηγούμενη –πρώτη– θητεία του στην προεδρία των ΗΠΑ, ο Τραμπ ανακάτεψε την τράπουλα στη Μέση Ανατολή: απέσυρε τις ΗΠΑ από τη διεθνή συμφωνία (JCPOA) για το πυρηνικό πρόγραμμα της Τεχεράνης, μετέφερε την αμερικανική πρεσβεία από το Τελ Αβίβ στην Ιερουσαλήμ, αναγνώρισε την ισραηλινή κυριαρχία στα Υψίπεδα του Γκολάν. Παρουσίασε ακόμα ένα δικό του αμφιλεγόμενο σχέδιο «ειρήνευσης και ευημερίας» για την επίλυση της ισραηλινο-παλαιστινιακής διένεξης (έχοντας τότε στο πλευρό του τον Νετανιάχου αλλά όχι και την πλευρά των Παλαιστινίων), πανηγύρισε την εξόντωση του υψηλόβαθμου Ιρανού στρατιωτικού Κασέμ Σολεϊμανί (από αμερικανικά πυρά στο Ιράκ), και, λίγους μήνες προτού παραδώσει την προεδρία, «επικύρωσε» τις Συμφωνίες του Αβραάμ, όπως είναι γνωστές οι συμφωνίες εξομάλυνσης των διμερών σχέσεων που υπέγραψαν το 2020, έπειτα από αμερικανική διαμεσολάβηση, οι Ισραηλινοί με τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, το Μπαχρέιν, το Μαρόκο και το Σουδάν.
Τα μεγαλεπήβολα σχέδια και το Νόμπελ Ειρήνης
Κατά τη νέα –δεύτερη– θητεία του στην προεδρία, ο Τραμπ επιστρέφει στη Μέση Ανατολή με νέα «μεγαλεπήβολα» σχέδια. Βλέπει την ισοπεδωμένη από τον πόλεμο Γάζα να μετατρέπεται σε «ριβιέρα της Μέσης Ανατολής», πλην όμως όχι προς όφελος των Παλαιστινίων οι οποίοι θα έχουν εν τω μεταξύ αναγκαστεί να εγκαταλείψουν τον παράκτιο θύλακα σύμφωνα με τα τραμπικά σχέδια, και τη Σαουδική Αραβία αλλά και τη Συρία να εντάσσονται κάποια στιγμή στις Συμφωνίες του Αβραάμ προσεγγίζοντας έτσι το Ισραήλ. Αμφότερα ωστόσο τα εν λόγω σχέδια δεν θεωρούνται άμεσα υλοποιήσιμα, τουλάχιστον όχι με τα σημερινά δεδομένα.
Σημαντική σημείωση: ο Τραμπ ανακοινώνει και προωθεί σχέδια, έχοντας το βλέμμα του στραμμένο όχι μόνον στις μπίζνες αλλά και στο Νόμπελ Ειρήνης το οποίο φαίνεται να έχει βάλει στο μάτι ήδη από την προηγούμενη προεδρική του θητεία (εξού και οι επαφές με τον Βορειοκορεάτη ηγέτη).
Ο Ντόναλντ Τραμπ θέλει να μειώσει τα βάρη για τις ΗΠΑ (σε ένα τέτοιο πλαίσιο, παρουσιάζεται να συζητά για παράδειγμα ήδη από την πρώτη θητεία του το ενδεχόμενο αποχώρησης των αμερικανικών δυνάμεων από τη βόρεια Συρία) και, παράλληλα, να αυξήσει τα έσοδα. Οταν μιλάμε ωστόσο για μια υπερδύναμη όπως είναι η αμερικανική, αυτά τα βάρη ενίοτε ανεβάζουν τα έσοδα και αντιστρόφως (η εμπλοκή στο Ουκρανικό ανέβασε για παράδειγμα κατακόρυφα τα έσοδα για τις αμερικανικές αμυντικές βιομηχανίες).
Κατά την περιοδεία που πραγματοποιεί αυτές τις ημέρες σε Σαουδική Αραβία (χθες και σήμερα), Κατάρ (σήμερα) και Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (αύριο), θα υπογραφούν συμφωνίες, το συνολικό ύψος των οποίων μπορεί τελικώς να ξεπεράσει το 1 τρισεκατομμύριο δολάρια. Αν και σημαντικό, αυτό από μόνο του δεν εντυπωσιάζει. Από τον Νίξον και έπειτα, δεν έχει υπάρξει Αμερικανός πρόεδρος που να μην έχει επισκεφθεί τις χώρες του Κόλπου.
Η συναλλακτική «κτηματομεσιτικού τύπου» διαπραγματευτική προσέγγιση του Ντόναλντ Τραμπ γεννά, όμως, άλλου τύπου ανησυχίες. Μπορούν, άραγε, οι όποιες συναλλακτικού τύπου «America First» προσεγγίσεις να συμβάλλουν στην επίλυση διενέξεων που είναι βαθιά ριζωμένες στην πυριτιδαποθήκη της Μέσης Ανατολής (βλ. Παλαιστινιακό, κόντρα Ισραήλ-Ιράν, κόντρες σιιτών-σουνιτών, ενδοσουνιτικοί ανταγωνισμοί, πολιτικό ισλάμ και μοναρχίες); Και αν ναι, πώς; Με τις ΗΠΑ σε ρόλο παρατηρητή που σταδιακά αποσύρεται (όπως έχει αφήσει να εννοηθεί ότι θέλει να κάνει ο Τραμπ) ή με τις ΗΠΑ στρατιωτικά και οικονομικά παρούσες;
Μεσαίες και περιφερειακές δυνάμεις, όπως η Τουρκία του Ερντογάν, σπεύδουν, πάντως, εν τω μεταξύ να αξιοποιήσουν κάθε ευκαιρία, στοχεύοντας στη δική τους περιφερειακή ενίσχυση.
