Του Παύλου Ξανθούλη
Φραστικές υποδείξεις προς την Τουρκία για τη λύση του Κυπριακού επιστρατεύει η Κομισιόν στην ετήσια έκθεση προόδου, καταγράφοντας μια προς μια τις ανεκπλήρωτες κυπρογενείς υποχρεώσεις της υποψήφιας χώρας, ως επίσης και την προσήλωση της Άγκυρας σε μια λύση δύο κρατών, με την υπόμνηση ότι η Ε.Ε. «αναγνωρίζει μόνο την Κυπριακή Δημοκρατία ως υποκείμενο διεθνούς δικαίου». Παράλληλα, η Κομισιόν υπενθυμίζει ότι οποιαδήποτε ενέργεια που διευκολύνει ή υποβοηθά με οποιονδήποτε τρόπο τη διεθνή αναγνώριση της τουρκοκυπριακής αποσχιστικής οντότητας υπονομεύει σοβαρά τις προσπάθειες για επανέναρξη ουσιαστικών συνομιλιών υπό την αιγίδα του ΟΗΕ.
Ωστόσο, οι υποδείξεις της Κομισιόν είναι μάλλον ανέξοδες, καθώς περιορίζονται σε ένα αυστηρώς πραγματολογικό πλαίσιο (factual) και δεν συνοδεύονται από κάποιο μοχλό πίεσης, ο οποίος θα μπορούσε να επαναφέρει την Τουρκία σε τροχιά λύσης του Κυπριακού με βάση τα ψηφίσματα του Σ.Α. ΟΗΕ. Συνεπώς, η Κομισιόν αρκείται απλώς να επαναλάβει ότι «η Ευρωπαϊκή Ένωση παραμένει πλήρως προσηλωμένη σε μια συνολική λύση του Κυπριακού, εντός του πλαισίου του ΟΗΕ, σύμφωνα με όλα τα σχετικά ψηφίσματα του Σ.Α. ΟΗΕ και σε συμφωνία με τις αρχές στις οποίες εδράζεται η Ε.Ε., και το κεκτημένο της».
Η επιδερμική καταγραφή γεγονότων, εκτείνεται και στο ζήτημα των ερευνητικών δραστηριοτήτων για το έργο Great Sea Interconnector, όπου απλώς επισημαίνεται ότι η Τουρκία συνεχίζει να παρεμποδίζει ένα έργο κοινού ενδιαφέροντος της Ε.Ε. Η Τουρκία επιμένει στα σχέδιά της για τη δημιουργία ηλεκτρικής διασύνδεσης με την αποκαλούμενη, διεθνώς μη αναγνωρισμένη «Τουρκική Δημοκρατία της Βόρειας Κύπρου» αναφέρει η Κομισιόν, αποφεύγοντας σε κάθε περίπτωση να τραβήξει το αυτί της Άγκυρας, πόσο μάλλον να παραπέμψει σε συνέπειες που θα μπορούσαν να επέλθουν, ως αποτέλεσμα της πολιτικής που ακολουθεί η Τουρκία. Σημειώνεται ότι η εν λόγω αναφορά για το GSI δεν περιλαμβάνεται στις σχέσεις Τουρκίας-Κύπρου, αλλά στο κεφάλαιο που αφορά στις σχέσεις με την Ελλάδα και την ειρηνική επίλυση διαφορών.
Αντίθετα με τα ζητήματα του Κυπριακού, η έκθεση της Κομισιόν προσγειώνει την Άγκυρα σε σχέση με την ευρωπαϊκή της προοπτική, διαπιστώνοντας περαιτέρω διολίσθηση στο κράτος δικαίου και στα ανθρώπινα δικαιώματα, που αποτελούν τους βασικούς λόγους για τους οποίους η ενταξιακή πορεία της Τουρκίας έχει περιέλθει σε αδιέξοδο από το 2018. Οι διαπιστώσεις αυτές αποκτούν μεγαλύτερη σημασία αν αναγνωσθούν παράλληλα με την απαίτηση Ερντογάν για επανενεργοποίηση της ενταξιακής πορείας της Τουρκίας, κάτι που έχει αξιώσει ο πρόεδρος της Τουρκίας, τόσο από το Βερολίνο, όσο και από τις Βρυξέλλες. Εν προκειμένω, η εφετινή έκθεση προόδου της Κομισιόν αναφέρει ότι «παρατηρήθηκε οπισθοδρόμηση σε βασικά ζητήματα που είχαν επισημανθεί σε προηγούμενες εκθέσεις, ενώ οι σοβαρές ανησυχίες που είχαν ήδη καταγραφεί εντάθηκαν». Προσθέτει ότι οι σοβαρές ανησυχίες της Ε.Ε. σχετικά με τη συνεχιζόμενη επιδείνωση των δημοκρατικών προτύπων, του κράτους δικαίου, της ανεξαρτησίας της δικαιοσύνης και του σεβασμού των θεμελιωδών δικαιωμάτων δεν αντιμετωπίστηκαν. Οι συλλήψεις και οι κατηγορίες που ασκήθηκαν εναντίον εκλεγμένων αξιωματούχων, στελεχών της αντιπολίτευσης, πολιτικών ακτιβιστών, εκπροσώπων της κοινωνίας των πολιτών και των επιχειρήσεων, δημοσιογράφων και άλλων από τις αρχές του 2025, προκάλεσαν αυξανόμενα ερωτήματα σχετικά με τη δέσμευση της Τουρκίας στις δημοκρατικές της παραδόσεις και ενέτειναν τις ανησυχίες για την ανεξαρτησία της δικαιοσύνης, αναφέρεται χαρακτηριστικά.
«Εταίρος» ανεξαρτήτως Κυπριακού
Η Κομισιόν χαρακτηρίζει πάντως την Τουρκία ως «εταίρο-κλειδί» για την Ευρωπαϊκή Ένωση και υποψήφια χώρα. Σημειώνει ότι τον Δεκέμβριο 2024, το Συμβούλιο επανέλαβε το στρατηγικό ενδιαφέρον της Ε.Ε. για ένα σταθερό και ασφαλές περιβάλλον στην ανατολική Μεσόγειο, καθώς και για την ανάπτυξη μιας αμοιβαία επωφελούς σχέσης με την Τουρκία. Η Κομισιόν φροντίζει μάλιστα να υπενθυμίσει ότι η Ε.Ε. αποδίδει ιδιαίτερη σημασία στην επανέναρξη και την πρόοδο των συνομιλιών για το Κυπριακό, ως μέσο περαιτέρω ενίσχυσης (σ.σ. και όχι ως προϋπόθεση) της συνεργασίας Ε.Ε.-Τουρκίας. Αναφορά, η οποία δημιουργεί μια χαλαρή φραστική διασύνδεση, Κυπριακού και ευρωτουρκικών σχέσεων, χωρίς ωστόσο να θέτει τις εν λόγω ευρωτουρκικές σχέσεις υπό την αίρεση της διευθέτησης του Κυπριακού. Η τάση συνεργασίας με την Τουρκία και ενίσχυσης των ευρωτουρκικών σχέσεων, ανεξαρτήτως Κυπριακού προκύπτει και από την επισήμανση της Κομισιόν ότι «κατά την υπό αναφορά περίοδο, η Τουρκία δεν προέβη σε μη εξουσιοδοτημένες γεωτρητικές δραστηριότητες στην ανατολική Μεσόγειο». Δημιουργώντας την εντύπωση ότι ο τερματισμός των έκνομων ενεργειών της Τουρκίας στην ΑΟΖ της Κύπρου, αποτελεί είδηση που χρήζει επιβράβευσης.
Κυπριακό και Βαρώσι
Σε ό,τι αφορά στο Κυπριακό και στο ζήτημα του «πιλοτικού ανοίγματος» της περίκλειστης Αμμοχώστου, η Κομισιόν προβαίνει στην πιο εκτεταμένη αναφορά της έκθεσης. Ωστόσο, αρκείται σε απλή καταγραφή γεγονότων, αποφεύγοντας να θέσει την Τουρκία προ των ευθυνών της. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον προκαλεί η επίκληση από την Κομισιόν «δέσμευσης» του ΥΠΕΞ της Τουρκίας Χακάν Φιντάν για συνέχιση των άτυπων συναντήσεων στο Κυπριακό και για προώθηση ΜΟΕ. Αναφέρεται χαρακτηριστικά:
• Κατά τις άτυπες συναντήσεις, «ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών εξέφρασε δέσμευση για τη διατήρηση του διαλόγου και την προώθηση πρωτοβουλιών οικοδόμησης εμπιστοσύνης».
• Η Τουρκία συνέχισε να υποστηρίζει τη «λύση δύο κρατών» στην Κύπρο, σε αντίθεση με τα σχετικά ψηφίσματα του Σ.Α. ΟΗΕ, δηλώνοντας ότι οποιαδήποτε διαδικασία που επιδιώκει μια δικοινοτική, διζωνική ομοσπονδία δεν θα είναι επιτυχής.
• Η διεθνώς μη αναγνωρισμένη «ΤΔΒΚ» συμμετέχει ως παρατηρητής στον Οργανισμό Τουρκικών Κρατών από το 2022.
• Η Ε.Ε. αναγνωρίζει μόνο την Κυπριακή Δημοκρατία ως υποκείμενο διεθνούς δικαίου, σύμφωνα με τα σχετικά ψηφίσματα του Σ.Α. ΟΗΕ, και έχει τονίσει ότι οποιαδήποτε ενέργεια που διευκολύνει ή υποβοηθά με οποιονδήποτε τρόπο τη διεθνή αναγνώριση της τουρκοκυπριακής αποσχιστικής οντότητας υπονομεύει σοβαρά τις προσπάθειες για επανέναρξη ουσιαστικών συνομιλιών υπό την αιγίδα του ΟΗΕ.
• Η Ε.Ε. παραμένει πλήρως προσηλωμένη σε μια συνολική λύση του Κυπριακού εντός του πλαισίου του ΟΗΕ, σύμφωνα με όλα τα σχετικά ψηφίσματα του Σ.Α. ΟΗΕ και σε συμφωνία με τις αρχές στις οποίες εδράζεται η Ε.Ε. και το κεκτημένο της. Η Ε.Ε. έχει εκφράσει, πιο πρόσφατα στα Συμπεράσματα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου του Δεκεμβρίου 2024, την ετοιμότητά της να διαδραματίσει ενεργό ρόλο στην υποστήριξη όλων των σταδίων της διαδικασίας υπό την ηγεσία του ΟΗΕ, με όλα τα κατάλληλα μέσα που διαθέτει.
• Όπως τονίζεται στο Διαπραγματευτικό Πλαίσιο και στις δηλώσεις του Συμβουλίου, η Τουρκία αναμένεται να υποστηρίξει ενεργά τις διαπραγματεύσεις για μια δίκαιη, συνολική και βιώσιμη λύση του Κυπριακού εντός του πλαισίου του ΟΗΕ, σύμφωνα με τα σχετικά ψηφίσματα του Σ.Α. ΟΗΕ και σε συμφωνία με τις αρχές πάνω στις οποίες εδράζεται η Ε.Ε. και το κοινοτικό κεκτημένο. Είναι σημαντικό η Τουρκία να επαναβεβαιώσει τη δέσμευσή της στις συνομιλίες για το Κυπριακό υπό την ηγεσία του ΟΗΕ, σύμφωνα με τα σχετικά ψηφίσματα του Σ.Α. ΟΗΕ, συμπεριλαμβανομένων των εξωτερικών τους πτυχών. Δεν πρέπει να γίνονται μονομερείς ενέργειες που θα μπορούσαν να αυξήσουν την ένταση στο νησί και να εμποδίσουν την επανέναρξη των συνομιλιών.
• Όσον αφορά στα Βαρώσια, η Τουρκία πρέπει να ανακαλέσει άμεσα τις μονομερείς ενέργειες που ανακοινώθηκαν στις 20 Ιουλίου 2021 και όλα τα βήματα που έγιναν από τον Οκτώβριο του 2020, τα οποία αντιβαίνουν στα σχετικά ψηφίσματα του Σ.Α. ΟΗΕ. Η Ε.Ε. υπογραμμίζει τη σημασία του καθεστώτος των Βαρωσίων και καλεί σε πλήρη σεβασμό των ψηφισμάτων του Σ.Α. ΟΗΕ (ιδίως των ψηφισμάτων 550, 789 και 1251).
• Η Τουρκία συνέχισε να αναβαθμίζει τη στρατιωτική βάση μη επανδρωμένων αεροσκαφών στο Λευκόνοικο και τη ναυτική βάση στο Μπογάζι. Συνεχίστηκαν επίσης οι αναφορές για παρενόχληση κυπριακών αλιευτικών σκαφών και για παράνομη, λαθραία και άναρχη αλιεία από την Τουρκία.
• Η Τουρκία επανέλαβε την κριτική της προς την απόφαση του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ να ανανεώσει την εντολή της Ειρηνευτικής Δύναμης του ΟΗΕ στην Κύπρο (UNFICYP) χωρίς τη συγκατάθεση της τουρκοκυπριακής κοινότητας και κατηγόρησε την UNFICYP για μεροληψία. Η εντολή της UNFICYP καλύπτει ολόκληρη την επικράτεια της Κύπρου, και οι περιορισμοί στην ελευθερία κινήσεώς της μπορούν να θέσουν σε σοβαρό κίνδυνο την ασφάλεια του προσωπικού του ΟΗΕ που υπηρετεί στις ειρηνευτικές επιχειρήσεις.
Οι κυπρογενείς υποχρεώσεις
Οι βασικές αναφορές της ετήσιας έκθεσης προόδου της Κομισιόν για την Τουρκία, σε σχέση με τις ανεκπλήρωτες κυπρογενείς υποχρεώσεις της υποψήφιας χώρας, αναφέρουν:
• Η Τουρκία συνέχισε να αρνείται να αναγνωρίσει και να συνεργαστεί με την Κυπριακή Δημοκρατία. Παρά τις επανειλημμένες εκκλήσεις του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η Τουρκία δεν έχει ακόμη εκπληρώσει τις υποχρεώσεις της, όπως ορίζονται στη Δήλωση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας και των κρατών μελών της.
• Η Τουρκία δεν εκπλήρωσε την υποχρέωσή της να διασφαλίσει την πλήρη και χωρίς διακρίσεις εφαρμογή του Πρόσθετου Πρωτοκόλλου της Συμφωνίας Σύνδεσης και δεν αφαίρεσε όλα τα εμπόδια στην ελεύθερη διακίνηση αγαθών, συμπεριλαμβανομένων των περιορισμών στις άμεσες μεταφορικές συνδέσεις με την Κυπριακή Δημοκρατία.
• Η Τουρκία αρνήθηκε επίσης να συνεργαστεί με την Κυπριακή Δημοκρατία σε ζητήματα ασφάλειας, συμπεριλαμβανομένης της τρομοκρατίας. Επιπλέον, συνέχισε να ασκεί βέτο σε αιτήσεις της Κυπριακής Δημοκρατίας για ένταξη σε διεθνείς οργανισμούς, όπως ο Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ).
• Οι στρατιωτικές ασκήσεις της Τουρκίας στις θαλάσσιες ζώνες της Κύπρου συνεχίστηκαν. Οι πτήσεις των τουρκικών μη επανδρωμένων αεροσκαφών στην περιοχή πληροφοριών πτήσεων και στον εθνικό εναέριο χώρο της Κυπριακής Δημοκρατίας επίσης συνεχίστηκαν αδιάλειπτα.
• Στις 19 Ιουλίου 2025, πέντε Ελληνοκύπριοι συνελήφθησαν, κρατήθηκαν και διώχθηκαν ενώ επισκέπτονταν την περιουσία τους στις περιοχές εκτός κυβερνητικού ελέγχου.
Πρόοδος για «4»
Από τις εκθέσεις αξιολόγησης δέκα υποψηφίων χωρών, στις οποίες προέβη η Κομισιόν, θετικό πρόσημο στις απαιτούμενες μεταρρυθμίσεις, εξασφαλίζουν κατά κύριο λόγο το Μαυροβούνιο και η Αλβανία, ενώ ακολουθούν η Μολδαβία και η Ουκρανία.
Όπως αναφέρεται σε γραπτή ανακοίνωση, οι εφετινές εκθέσεις «επιβεβαιώνουν ότι η δυναμική της διεύρυνσης παραμένει ψηλά στην πολιτική ατζέντα της Ε.Ε.» και ότι «η προσχώρηση νέων κρατών-μελών είναι πλέον ορατή στον ορίζοντα».
Η πρόεδρος της Κομισιόν Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν δήλωσε ότι «είμαστε πιο αποφασισμένοι από ποτέ να μετατρέψουμε τη διεύρυνση σε πραγματικότητα. Μια μεγαλύτερη Ένωση σημαίνει μια ισχυρότερη Ευρώπη στη διεθνή σκηνή. Όμως η διαδικασία παραμένει βασισμένη στην αξία των μεταρρυθμίσεων και στην πολιτική βούληση των εταίρων μας», πρόσθεσε η πρόεδρος της Κομισιόν. Σημειώνεται ότι η Κομισιόν αξιολόγησε την πρόοδο των εξής δέκα χωρών: Μαυροβούνιο, Αλβανία, Ουκρανία, Μολδαβία, Σερβία, Βόρεια Μακεδονία, Βοσνία-Ερζεγοβίνη, Κόσοβο, Τουρκία και Γεωργία.
