Του Γιάννη Ιωάννου
Όταν το 2015, στο Μινσκ της Λευκορωσίας τότε, οι ηγέτες της Ευρώπης, ο Πούτιν και ο Ποροσένκο συνομιλούσαν για την ειρήνευση, με φόντο τον πόλεμο στην ανατολική Ουκρανία το αδιέξοδο είχε διαφανεί πάρα πολλές φορές. Ωστόσο πριν μια δεκαετία ο πόλεμος στο Ντονέτσκ και το Λουγκάνσκ δεν ήταν προφανώς ο πόλεμος που ξεκίνησε τον Φεβρουάριο του 2022 με την ρωσική εισβολή στο Κίεβο της Ουκρανίας. Μέσα σε δέκα χρόνια δεν άλλαξε άρδην μόνο ο κόσμος αλλά και η ίδια η φύση του πολέμου. Η Μέρκελ που τότε είχε… ετοιμάσει αυγά το πρωί προκειμένου να φάνε τόσο ο Ολάντ όσο και ο ίδιος ο Πούτιν, προκειμένου να συμφωνήσουν σε αυτό που ιστορικά έγινε γνωστό ως «Πρωτόκολο του Μινσκ 2.0» ανήκει φυσικά στο παρελθόν. Όπως και η διαδικασία ειρήνευσης της Ουκρανίας δεν είναι πλέον η τήρησης μιας εκεχειρίας επί του εδάφους αλλά κάτι πολύ μεγαλύτερο: Το ξαναγράψιμο της αρχιτεκτονικής ασφάλειας όχι μόνο της χώρας αλλά και ολόκληρης της Ευρώπης, που περιλαμβάνει μέσα του το μέλλον των σχέσεων Ρωσίας-Ευρώπης και Ρωσίας-Δύσης.
Θα περιμένουμε
Τις τελευταίες 72 ώρες οι εξελίξεις και το διπλωματικό παρασκήνιο της Κωνσταντινούπολης κατέδειξαν πως ειρήνη σε επίπεδο συμφωνίας ηγετών (σ.σ. Πούτιν-Ζελένσκι) δεν μπορεί να υπάρξει. Και πως θα μπορούσε όταν η Μόσχα επικαλείται το «μεγάλο καλάθι» (εδαφικό, ασφάλεια, εγγυήσεις, εξωτερικός προσανατολισμός Ουκρανίας) προκειμένου να δώσει εκεχειρία και το Κίεβο -από κοινού με τον Τραμπ και την ΕΕ- ζητούν την εκεχειρία 30 ημερών προκειμένου να υπάρξει δρόμος για συνομιλίες ως προς το «μεγάλο καλάθι».
Στην Κωνσταντινούπολη πάντως, ο υπουργός Άμυνας της Ουκρανίας, ο Ουστέμ Ουμέροφ -ένας Μουσουλμάνος Τατάρος της Κριμαίας- θα έχει απέναντι του τον Βλαντίμιρ Μεντίνσκυ, προεδρικό σύμβουλο του Πούτιν με τους επικεφαλής των μυστικών υπηρεσιών στρατού των δύο χωρών να τους πλαισιώνουν. Ο Ουμέροφ, που δεν θα έδινε ποτέ την Κριμαία που η Ρωσία απόσχισε παρανόμως το 2013-2014, εξαιρετικά δύσκολα θα συμφωνούσε σε αυτή την φάση μια συνολική διευθέτηση του Ουκρανικού. Με τον Μεντίνσκυ όμως προφανώς δεν θα συζητήσουν αυτό. Τουναντίον θα συμφωνήσουν πως οι δύο πλευρές μπορούν να συνομιλήσουν με αντικείμενο μια προσωρινή, ημιμόνιμη, εκεχειρία που θα άνοιγε τον δρόμο για μια συνάντηση των δύο ηγετών -αυτή την φορά χωρίς την υπερβολική αισιοδοξία Τραμπ, «που θα τέλειωνε τον πόλεμο σε μια μέρα».
Που το πάει ο Πούτιν;
Από την Υπερδνειστερία στις αρχές των 90’s μέχρι τον Καύκασο και την Γεωργία το 2008 η τακτική της Ρωσίας, στον μετασοβιετικό χώρο, να κερδίζει πολύ γρήγορα συγκρούσεις ή να παγώνει τεχνητά αυτές μετά από μια έκβαση αδιεξόδου ανήκει στο παρελθόν. Στην Ουκρανία δεν κέρδισε την «ειδική στρατιωτική επιχείρηση», τρία χρόνια μετά ελέγχει μεν εδάφη της Ουκρανίας και την Κριμαία αλλά μόλις πριν από λίγες ώρες απέλυσε τον αρχηγό των χερσαίων του δυνάμεων, στρατηγό Σαλιούκοφ και αιμορραγεί οικονομικά από δεκάδες γύρους κυρώσεων από την Δύση και την ΕΕ. Ωστόσο εξακολουθεί να διεκδικεί μέρος των 4 ουκρανικών επαρχιών που παράνομα απέσχισε το 2023 επιδιώκοντας -μαζί με την Κριμαία- να διασφαλίσει κέρδη και χρόνο για… τον επόμενο γύρο. Εξάλλου, αυτό ήταν και το διακύβευμα του δεύτερου Μινσκ, με την Ρωσία του Πούτιν να εισβάλλει σε μεγάλη κλίμακα εφτά χρόνια αργότερα. Αν ο Πούτιν θα καταφέρει να επανακοιμήσει την Δύση -και δη τις ΗΠΑ του Τραμπ- μένει να φανεί. Με την διαφορά πως αυτή την φορά ΗΒ-Γερμανία και Γαλλία θα αντισταθούν μέχρι τέλους και με την -σημαντική- πτυχή του χρόνου. Ο Πούτιν του 2008, του 2013 και του 2022 δεν είναι ο ίδιος ηγέτης χρονικά. Και αυτό το γνωρίζει καλά τόσο ο ίδιος όσο και η Δύση.
Η απούσα ΕΕ
Η ΕΕ δεν είναι εκεί που βρίσκονταν το 2015 διαμεσολαβητικά. Όπως διαφάνηκε τόσο τον Μάρτιο του 2022, λίγες εβδομάδες μετά την ρωσική εισβολή, όσο και κατά την διάρκεια των συνομιλιών για τα σιτηρά της Ουκρανίας, η Τουρκία έχει αντικαταστήσει σε μεγάλο βαθμό την Λευκορωσία του Λουκασένκο όχι μόνο ως προς τον χώρο και το φορμάτ των ειρηνευτικών συνομιλιών του Ουκρανικού αλλά και ως προς την παρασκηνιακή διπλωματική ανάμιξη. Αναμφισβήτητα μια επιτυχία του Προέδρου Ερντογάν που διεκδικεί πλέον -με ξεκάθαρη στόχευση σε κέρδη- όχι μόνο ρόλο διαμεσολαβητή Ρωσίας-Δύσης αλλά και συνδιαμορφωτή παγκόσμιων εξελίξεων. Μια πτυχή που η Λευκωσία και η Αθήνα οφείλουν να δούνε με ρεαλισμό και κατανόηση μακριά από σχήματα υπερβολών.
Η ΕΕ ωστόσο δεν έχει πει, ακόμη, την τελευταία της λέξη για την επόμενη ημέρα της Ουκρανίας αν ποτέ η ειρήνη επιβληθεί. Τόσο η συμμαχία «προθύμων» όσο και η επαναπροσέγγιση ΗΒ-ΕΕ επανέρχονται στο προσκήνιο. Η ειρήνη στην Ουκρανία θα αργήσει, λίγο ακόμη αλλά για την Ευρωπαϊκή Ένωση, και την Ευρώπη ως διαχρονικό πεδίο συγκρούσεων, η ευκαιρία για μια αλλαγή παραδείγματος στα θέματα του πυρήνα της πολιτικής ολοκλήρωσης βρίσκονται εκεί. Και περνάνε μέσα από την Ουκρανία και την έκβαση του πολέμου της.
