Του Γιάννη Ιωάννου
H κατάσταση στα σύνορα της Ουκρανίας με την Λευκορωσία και την Ρωσία θυμίζει, επί του εδάφους, όχι μόνον την κατάσταση στην χερσόνησο της Κριμαίας την παραμονή της κατάληψής της, το 2014, από την Ρωσία αλλά και τις εποχές που ο Ψυχρός Πόλεμος κορυφώνονταν με την συγκέντρωση εκατοντάδων χιλιάδων στρατευμάτων σε πλήρη πολεμική προετοιμασία. Κι όντως, η κατάσταση στην Ουκρανία –στην οποία ο πόλεμος ουσιαστικά δεν τελείωσε ποτέ από το 2014- επαναφέρει τα σύννεφα του πολέμου στην Ευρώπη καθώς και την, με ψυχροπολεμικούς όρους, σύγκρουση Ρωσίας-Δύσης. Διεθνείς αναλυτές αλλά και αμερικανικά Μέσα μίλησαν για πιθανότητα μιας νέας επιθετικής ενέργειας της Ρωσίας στα τέλη του Ιανουαρίου –άποψη που συνερίζεται και ο Ουκρανός υπουργός Άμυνας, Oleksiy Reznikov. Στον αντίποδα, ο διοικητής της αμερικανικής CIA, William Burns υπήρξε πιο «προσεκτικός», τονίζοντας πως 175.000 ρωσικά στρατεύματα, σε πλήρη ετοιμότητα, θα μπορούσαν να δράσουν επιθετικά την ίδια περίοδο. Οι γνώστες του τερραίν εξάλλου στην ανατολική Ουκρανία γνωρίζουν πως το διάστημα μέχρι το τέλος Ιανουαρίου καθίσταται λόγω των ακραίων καιρικών συνθηκών (χιονόπτωση, πάγος, θερμοκρασίες που αγγίζουν τους -20o C) ακατάλληλο για διεξαγωγή στρατιωτικών επιχειρήσεων. Και κάπως έτσι μια από τις μεγαλύτερες frozen conflicts του μετασοβιετικού χώρου μένει να κριθεί ως προς το πιο κρίσιμο ερώτημα: Αν θα υπάρξει πόλεμος στις αρχές του νέου χρόνου και πως μια νέα αντιπαράθεση Δύσης-Μόσχας θα διαμορφώσει τα νέα δεδομένα ισχύος τόσο σε ευρωατλαντικό επίπεδο όσο και διεθνώς.
Το τετ-α-τετ Μπάιντεν-Πούτιν
Η συνάντηση Μπάιντεν-Πούτιν –μέσω τηλεδιάσκεψης- φαίνεται πως δεν πάραξε κάτι ουσιαστικό ως προς την απάντηση του κρίσιμου ερωτήματος του αν οι πολεμικές επιχειρήσεις, πλήρους κλίμακας, θα ξεκινήσουν εκ νέου στην Ουκρανία. Κινήθηκε ωστόσο στην λογική της απευθείας συννενόησης των δύο ισχυρότερων, ίσως, αντρών στον κόσμο στις πάγιες γραμμές της κάθε πλευράς:
• Η Ουάσινγκτον προειδοποίησε για πλήρη επάνοδο στην λογική των σκληρών οικονομικών και πολιτικών κυρώσεων προς την Μόσχα –απειλώντας μάλιστα για ποιοτική και ποσοτική αναβάθμισή τους καθώς και για στήριξη (σ.σ. χωρίς απευθείας εμπλοκή ωστόσο) των ουκρανικών ενόπλων δυνάμεων
• Η Μόσχα επέμεινε στο ζήτημα των νομικών εγγυήσεων εκ μέρους του ΝΑΤΟ προκειμένου το Κίεβο να μην ολοκληρώσει τις ατλαντική του ολοκλήρωση με πλήρη ένταξη στους κόλπους του Βορειοατλαντικού Συμφώνου
Φυσικά, η προσέγγιση των δύο πλευρών ανοίγει μια τεράστια συζήτηση με επιμέρους προεκτάσεις δεδομένης τόσο της επένδυσης διπλωματικού και πολιτικού κεφαλαίου εκ μέρους της Δύσης για την ένταξη της Ουκρανίας στις δυτικές δομές ασφάλειας όσο και για την Ευρώπη: H γνώριμη, λόγω Κυπριακού, Βικτόρια Νούλαντ ήταν αποκαλυπτική ενώπιον της Επιτροπής Εξωτερικών Υποθέσεων του Κογκρέσου τονίζοντας πως επιθετική ενέργεια εναντίον της Ουκρανίας από την Ρωσία θα σηματοδοτούσε το τέλος του ρωσογερμανικού αγωγού Nord Stream 2 –ζητήματος που δοκιμάζει ουσιαστικά τις σχέσεις Ουάσινγκτον-Βερολίνου και δη στο timing της αλλαγής παραδείγματος στην Γερμανία, στην μετά-Μέρκελ εποχή. Αναπόφευκτα η κλιμάκωση στο Ουκρανικό θα δοκιμάσει εκ νέου την Ευρώπη καθώς και τις σχέσεις της ΕΕ με την Μόσχα και την Ουάσινγκτον.
Η μεγάλη εικόνα
Μακριά από υπερβολές ή μονομερείς προσεγγίσεις αυτό που συμβαίνει επί του εδάφους στα ρωσο-ουκρανικά σύνορα είναι ανησυχητικό και ενδεικτικό ενός νέου γύρου εντάσεων. Το αν η Μόσχα ωστόσο θα εισβάλλει σε πλήρη ισχύ πρέπει να προσεγγιστεί υπό δύο πρίσματα: α. το ιστορικό, ως προς τα γεγονότα της βίαιης απόσχισης της Κριμαίας το 2014 β. την τακτική κατάσταση έκτοτε, σε μια σύγκρουση με όρους frozen conflict η οποία πέρασε από πολλές φάσεις και συνεχίζεται μέχρι σήμερα και κυρίως στις περιοχές του Ντονέτσκ, του Λουγκάνσκ και της Μαριούπολης. Η σύγκρουση επανέρχεται, επί στατικού εδάφους, με επεισοόδεια ανταλλαγής πυροβολισμών ή πυρών πυροβολικού να διαδέχονται ad hoc παρεμβάσεις του OSCE (Οργανισμός για την Ασφάλεια και την Συνεργασία στην Ευρώπη) ή διάλογο σε διεθνές ή περιφερειακό επίπεδο.
Το ερώτημα του ενός εκατομμυρίου παραμένει βέβαια αν η συγκέντρωση τόσο μεγάλου αριθμού στρατιωτικού προσωπικού και οπλικών συστημάτων (συμπεριλαμβανομένων αρμάτων μάχης Τ-80, αυτοκινούμενων πυροβόλων και ΑΑ συστημάτων όπως οι BUK) εκ μέρους της Ρωσίας θα σηματοδοτήσει και την πρώτη επιθετική κίνηση ή αν αποτελεί μοχλό πίεσης έναντι της συστηματικής αναβάθμισης των ουκρανικών ενόπλων δυνάμεων. Ο στρατός στο Κίεβο δεν είναι αυτός του 2014 με την αναβάθμισή του να συμπεριλαμβάνει εκπαίδευση και οργάνωση εκ μέρους χωρών του ΝΑΤΟ (ΗΠΑ, ΗΒ κι άλλοι) καθώς και την απόκτηση τουρκικών drones TB-2 Bayraktar καθώς και τεράστιου αριθμού αντιαρματικών Javelin. Βέβαια η συζήτηση για την πρώτη επιθετική κίνηση της Μόσχας μεταφέρει το δίλημμα ασφάλειας προς την Δύση –δεδομένων και των όσων η Δύση βίωσε τόσο με την κατάληψη της χερσονήσου της Κριμαίας όσο και, παλιότερα, με τον πόλεμο στην Γεωργία, το 2008.
Επί τούτου τα κυρίαρχα σενάρια παραμένουν δύο:
• Το να λειτουργήσει η αποτροπή που θα εκτόνωνε τις επόμενες εβδομάδες την κρίση και θα άνοιγε τα κανάλια μιας διαδικασίας τύπου Μινσκ προκειμένου ΕΕ-Ουάσινγκτον και Μόσχα να συμφωνήσουν σε ένα νέο γύρο διπλωματικών συνομιλιών. Επί τούτου πιέσεις δέχεται και η Μόσχα υπό το βάρος ενός νέου γύρου κυρώσεων καθώς και λόγω της αναβάθμισης των στρατιωτικών capacities της Ουκρανίας ως προς τον αντικειμενικό έλεγχο, επί του πεδίου, κατάληψης και διατήρησης νέων ουκρανικών εδαφών σε περίπτωση επιθετικής ενέργειάς της.
• Ένας περιορισμένος –και όχι σε πλήρη ισχύ- αριθμός στρατιωτικών συγκρούσεων που αναλόγως έκβασης κι έντασης θα είχε και εσωτερικό αντίκτυπο επί της σταθερότητας της κυβέρνησης Shmyhal στο Κίεβο. Ως γνωστόν η σύγκρουση στην Ουκρανία συντηρείται και στο πολιτικό-ιδεολογικό επίπεδο με την πάγια διαφοροποίηση μεταξύ εσωτερικών δρώντων με φιλορωσικό προσανατολισμό κι αυτών που βλέπουν την Ρωσία –ακόμη και στα ανατολικά- με εχθρική διάθεση. Μια δυναμική που πάντα επηρεάζει τις πολιτικές διεργασίες στο Κίεβο αλλά και στις περιοχές στα ανατολικά σύνορα.
