Kathimerini.gr
Ποιος θα μπορούσε να προβλέψει, 20 μήνες μετά την 7η Οκτωβρίου 2023, ότι ο Μπέντζαμιν Νετανιάχου θα βρισκόταν ακόμη στην εξουσία – και όχι μόνον αυτό, αλλά θα εκπλήρωνε έναν στόχο δεκαετιών, πετυχαίνοντας σφοδρό στρατιωτικό πλήγμα στο Ιράν με τη συνδρομή των Ηνωμένων Πολιτειών;
Οπως θυμίζει ο Ντέιβιντ Ρέμνικ, του New Yorker σε ανάλυσή του, μετά τον πόλεμο του Γιομ Κιπούρ του 1973, όπου το Ισραήλ αρχικά αιφνιδιάστηκε από τη συντονισμένη επίθεση της Συρίας και της Αιγύπτου, ξεκίνησαν άμεσα οι εργασίες της επιτροπής έρευνας υπό τον τότε επικεφαλής του Ανωτάτου Δικαστηρίου για την απόδοση ευθυνών. Ως αποτέλεσμα των συμπερασμάτων της, οδηγήθηκαν σε παραίτηση τόσο η πρωθυπουργός Γκόλντα Μέιρ όσο και ο υπουργός Αμυνας και ήρωας του Πολέμου των Εξι Ημερών, Μοσέ Νταγιάν.
Ο Νετανιάχου, αντιθέτως, δείχνει να βρίσκει πάντα τον τρόπο να επιβιώνει πολιτικά. Οπως σημειώνει ο Ρέμνικ, δεν ανέλαβε ποτέ την ευθύνη για την 7η Οκτωβρίου. Δεν παρέστη στις κηδείες ή τα μνημόσυνα των θυμάτων, ενώ απέφευγε να συναντιέται με τις οικογένειες των ομήρων της Χαμάς.
Αντ’ αυτού, εστίασε στον πόλεμο – με τη Χαμάς, τους Χούθι, τη Χεζμπολάχ. Μετά την πτώση του καθεστώτος Ασαντ βομβάρδισε στρατιωτικές εγκαταστάσεις και εξοπλισμούς στη Συρία και κατέλαβε συριακά εδάφη κοντά στα Υψίπεδα του Γκολάν. Και τώρα χτύπησε τον μεγαλύτερο εχθρό του Ισραήλ στην περιοχή – με μεγάλη επιτυχία και μικρό, προς το παρόν, κόστος.
Η παράταση του πολέμου στη Γάζα, με τις ολέθριες ανθρωπιστικές συνέπειες, έχει πλήξει βαριά την εικόνα του Ισραήλ διεθνώς και έχει οδηγήσει σε ένταλμα σύλληψης κατά του Νετανιάχου από το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο. Πολιτικά, ωστόσο, βλέπει τώρα τη δημοτικότητά του να ανακάμπτει. H είδηση μάλιστα ότι εκλήθη να καταθέσει τη Δευτέρα στο δικαστήριο για την υπόθεση διαφθοράς που εξακολουθεί να εκκρεμεί εις βάρος του, προκάλεσε έκρηξη του Ντόναλντ Τραμπ. Ο Τραμπ, μέσω Truth Social, τον χαρακτήρισε «μεγάλο ήρωα» και υπέδειξε στις ισραηλινές αρχές να «ακυρώσουν άμεσα» τη δίκη εναντίον του, που είναι ένα «φαιδρό κυνήγι μαγισσών».
«Ο πρωθυπουργός Νετανιάχου μόλις είχε μια εξαιρετική εβδομάδα: Αντιμετωπίζοντας μια ψήφο δυσπιστίας και την κατάρρευση της κυβέρνησής του, κατάφερε να πετύχει ένα συντριπτικό πλήγμα στον πιο ισχυρό εχθρό του Ισραήλ – με ισχυρή υποστήριξη από την ισραηλινή κοινή γνώμη και τους συμμάχους του Ισραήλ στο ΝΑΤΟ», λέει στην «Κ» ο Ιαν Μπρέμερ, ιδρυτής και πρόεδρος της εταιρείας πολιτικής συμβουλευτικής Eurasia Group. «Για έναν ηγέτη που αντιμετώπιζε πανεθνικές διαδηλώσεις για υπονόμευση της δημοκρατίας στη χώρα του και που στη συνέχεια κατηγορήθηκε από τους περισσότερους συμπατριώτες του ότι επέτρεψε να συμβούν οι επιθέσεις της 7ης Οκτωβρίου υπό την εποπτεία του, πρόκειται για μια συγκλονιστική πολιτική επάνοδο», προσθέτει ο Μπρέμερ.
«Είναι πιθανό ο Νετανιάχου να βρίσκεται στο απόγειο της δημοτικότητας και της πολιτικής του ισχύος», σημειώνει από την πλευρά του ο Ααρον Ντέιβιντ Μίλερ, πρώην υψηλόβαθμο στέλεχος του Στέιτ Ντιπάρτμεντ με πολυετή εμπειρία στη διαχείριση των ζητημάτων της Μέσης Ανατολής και senior fellow σήμερα στο Carnegie Endowment for International Peace. Η Κνέσετ (το ισραηλινό κοινοβούλιο), όπως σημειώνει, διακόπτει τις εργασίες της στις 27 Ιουλίου, «οπότε δεν είναι καν εφικτό να γίνουν εκλογές πριν από το φθινόπωρο».
Σχολιάζοντας τη γενικότερη κατάσταση, ο Μίλερ υπογραμμίζει ότι, «υπό τον όρο ότι η κατάπαυση του πυρός θα ισχύσει, όλοι κερδίζουν – προς το παρόν: το Ισραήλ μπορεί να πει ότι με τις επιθέσεις του, σε συνδυασμό με τα αμερικανικά χτυπήματα, επιβράδυνε σημαντικά το ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα· το Ιράν βγαίνει από τη μέγγενη του Ισραήλ και των ΗΠΑ με ένα σημαντικό μέρος του πυρηνικού του προγράμματος άθικτο· και ο Τραμπ εμφανίζεται ως ικανός στη χρήση στρατιωτικής ισχύος, αλλά και πρόθυμος για ειρήνη. Μένουν, φυσικά, ένα σωρό εκκρεμότητες».
Η βεντέτα με το Ιράν
Για τον μακροβιότερο Ισραηλινό πρωθυπουργό, το πυρηνικό πρόγραμμα της Τεχεράνης είναι μια εμμονή δεκαετιών. Σε βίντεο που ανάρτησε στο X η σατιρική εκπομπή «The Daily Show», με σχόλιο: «Ιράν: εβδομάδες από την απόκτηση πυρηνικών όπλων από το 1995», φαίνεται πριν από 30 χρόνια ο Νετανιάχου, ως αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης, να προειδοποιεί ότι το Ιράν «απέχει 3-5 χρόνια» από το να διαθέτει πυρηνικό οπλοστάσιο.
Η πρώτη του θητεία στην πρωθυπουργία έληξε πρόωρα το 1999, κυρίως εξαιτίας της ρήξης στις σχέσεις του με τον Μπιλ Κλίντον σχετικά με τη Διαδικασία του Οσλο. Τον Σεπτέμβριο του 2002, ως ιδιώτης, είχε καταθέσει στο Κογκρέσο υπέρ της εισβολής στο Ιράκ. «Αν ρίξετε τον Σαντάμ, σας εγγυώμαι ότι θα έχει τεράστιο θετικό αντίκτυπο στην περιοχή», είχε πει τότε μεταξύ άλλων, όπως ατυχώς εκτιμούσε, γιατί θα εμπνεύσει τον λαό του Ιράν να ξεσηκωθεί κατά του δικού του τυραννικού καθεστώτος.
Η περίοδος της ηγεμονίας του επί της πολιτικής σκηνής του Ισραήλ ξεκινάει τον Φεβρουάριο του 2009, όταν εκλέγεται για δεύτερη φορά πρωθυπουργός, λίγες εβδομάδες μετά την ορκωμοσία του Μπαράκ Ομπάμα στις Ηνωμένες Πολιτείες. Λίγες ημέρες πριν από την έναρξη της θητείας του Ομπάμα, οι New York Times είχαν αποκαλύψει ότι ο προκάτοχος του Νετανιάχου, Εχούντ Ολμέρτ, είχε ζητήσει από την κυβέρνηση του Τζορτζ Μπους του νεότερου να προμηθεύσει το Ισραήλ με διατρητικές (bunker-buster) βόμβες για να χτυπήσει τις εγκαταστάσεις εμπλουτισμού ουρανίου στη Νατάνζ (το Φορντό παρέμενε ακόμη μυστικό τότε) και τη δυνατότητα διέλευσης από τον εναέριο χώρο του Ιράκ. Οι Αμερικανοί είχαν αρνηθεί.
Στη δεύτερη θητεία του στο τιμόνι του Ισραήλ, ο Νετανιάχου προσπάθησε τουλάχιστον δύο φορές να χτυπήσει το Ιράν, ανεπιτυχώς. Τόσο η στρατιωτική ηγεσία και η ηγεσία των υπηρεσιών ασφαλείας όσο και σημαντικό μέρος του υπουργικού του συμβουλίου ήταν τότε εναντίον μιας τέτοιας επιχείρησης. Οπως υπενθυμίζει το Economist σε πρόσφατο ρεπορτάζ του για τη μακρά εκστρατεία του Νετανιάχου κατά του Ιράν: «Η αντίθεσή τους είχε τις ρίζες της στις πολύ πραγματικές ανησυχίες για τις καταστροφές που η Χεζμπολάχ […] θα μπορούσε να προκαλέσει στις πόλεις του Ισραήλ με το τεράστιο οπλοστάσιο πυραύλων που είχε προμηθευτεί από το Ιράν.[…] Φοβόταν επίσης τη στρατηγική ζημιά που θα προκαλούσε στο Ισραήλ μια πολεμική επιχείρηση ενάντια στις ρητές επιθυμίες του Μπαράκ Ομπάμα».
Ο Ομπάμα είχε επιλέξει την οδό της διπλωματίας για να θέσει υπό έλεγχο το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν. Τον Μάρτιο του 2015, καθώς βρίσκονταν στην τελική ευθεία οι διαπραγματεύσεις των P5+1 (των πέντε μόνιμων μελών του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ και της Γερμανίας) με την Τεχεράνη για τη συμφωνία –που έμεινε στην Ιστορία με το ακρώνυμο JCPOA– και μόλις δύο εβδομάδες πριν από τις εκλογές στο Ισραήλ, ο Νετανιάχου μίλησε στο Κογκρέσο. Προσκεκλημένος από τη ρεπουμπλικανική πλειοψηφία, επέμεινε ότι δεν ήταν εκεί για να κάνει παρέμβαση σε εσωτερικά ζητήματα των ΗΠΑ, αλλά κατακεραύνωσε την υπό διαμόρφωση συμφωνία, λέγοντας ότι «ανοίγει τον δρόμο για την [ιρανική πυρηνική] βόμβα». Το 2018 ήταν από αυτούς που έπεισαν τον Τραμπ να αποσυρθεί από τη συμφωνία – μια εξέλιξη κρίσιμης σημασίας στην πορεία προς τον πρόσφατο πόλεμο των 12 ημερών.
Ο καταλύτης της 7/10
Η τραγωδία της 7ης Οκτωβρίου 2023 βρήκε τον Νετανιάχου στην αρχή της έκτης θητείας του ως πρωθυπουργού, σε συνασπισμό με ακροδεξιούς πολιτικούς (Μπεζαλέλ Σμότριτς, Ιταμάρ Μπεν-Γκβιρ), τους οποίους κρατούσε έως τότε σε απόσταση ασφαλείας. Οι επίμαχες μεταρρυθμίσεις στη λειτουργία της Δικαιοσύνης, με σκοπό την ενίσχυση της εκτελεστικής έναντι της δικαστικής εξουσίας, είχαν προκαλέσει ευρείες αντιδράσεις και μαζικές διαδηλώσεις εναντίον του. Παράλληλα, είχε αυξηθεί κατακόρυφα ο ρυθμός εποικισμού της Δυτικής Οχθης.
Η καταστροφική αποτυχία του Ισραήλ να προλάβει ή έστω να καταστείλει εγκαίρως την κτηνώδη επίθεση της Χαμάς, θεωρήθηκε ότι ήταν το πολιτικό του τέλος. «Τις μέρες εκείνες φαινόταν οι δυνάμεις του να τον έχουν εγκαταλείψει. Εδειχνε να έχει γεράσει δέκα χρόνια», λέει στην «Κ» Ευρωπαίος διπλωμάτης που υπηρετεί στο Ισραήλ. Η συνέχεια είναι γνωστή: Ο Νετανιάχου επιτέθηκε λυσσαλέα στη Γάζα, διεύρυνε τον ορίζοντα των επιχειρήσεων πλήττοντας συντριπτικά τη Χεζμπολάχ τον περασμένο Σεπτέμβριο, ενώ σε δύο χτυπήματα κατά του Ιράν τον Απρίλιο και τον Οκτώβριο του 2024 αχρήστευσε τα ιρανικά συστήματα αεράμυνας.
Λίγο μετά ο Ισραηλινός πρωθυπουργός, με τον Ντόναλντ Τραμπ να έχει επανεκλεγεί, έδωσε την εντολή να ξεκινήσουν οι προετοιμασίες για μια μεγάλης κλίμακας επίθεση στο «κεφάλι του χταποδιού». Αυτή τη φορά το υπουργικό συμβούλιο, ο στρατός και οι υπηρεσίες πληροφοριών ήταν μαζί του.
Είδωλό του ο Τσώρτσιλ
Ο Τραμπ αρχικά απέτρεψε τον Νετανιάχου από το να προχωρήσει στην επιχείρηση. Υστερα από δύο μήνες σχετικά άκαρπης διπλωματίας με το ιρανικό καθεστώς για το πυρηνικό πρόγραμμα, ωστόσο, ο Νετανιάχου έκαμψε τις αντιστάσεις του. Σήμερα είναι στην καλύτερη θέση του πολιτικά μετά την 7η Οκτωβρίου 2023. Θεωρητικά, θα μπορούσε να τερματίσει τις επιχειρήσεις στη Γάζα με το φρικτό ανθρωπιστικό τους κόστος, να αποπέμψει τους εξτρεμιστές από την κυβέρνησή του και να επιχειρήσει τη μεγάλη υπέρβαση: έναν νέο οδικό χάρτη προς μια συμφωνία δύο κρατών, που θα ανοίξει και τον δρόμο για την εδραίωση επίσημων διπλωματικών σχέσεων με τη Σαουδική Αραβία.
Πολλοί ωστόσο αμφιβάλλουν ότι θα δοκιμάσει κάτι τέτοιο. Ο Νετανιάχου δεν ήταν ποτέ προφήτης της ειρηνικής συνύπαρξης. «Η μόνιμη επωδός του είναι ότι πρέπει το Ισραήλ να ζει με το σπαθί, ότι αυτό είναι το βασικό δίδαγμα της εβραϊκής ιστορίας», τονίζει ο ίδιος Ευρωπαίος διπλωμάτης. Οι στρατιωτικές επιτυχίες των τελευταίων μηνών έχουν ενισχύσει την πεποίθησή του ότι η λύση στα προβλήματα του Ισραήλ μπορεί να επέλθει μόνο με τη στρατιωτική ισχύ. «Ο Νετανιάχου, όπως και ο Τραμπ, πιστεύει κυρίως στον εαυτό του και θεωρεί τους αντιπάλους του πολιτικούς νάνους», σχολιάζει η ίδια πηγή. Την ημέρα πάντως που εδραιώθηκε η κατάπαυση του πυρός με το Ιράν, το Ισραήλ ανακοίνωσε τον θάνατο επτά στρατιωτών από βόμβα της Χαμάς στη νότια Γάζα. Την προηγούμενη ημέρα οι ισραηλινές δυνάμεις είχαν σκοτώσει άλλους 86 Παλαιστινίους, συμπεριλαμβανομένων 56 που αναζητούσαν τροφή στα νέα κέντρα διανομής ανθρωπιστικής βοήθειας που λειτουργούν χωρίς τη συνεργασία του ΟΗΕ.
Η μέθη της νίκης δεν διαρκεί πολύ – και η βία γεννάει βία. Το είδωλο του Νετανιάχου, ο Ουίνστον Τσώρτσιλ, δύο μήνες αφότου τελείωσε ο πόλεμος στην Ευρώπη ηττήθηκε στις εκλογές. Δεν αποκλείεται το ίδιο να συμβεί και στον Μπίμπι – αν και έχει αποδείξει ότι πολιτικά είναι κάτι παραπάνω από επτάψυχος.
