Του Παναγιώτη Ρουγκάλα
Ο οίκος Standard & Poor's επιβεβαίωσε το βράδυ της Παρασκευής την αξιολόγηση της Κύπρου που είχε προχωρήσει τον Σεπτέμβριο του 2018, αφήνοντας παράλληλα τις προοπτικές σε σταθερές. Σύμφωνα με τον αμερικανικό οίκο αξιολόγησης, θα αναβαθμίσει την Κύπρο στα επόμενα δύο χρόνια αν υποχωρήσουν οι εξωγενείς κίνδυνοι, μειωθούν τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια και βελτιωθούν οι χρηματοπιστωτικές συνθήκες.
Ο οίκος S&P έχει ορίσει την μακροπρόθεσμη πιστοληπτική ικανότητα της Κύπρου στο ΒΒΒ-, ενώ την βραχυπρόθεσμη πιστοληπτική ικανότητα στο Α-3. Σημειώνεται πως ο S&P έχει θέσει την χώρα σε επενδυτική βαθμίδα από τον Σεπτέμβριο του 2018.
Όπως αναφέρει στο σχετικό δελτίο, οι έντονες τουριστικές και επιχειρηματικές υπηρεσίες έχουν οδηγήσει την ανάπτυξη στη χώρα από το 2015. Έχουν αυξήσει τα ετήσια δημοσιονομικά έσοδα κατά περίπου 2,2 δισεκατομμύρια ευρώ, ήτοι 9% του ΑΕΠ, μεταξύ 2015 και 2019. Η αύξηση αυτή αντικατοπτρίζει κυρίως την έντονη αύξηση των εισπράξεων από τον φόρο προστιθέμενης αξίας (ΦΠΑ), η οποία εν μέρει υποστηρίχθηκε από δραστηριότητες που δημιουργήθηκαν - -όπως στον τομέα των ακινήτων- χάρη στο Κυπριακό Πρόγραμμα Επενδύσεων. Ωστόσο, ο Οίκος σημειώνει πως παρά την ισχυρή πρόοδο της δημοσιονομικής εξυγίανσης, στο 94,3% του ΑΕΠ στα τέλη του 2019, τα επίπεδα του χρέους της γενικής κυβέρνησης παραμένουν αυξημένα. Τονίζει δε, ότι, η μικρή ανοικτή οικονομία της Κύπρου και η σημασία του τουρισμού την καθιστούν πιο ευάλωτη στους αυξανόμενους εξωτερικούς κινδύνους απ’ ότι οι μεγαλύτερες χώρες.
Σύμφωνα με τον Οίκο, η σταθερή προοπτική ενσωματώνει την άποψή του για τις ισχυρές προοπτικές ανάπτυξης της Κύπρου, τη βελτίωση της δυναμικής του δημόσιου χρέους και τα αποτελέσματα των δημοσιονομικών πλεονασμάτων. Η αξιολόγησή του λαμβάνει επίσης υπόψη τα υψηλά αποθέματα δημόσιου και ιδιωτικού χρέους της Κύπρου και την εγγενή ευπάθεια μιας μικρής ανοικτής οικονομίας, με σημαντικό τομέα τον τουρισμό, σε αυξανόμενες εξωτερικές διαταραχές, συμπεριλαμβανομένης και της πρόσφατης επιδημίας του κορωνοϊού.
Από την αντίθετη πλευρά, σημειώνει ότι οι αξιολογήσεις ενδέχεται να υποστούν πιέσεις αν η οικονομική ανάπτυξη είναι αισθητά χαμηλότερη από τις προβλέψεις του, θέτοντας σε κίνδυνο την εξυπηρέτηση του ιδιωτικού χρέους και τις περαιτέρω βελτιώσεις του χρηματοπιστωτικού τομέα. Με την αύξηση των εξωτερικών κινδύνων, η πίεση των αξιολογήσεων θα μπορούσε να προέλθει και από την επιδείνωση των δημοσιονομικών επιδόσεων ή από τη σημαντική αύξηση του χρέους της γενικής κυβέρνησης.
Πέφτει το δημόσιο χρέος
Βάσει του δελτίου του Οίκου, οι αξιολογήσεις υποστηρίζονται από την πλούσια οικονομία της Κύπρου, τις σταθερές προοπτικές ανάπτυξης και τη δέσμευση των πολιτικών για τη λειτουργία των δημοσιονομικών πλεονασμάτων. Βλέπει επίσης θετικά τη συνεχιζόμενη πρόοδο στην αποκατάσταση της υγείας του τραπεζικού τομέα. Οι περιορισμοί στις αξιολογήσεις περιλαμβάνουν τα υψηλά επίπεδα δημόσιου και ιδιωτικού χρέους της Κύπρου και το ακόμη υψηλό ποσοστό ΜΕΔ στο τραπεζικό σύστημα. Οι αυξανόμενες εξωτερικές αβεβαιότητες θέτουν επίσης σε κίνδυνο τη μικρή ανοικτή οικονομία της Κύπρου, ιδιαίτερα τον τομέα του τουρισμού, ο οποίος αποτελεί βασικό πυλώνα της οικονομικής ανάπτυξης.
Σε αυτό το σημείο ο Οίκος κάνει αναφορά στην εφάπαξ στήριξη της ρευστότητας της Συνεργατικής Κυπριακής Τράπεζας πριν πωληθεί το 2018, λέγοντας ότι αν και αυτό ανέβασε το δημόσιο χρέος, από τότε μειώνεται συνεχώς. Παρόλο που τα επίπεδα του δημόσιου χρέους παραμένουν υψηλά, συνεχίζει, η διαχείριση του χρέους βελτίωσε σημαντικά το προφίλ του δημόσιου χρέους της χώρας, όπως και τα ιδιαίτερα υποστηρικτικά μέτρα νομισματικής πολιτικής που εισήγαγε η ΕΚΤ από το 2012. Η μέση διάρκεια έχει παραταθεί πέραν των οκτώ ετών, ενώ παράλληλα έχουν μειωθεί κατά πολύ τα κόστη του δημοσίου χρέους. Αυτό οφείλεται κυρίως από την πρόωρη αποπληρωμή του διμερούς δανείου προς τη Ρωσία το 2019 και του δανείου προς το ΔΝΤ στις αρχές του 2020, αλλά και από τις εκδόσεις ομολόγων (EMTN) με χαμηλότερες αποδόσεις. Επιπλέον, οι αρχές διατηρούν σημαντικό αποθεματικό ταμειακών διαθεσίμων, που ισοδυναμεί με τουλάχιστον εννέα μήνες χρηματοδοτικών αναγκών, μειώνοντας τον κίνδυνο βραχυπρόθεσμης αναχρηματοδότησης.
Στο 2.5% η ανάπτυξη μέχρι το 2023
Η ανάπτυξη στην Κύπρο, όπως αναφέρει ο Οίκος, ήταν ανθεκτική το 2019, φτάνοντας στο 3,2%, εν μέρει λόγω της ικανότητας της οικονομίας να προσελκύει σταθερά επενδυτές. Σχεδιάζει ότι η οικονομία θα επεκταθεί με βραδύτερο, αλλά σταθερό, στο 2,5% κατά το 2020-2023. Η αγορά εργασίας είναι δυναμική, με συνεχή μείωση του ποσοστού ανεργίας μετά την κορυφή της το 2014. Προβλέπουμε περαιτέρω μειώσεις σε περίπου 5,0% τα επόμενα χρόνια, από 7,1% το 2019 και περίπου 13,0% το 2016.
«Αναμένουμε ότι η κατανάλωση θα παραμείνει θετική για την ανάπτυξη. Η σταδιακή αύξηση των μισθών του δημόσιου τομέα και η υγιής αγορά εργασίας θα πρέπει να αυξήσουν το διαθέσιμο εισόδημα των νοικοκυριών. Ωστόσο, αναμένουμε από τα νοικοκυριά να διοχετεύουν σταδιακά ένα μεγαλύτερο μερίδιο των κερδών του διαθέσιμου εισοδήματος προς την εξυπηρέτηση του χρέους. Η επενδυτική δραστηριότητα που χρηματοδοτείται από το εξωτερικό είναι επίσης πιθανό να παραμείνει ισχυρή, υποστηριζόμενη από συνεχιζόμενα έργα, ιδίως σε οικιστικά ακίνητα, εκπαίδευση, υγεία και τουριστική υποδομή», αναφέρει.
Θα μειωθεί ο τουρισμός
Προσθέτει ότι, παρά την ελαφρά άνοδο των αφίξεων, τα έσοδα από τον τουρισμό αυξήθηκαν περίπου κατά 1% το 2019, ενώ οι επισκέπτες από το Ηνωμένο Βασίλειο αντιπροσώπευαν το ένα τρίτο των συνολικών τουριστικών αφίξεων στην Κύπρο το περασμένο έτος. Η τουριστική βιομηχανία υπήρξε βασικός μοχλός της οικονομίας τα τελευταία χρόνια, αλλά αναμένει ότι η συμβολή της θα μειωθεί βραχυπρόθεσμα. «Κατανοούμε ότι οι αρχές εργάζονται για τη διαφοροποίηση των αγορών πηγών τουρισμού και ότι σημαντικά έργα υποδομής θα μπορούσαν να ενισχύσουν τις προοπτικές της βιομηχανίας, η Κύπρος, όπως και οι περισσότερες μικρές ανοιχτές οικονομίες, είναι ιδιαίτερα ευάλωτη σε εξωτερικούς κινδύνους. Ως εκ τούτου, η άνοδος του προστατευτισμού, η παρατεταμένη αβεβαιότητα που σχετίζεται με την Brexit ή η επιβράδυνση της ανάπτυξης της ΕΕ ή της παγκόσμιας ανάπτυξης θα μπορούσαν επίσης να επηρεάσουν τις οικονομικές μας προοπτικές για την Κύπρο. Στο πλαίσιο αυτό, αναμένουμε ότι οι τρέχουσες εξωτερικές αναταράξεις που συνδέονται με τον κορωνοϊό θα αποδυναμώσουν την εξωτερική ζήτηση και θα επιβραδύνουν τις προοπτικές βραχυπρόθεσμα.
Εντάσεις με Τουρκία
Ο Οίκος συνεχίζει στο «ριπόρτ» του λέγοντας ότι εξακολουθούν να υφίστανται οικονομικές αδυναμίες από τα υψηλά επίπεδα του χρέους του ιδιωτικού τομέα. Παρά τη σταθερή οικονομική ανάπτυξη, το δημόσιο χρέος ενδέχεται να παραμείνει υψηλό μεσοπρόθεσμα, αν και μειώνεται αργά μέσω αποπληρωμών. Αυτά χρηματοδοτούνται επί του παρόντος από την αποταμίευση, την αναδιάρθρωση, τις συνεχιζόμενες διαγραφές και τις συμβάσεις ανταλλαγής χρέους προς περιουσιακών στοιχείων με τις τράπεζες. Οποιαδήποτε πιθανά οικονομικά οφέλη από την ανακάλυψη του φυσικού αερίου στα κυκλαδικά ύδατα της Κύπρου είναι πιθανό να υλοποιηθούν μόνο εκτός του ορίζοντα προβλέψεων για το 2020-2023. Νωρίτερα φέτος, η Κύπρος υπέγραψε συμφωνία με το Ισραήλ και την Ελλάδα για την κατασκευή ενός υποθαλάσσιου αγωγού μεταφοράς φυσικού αερίου από την Ανατολική Μεσόγειο στην Ευρώπη και την κάλυψη περίπου 10% των αναγκών φυσικού αερίου της ΕΕ., όπου η ολοκλήρωση του στόχου είναι μέχρι το 2025.
«Αυτό είχε ως αποτέλεσμα μεγαλύτερες εντάσεις με την Τουρκία, η οποία συνέχισε τις εργασίες γεώτρησης σε κυπριακά ύδατα παρά την επιβολή κυρώσεων από την ΕΕ. Η κατάσταση επιδεινώθηκε περαιτέρω όταν η Τουρκία και η διεθνώς αναγνωρισμένη κυβέρνηση της Λιβύης συμφώνησαν να δημιουργήσουν μια αποκλειστική οικονομική ζώνη από τη νότια ακτή της Τουρκίας προς τη βορειοανατολική ακτή της Λιβύης. Η Κύπρος, η Ελλάδα, το Ισραήλ, η Αίγυπτος, η Γαλλία και η Ιταλία θεωρούν ότι αυτό το αντίθετο προς το διεθνές δίκαιο. Τον Δεκέμβριο του 2019, οι Η.Π.Α. σταμάτησαν το εμπάργκο όπλων στην Κύπρο, η οποία είχε τεθεί σε ισχύ από το 1987. Παρόλο που υποθέτουμε ότι οι εντάσεις θα παραμείνουν υψηλές, δεν προβλέπουμε μια άμεση αντιπαράθεση μεταξύ Τουρκίας και Κύπρου. Σε σχέση με τον χρονικό ορίζοντα πρόβλεψης, αναμένουμε ότι οι κυπριακές αρχές θα συνεχίσουν να επικεντρώνονται στην ενίσχυση της ανθεκτικότητας της οικονομίας, στη διατήρηση του πλεονάσματος του δημόσιου τομέα, στην επιδίωξη της μείωσης του δημόσιου χρέους και στην ενίσχυση της ανάκαμψης του τραπεζικού τομέα. Οι συνομιλίες γύρω από την επανένωση της Κύπρου φαίνεται να βρίσκονται σε αδιέξοδο», σημειώνει χαρακτηριστικά.
Καζίνο και μαρίνες
Ο αμερικανικός οίκος στη μακροσκελή του ανάλυση, σημειώνει ότι, μετά από μια έντονη βελτίωση μεταξύ του 2008 και του 2017, το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών της Κύπρου διευρύνθηκε τα τελευταία χρόνια λόγω της αύξησης των εισαγωγών που συνδέεται με την ισχυρή εγχώρια ζήτηση. Επιπλέον, αναμένει ότι οι τρέχουσες εξωτερικές αβεβαιότητες θα επηρεάσουν βραχυπρόθεσμα τις εξαγωγικές προοπτικές, ειδικά σε σχέση με τον τουρισμό. Η ολοκλήρωση σημαντικών έργων υποδομής το 2021, που σχετίζονται κυρίως με τα καζίνο και τις μαρίνες, πρέπει να ενεργοποιήσει την τουριστική βιομηχανία μειώνοντας ταυτόχρονα την ανάγκη εισαγωγής κεφαλαίων.
Η εξωτερική χρηματοοικονομική θέση της Κύπρου, προσαρμοσμένη για τον αντίκτυπο φορέων ειδικού σκοπού (SPE) από το 2014, παρουσιάζει μια εμφανή τάση απομόχλευσης και αυξανόμενη εξάρτηση από τις ξένες άμεσες επενδύσεις. Ωστόσο, εκτιμά ότι το βραχυπρόθεσμο εξωτερικό χρέος κατά το υπόλοιπο λήξης θα είναι πάνω από το 100% των εσόδων του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών το 2020. Συνεπώς, παρά τις συνεχείς και ταχείες βελτιώσεις, εξακολουθεί να θεωρεί τα εξωτερικά μέτρα ρευστότητας πολύ αδύναμα. «Καταργήσαμε τον αντίκτυπο των SPE από όλα τα εξωτερικά δεδομένα από το 2014», σημειώνει χαρακτηριστικά.
Το 2015-2019, τα δημοσιονομικά έσοδα ξεπέρασαν τις δαπάνες και αυξήθηκαν κατά περίπου 2,2 δισεκατομμύρια ευρώ ή περίπου 9% του ΑΕΠ. Η έντονη οικονομική ανάκαμψη ύστερα από τρία χρόνια ύφεσης, παράλληλα με την πολύ δυναμική εγχώρια ζήτηση, ενίσχυσε τους έμμεσους φόρους, ιδίως τον ΦΠΑ, και αύξησε τις εισφορές κοινωνικής ασφάλισης. Σε μικρότερο βαθμό και ενώ ο συντελεστής εταιρικού φόρου είναι χαμηλότερος από τον μέσο όρο της ΕΕ στο 12,5%, ενώ τα εταιρικά έσοδα συνέβαλαν επίσης σημαντικά στην αύξηση των εσόδων. Αναμένει δε, ότι, τα έσοδα του κράτους θα αυξηθούν με βραδύτερο ρυθμό, σύμφωνα με την οικονομική δραστηριότητα που θα εγκατασταθεί σε χαμηλότερο, πιο βιώσιμο επίπεδο.
Εν συνεχεία αναφέρει ότι, μετά το εφάπαξ έλλειμμα της γενικής κυβέρνησης το 2018 που προκλήθηκε από τη συναλλαγή με το Συνεργατισμό, το δημόσιο χρέος άρχισε να ακολουθεί πτωτική πορεία το 2019 χάρη στο δημοσιονομικό πλεόνασμα 2,8% του ΑΕΠ και το πρωτογενές πλεόνασμα άνω του 5,3% του ΑΕΠ. «Αναμένουμε ότι η κυβέρνηση θα συνεχίσει να διατηρεί πλεόνασμα στο χρονικό ορίζοντα πρόβλεψης, αν και σε μειούμενο επίπεδο λόγω των πιέσεων των δαπανών από την αύξηση του μισθολογικού κόστους. Στο πλαίσιο αυτό, το χρέος της γενικής κυβέρνησης θα πρέπει να μειωθεί σταθερά έως το 2023», προσθέτει.
Η απόφαση για τους μισθούς των δημοσίων
Επιπλέον, ο Οίκος υπογραμμίζει ότι η προληπτική διαχείριση του χρέους έχει οδηγήσει σε σημαντική βελτίωση του προφίλ δημόσιου χρέους. Οι αρχές εκμεταλλεύονται τις πολύ ευνοϊκές συνθήκες της αγοράς για έκδοση στη διεθνή αγορά με χαμηλές αποδόσεις και μακροχρόνιες προθεσμίες λήξης. Ωστόσο, αναφέρει ότι υπάρχουν κίνδυνοι μείωσης των δημόσιων οικονομικών μετά από απόφαση του Διοικητικού Δικαστηρίου κατά της κυβέρνησης σχετικά με τις περικοπές των μισθών του δημόσιου τομέα που εισήχθησαν το 2011-2012. Η απόφαση θα μπορούσε να συνεπάγεται σε αναδρομικές πληρωμές που υπολογίζονται σε 844 εκατ. ευρώ, που είναι το 3,8% του εκτιμώμενου ΑΕγχΠ του 2019. «Η κυβέρνηση άσκησε έφεση κατά της απόφασης στο Ανώτατο Δικαστήριο και πιστεύουμε ότι θα επιδιώξει την αντιστάθμιση των μέτρων, σε περίπτωση που η απόφαση γίνει δεκτή. Πράγματι, το Υπουργικό Συμβούλιο αποφάσισε ήδη να προτείνει την επανεισαγωγή των περικοπών των μισθών, εξουδετερώνοντας το φορολογικό αποτέλεσμα μέσω νέας νομοθετικής δράσης που υποστηρίζεται από μια τροποποίηση του συντάγματος», προσθέτει. Ο S&P κάνει λόγο ότι η μεταβολή του διεθνούς πλαισίου φορολογίας εταιρειών θα μπορούσε επίσης να επηρεάσει αρνητικά την αύξηση των εσόδων, καθώς τα έσοδα από τα εταιρικά έσοδα αποτέλεσαν σημαντική κινητήρια δύναμη αύξησης των εσόδων τα τελευταία χρόνια και οι εταιρείες ενδέχεται να αποφασίσουν μετεγκατάσταση.
Και τα έσοδα της ΚΕΔΙΠΕΣ
Ο S&P ξεκαθαρίζει ότι δεν συμπεριλαμβάνει στις προβλέψεις του τυχόν μελλοντικά κέρδη από την Κυπριακή Εταιρεία Διαχείρισης Περιουσιακών Στοιχείων (ΚΕΔΙΠΕΣ). Κατανοεί ότι τα έσοδα αυτά, τα οποία θα επιστραφούν ανά τρίμηνο στο κράτος, θα χρησιμοποιηθούν για την εξόφληση του χρέους ή για την κάλυψη οποιασδήποτε πιθανής υποχρέωσης που προκύπτει από το Σχέδιο Προστασίας Περιουσιακών Στοιχείων (APS) του χαρτοφυλακίου δανείων που μεταβιβάστηκαν στην Ελληνική Τράπεζα κατά τη διάρκεια της συναλλαγής με το Συνεργατισμό. «Σημειώνουμε ότι η πρώτη επιστροφή των κρατικών ενισχύσεων ύψους 60 εκατ. ευρώ πραγματοποιήθηκε τον Οκτώβριο του 2019 και μια δεύτερη τον Δεκέμβριο του 2019 για το ίδιο ποσό», σημειώνει ο Οίκος.
Υπολογίζει ότι τα ΜΕΔ του τραπεζικού συστήματος μειώθηκαν στο 29% περίπου των συνολικών δανείων (περίπου 9,6 δισ. ευρώ) τον Σεπτέμβριο του 2019, από 43% στο τέλος του έτους 2017. Θεωρεί ότι η εφαρμογή του Σχεδίου ΕΣΤΙΑ καθώς και η περαιτέρω πώληση δανείων τους προσεχείς μήνες θα μπορούσε να συμβάλει στη μείωση των ΜΕΔ. Επιπλέον, ο S&P διαβλέπει ότι εξακολουθούν να υφίστανται νομικές αβεβαιότητες σχετικά με πιθανές τροποποιήσεις του νόμου των εκποιήσεων, οι οποίες θα μπορούσαν να αυξήσουν τους χρόνους εκποίησης και, κυρίως, να θέσουν σε κίνδυνο τις ικανότητες των τραπεζών να πωλούν ΜΕΔ στην αγορά.
«Οι τράπεζες μειώνουν την εξάρτησή τους από τις ξένες καταθέσεις και η ρευστότητα στο σύστημα είναι άνετη. Ο αναφερόμενος συνολικός δείκτης φερεγγυότητας 19% και ο λόγος CET1 16,6% είναι επίσης πολύ πάνω από τα ελάχιστα κανονιστικά όρια. Σημειώνουμε ότι, ενώ η Κύπρος έχει καλή πρόσβαση στην αγορά, οι τράπεζες εξακολουθούν να έχουν πρόσβαση στις αγορές χρεωστικών κεφαλαίων μόνο με υψηλό κόστος. Αυτό, σε συνδυασμό με την περιορισμένη χορήγηση των νέων δανείων, τα χαμηλά επιτόκια, τον τεχνολογικό μετασχηματισμό και το υψηλό κόστος κινδύνου, σημαίνει ότι οι συνθήκες λειτουργίας του χρηματοπιστωτικού τομέα της χώρας παραμένουν δύσκολες», καταλήγει.
