ΚΛΕΙΣΙΜΟ
Loading...
 

Η «Νέα γυναίκα» πίσω από την κάμερα

Εκθεση του Μητροπολιτικού Μουσείου Τέχνης της Νέας Υόρκης για τις γυναίκες φωτογράφους της περιόδου 1920-1950

Kathimerini.gr

ΤΗΣ ΜΑΡΩΣ ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΟΥΣ

«Ενιωσα ότι η κάμερα ήταν προέκταση των ματιών μου και κινείτο μαζί μου». Η Ιλσε Μπινγκ μας κοιτάζει ουσιαστικά μέσα από τον φακό της φωτογραφικής της μηχανής, αφήνοντας ακάλυπτο μόνον το ένα της μάτι. Τράβηξε το «Αυτοπορτρέτο με Leica» το 1931, και ήταν μία από τις πιο γνωστές φωτογραφίες της: μια αυτοπροσωπογραφία μέσα από τον καθρέφτη που μοιάζει να απεικονίζει αυτή τη σκέψη της. Η σύνθεση του κάδρου και ο τρόπος που στρέφεται προς τον θεατή –ένα πρόσωπο χωρισμένο στα δύο, προφίλ και ανφάς– έγινε σύμβολο της μοντερνιστικής φωτογραφίας. Η Μπινγκ ξεκίνησε την καριέρα της ως φωτορεπόρτερ στη Φρανκφούρτη, εγκαταστάθηκε αργότερα στο Παρίσι κι εκεί καθιερώθηκε ως μια πρωτοποριακή καλλιτέχνις που πειραματίστηκε με γωνίες λήψεις, κινήσεις της κάμερας και τεχνικές εκτύπωσης. Οταν, πολλά χρόνια αργότερα και ζώντας πλέον στη Νέα Υόρκη, στράφηκε στην ποίηση, ονόμαζε τα ποιήματά της «στιγμιότυπα χωρίς κάμερα», σχολιάζοντας: «Ο,τι κι αν κάνω, είμαι πάντα φωτογράφος».

Φωτ. Αγνώστου, η Τσουνέκο Σασαμότο στο Τόκιο το 1940. Tsuneko Sasamoto / Japan Professional Photographers Society

Η πρωτοποριακή έκθεση του Μητροπολιτικού Μουσείου Τέχνης (MET) της Νέας Υόρκης με τίτλο «The New Woman Behind the Camera» («Η Νέα Γυναίκα πίσω από την κάμερα», έως 2/10) ξεκινά με μια επιλογή εξαιρετικών αυτοπροσωπογραφιών, στις οποίες συχνά απεικονίζεται η φωτογράφος με τη φωτογραφική της μηχανή. Αυτά τα πορτρέτα ορίζουν από την αρχή τη θεματική της έκθεσης: την ανάδειξη του γυναικείου «προσώπου» της φωτογραφίας στις δεκαετίες 1920-1950 και τον τρόπο με τον οποίο εκείνες συνέβαλαν στην εξέλιξη της τέχνης τους. Το υλικό που παρουσιάζεται είναι προϊόν έρευνας και επιδιώκει να αποκαταστήσει μια ιστορία της φωτογραφίας του 20ού αιώνα γεμάτη παραλείψεις.

Η επιμελήτρια Αντρια Νέλσον συγκέντρωσε και αναδεικνύει το έργο –σχεδόν 200 φωτογραφίες– 120 φωτογράφων, πολλές από τις οποίες ήταν έως τώρα άγνωστες. Η δουλειά τους καλύπτει όλα τα είδη φωτογραφίας: εθνογραφία, διαφήμιση, δημοσιογραφία, πολεμικό ρεπορτάζ, μόδα, avant garde καλλιτεχνική σκηνή, αθλητισμό, χορό, φωτογραφία δρόμου και κοινωνικό documentary. Αυτές οι φωτογράφοι που με το έργο τους βοήθησαν να καταγραφεί η πρόσφατη ιστορία του κόσμου προέρχονται από 20 χώρες. Το γεγονός ανατρέπει την αντίληψη ότι μόνον ο δυτικός κόσμος επέτρεψε στις γυναίκες των αρχών του προηγούμενου αιώνα να πραγματώσουν τη νέα τους ταυτότητα: να γίνουν η «Νέα γυναίκα» που με τη δράση της προκάλεσε επαναστατικές αλλαγές στη ζωή και στην τέχνη. Στην πραγματικότητα αυτός ο όρος αποτελεί ένα παγκόσμιο φαινόμενο, ισχυρή έκφραση της νεωτερικότητας που ενσαρκώθηκε από εκατομμύρια πραγματικές γυναίκες εκείνης της εποχής – πολλές ανώνυμες, λιγότερες επώνυμες και διάσημες.

Χόμαϊ Βιαραγουάλα, ο σταθμός Βικτόρια στη Βομβάη. Alkazi Foundation for the Arts, New Delhi

Η «Νέα γυναίκα» των αρχών του 20ού αιώνα είναι γνωστή σε κάθε γλώσσα με άλλο όνομα: λέγεται «nouvelle femme», «neue frau», «modan gāru» και «xin nüxing». Στην Αθήνα την περιέγραψαν οι στίχοι του Μπάμπη Αννινου και του Γιώργου Στοκόπουλου σε σύνθεση του Θεόφραστου Σακελλαρίδη στην επιθεώρηση «Παναθήναια του 1908»: «Εγώ είμαι η νέα γυναίκα/ Που θα καπνίζω και θα ψηφίζω/ Η καθεμιά μας αξίζει για δέκα/ Δεν δίνω γι’ άντρα έναν παρά». Είναι πιο εύκολο να αναγνωρίσει κανείς τη μορφή της παρά να προσδιορίσει τα χαρακτηριστικά της. Εχει βαμμένα μαλλιά, συχνά χτενισμένα σε κοντό καρέ, μακιγιάρεται και ντύνεται κομψά αλλά τολμηρά για τα ήθη της εποχής – οι στίχοι στο τραγούδι συνέχιζαν: «Δεν θέλω φούστες, κορσέδες, σούστες/ Και δεν πετώ σε κορδελίτσες τον παρά».

Ιλσε Μπινγκ, «Αυτοπροσωπογραφία με Leica», 1931 Collection of Michael Mattis and Judith Hochberg / Ilse Bing Estate

Αυτές οι εικόνες μιας νεοαποκτηθείσας αυτοπεποίθησης γέμιζαν τις σελίδες των περιοδικών και γοήτευαν τον κινηματογράφο, καταρρίπτοντας τις συμβατικές ιδέες για το φύλο. Για πολλές από αυτές τις τολμηρές γυναίκες η φωτογραφική μηχανή ήταν ένα μέσο για να επιβεβαιώσουν την ανεξαρτησία τους και να εκφραστούν καλλιτεχνικά. Στη διάρκεια της πολυτάραχης περιόδου που διαμορφώθηκε από δύο παγκόσμιους πολέμους, οι γυναίκες φωτογράφοι μπήκαν στην πρώτη γραμμή των πειραματισμών και παρήγαγαν ανεκτίμητα οπτικά τεκμήρια, που αντικατοπτρίζουν τόσο τις προσωπικές τους εμπειρίες όσο και τις κοινωνικές και πολιτικές αλλαγές της εποχής.

Η Ρωσίδα φωτογράφος Γκαλίνα Σάνκο υπήρξε μία από τις ελάχιστες γυναίκες που εργάστηκαν ως πολεμικές ανταποκρίτριες κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Αν και ήταν ήδη επαγγελματίας φωτορεπόρτερ, προκειμένου να βρεθεί στην πρώτη γραμμή εκπαιδεύτηκε ως νοσοκόμα και αργότερα ως μηχανικός και οδηγός οχημάτων. Η φωτογραφία της «During an Attack» τραβήχτηκε το 1943 και «συλλαμβάνει» επάνω στην κίνηση δύο Ρώσους στρατιώτες που απλώνουν το δεξί τους χέρι σε μια συγχρονισμένη κίνηση, λίγο πριν οι χειροβομβίδες φύγουν μέσα από τα δάχτυλά τους. Η εικόνα είναι θολή και ελαφρώς κουνημένη, γεγονός που υποδηλώνει ότι η Σάνκο βρισκόταν πολύ κοντά τους, μέσα στο πεδίο της μάχης. Προφανώς αυτό εξηγεί και το ότι τραυματίστηκε δύο φορές στη διάρκεια αποστολών.

Ιρένε Μπάγιερ-Χεκτ, φοιτήτρια με μπάλα σε παραλία. Φωτ. The J. Paul Getty Museum, Los Angeles

Κατά τη χρονική περίοδο που εξετάζει η έκθεση, η άνοδος του Τύπου γέννησε την ανάγκη του φωτορεπορτάζ. Παράλληλα, το ίδιο το μέσο, η κάμερα, έγινε πιο ελαφριά και εύχρηστη, ωθώντας τις γυναίκες να βγουν από την ασφάλεια του στούντιο για να εξερευνήσουν τον κόσμο που ζούσαν. Εισπράττοντας έντονα τις επιπτώσεις της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης και την αυξανόμενη πολιτική αναταραχή, πολλές δημιούργησαν εικόνες που εξέφρασαν τη φτώχεια, την κοινωνική ανισότητα και κινητοποίησαν την κοινή γνώμη. Κάποιες συνέχισαν ακόμη περισσότερο. Τα ονόματα της Λι Μίλερ και της Μάργκαρετ Μπουρκ-Γουάιτ μάς είναι ίσως περισσότερο γνωστά από αυτά της Τερέζ Μπόνεϊ, της Σάνκο ή της Γερμανίδας Γκέρτα Τάρο. Ολες βρέθηκαν μέσα στον πόλεμο –οι δύο πρώτες εργάστηκαν επαγγελματικά ακολουθώντας τα αμερικανικά συμμαχικά στρατεύματα–, ενώ η Τάρο ταξίδεψε στην Ισπανία το 1936 μαζί με τον Ρόμπερτ Κάπα και σκοτώθηκε τον Ιούλιο του 1937, στη διάρκεια της μάχης του Μπρουνέτε, πριν προλάβει να κλείσει τα 27 της χρόνια.

Λόλα Αλβαρεζ Μπράβο, The Freeloaders, 1955. Collection of Daniel Greenberg and Susan Steinhauser

Οι εικόνες της Χιροσίμα μετά τον βομβαρδισμό που διέσωσε με τον φακό της η Τσουνέκο Σασαμότο και οι φωτογραφίες της νεοσύστατης Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας από τις Χου Μπο και Νιου Γουέιγιου προσθέτουν ακόμη μερικές όψεις στην πολύπλοκη μορφή της μεταπολεμικής εποχής. Ισως η μόνη μας παρατήρηση για αυτή την πλούσια, εμπεριστατωμένη έκθεση είναι η απουσία της «δικής» μας Nelly’s, της Μικρασιάτισσας Ελλης Σουγιουλτζόγλου-Σεραϊδάρη, που μέσα από το φωτογραφικό της έργο στοιχειοθετεί το πανόραμα της Ελλάδας του Μεσοπολέμου.

ΣΧΕΤΙΚΑ TAGS

Πολιτισμός: Τελευταία Ενημέρωση

X