Του Απόστολου Κουρουπάκη
Η πατάτα ήρθε από μακριά και συγκεκριμένα από τη Λατινική Αμερική. Η διάδοση της καλλιέργειας της πατάτας δεν ήταν ομοιόμορφη σε ολόκληρο τον ευρωπαϊκό χώρο και σταδιακά έγινε το φαγητό των φτωχών και των ανθρώπων της υπαίθρου. Στην Ελλάδα λέγεται ότι ήρθε με τον πρώτο κυβερνήτη, τον Ιωάννη Καποδίστρια, με μία ιστορία που μάλλον είναι μυθιστορία. Ο «στρύχνος ο κονδυλόριζος» όπως είναι το επιστημονικό όνομα των «γεωμήλων», όπως αρχικά έγιναν γνωστές οι πατάτες εισήχθησαν σύμφωνα με πληροφορίες κατά τον Ιανουάριο του 1826, όταν ο Γ.Μ. Αντωνόπουλος εισηγήθηκε την καλλιέργειά της, γράφοντας «Δεν αμφιβάλλω ότι γνωστόν τοις πάσι προσδοκωμένη ωφέλεια εκ της καλλιέργειας των γεωμήλων (άλλως πατατών) [...]. Αι αρεταί του γεωμήλου τούτου εισίν αναρίθμηται». Συνεχίζει λέγοντας ότι με προτροπή του καλλιεργούνται ήδη στο Άργος και θεωρεί χρήσιμη και την καλλιέργειά τους και στην Ακροκόρινθο και θεωρεί καλό η καλλιέργειά της να περάσει και στην ακρόπολη του Ναυπλίου. Να σημειώσουμε την αναφορά ότι οι Γάλλοι το 1812 μετέφεραν στην Κέρκυρα φορτίο πατάτας από την Τουλόν για σπορά, και λίγο αργότερα, το 1817, εξεδόθη στην Κέρκυρα φυλλάδιο με τον τίτλο «Καλλιέργεια των γεωμήλων ήγουν πατάτας και χρήσις των ιδίων υπό τε των ανθρώπων και ζώων», από τον Σ. Παραμυθιώτη. Ο Άγγλος περιηγητής H.W. William το 1817 έγραψε ότι στη Ζάκυνθο είδε τα πρώτα σημάδια πολιτισμού, έχοντας πρώτα ταξιδέψει στην ηπειρωτική Ελλάδα, εκεί είδε πατάτες, φρέσκο βούτυρο και κρεμάλες»! Ο πρώτος διευθυντής της Γεωργικής Σχολής Τίρυνθας Γρηγόριος Παλαιολόγος εξέδωσε στο Παρίσι το 1828 βιβλίο με τίτλο «Ερμηνεία της καλλιέργειας τον γεωμήλου και των ωφελιμωτέρων αυτού χρήσεων». Στη «Γενική Εφημερίδα της Ελλάδος», την 15-2-1828, αρ. 12, σ. 52, διαβάζουμε «Η φύτευσις των γεωμήλων εξακολουθείται με ενέργειαν πάντοτε αυξάνουσαν και ήνοιξεν εις τους πτωχούς βέβαιον και φιλάνθρωπον καταφύγιον της αθλιότητος και της δυστυχίας των».
Για το πότε έφτασε η πατάτα στην Κύπρο δεν έχουμε συγκεκριμένες πληροφορίες. Ωστόσο, υποθέτουμε ότι εισήχθη κάποια χρόνια αφότου η καλλιέργειά της είχε διαδοθεί στην Ελλάδα. οι οποίες σύμφωνα με τη Magda Ohnefalsch-Richter εισήχθησαν στο νησί στα μέσα τον 19ου αιώνα από τον ιταλικής καταγωγής μεγαλογαιοκτήμονα Balthazar Mattei. Ο Έλληνας υποπρόξενος στην Κύπρο Δημήτριος Μαργαρίτης στο βιβλίο του «Περί Κύπρου» το 1845 αναφέρει: «Τα γεώμηλα επιδίδουσι θαυμασίως» και ο Ιάκωβος Ρίζος Ραγκαβής στο έργο του «Τα Ελληνικά», μεταξύ των πολλών προϊόντων που αναφέρει ως εκείνα που δίνει η Κύπρια γη, επισημαίνει και τις πατάτες. Στο σύγγραμμά του «Τα Κυπριακά» το 1855 ο Αθανάσιος Σακελλάριος γράφει «Γεώμηλα: δ' έτι εν Κύπρω καλλιεργούνται μικρά μεν αλλά καλής ποιότητος, ωσαύτως και κολοκάσια». Να σημειωθεί ότι σχετικές πραγματείες πάντοτε συναντάμε την πατάτα και το κολοκάσι με το ένα προϊόν να συμπληρώνει το άλλο. Από τα παραπάνω αντιλαμβάνεται κανείς ότι η πατάτα, τα γεώμηλα, έφτασαν στην Κύπρο στα μέσα του 19ου αιώνα, χωρίς όμως να είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε αν αυτή βρήκε τη θέση που της αξίζει στο κυπριακό τραπέζι ή αν διαγκωνιζόταν με το κολοκάσι, το οποίο μάλλον την υποκαθιστούσε, ωστόσο η εποχικότητα του κολοκασιού μάλλον της έδωσε πόντους ώστε να κερδίσει την πρωτοκαθεδρία στα κυπριακά τραπεζώματα. «Επειδή τα γεώμηλα μας έρχονται ακόμα έξωθεν, και είναι επομένως ακριβά, ημπορεί τινας ωφελίμως να τα καλλιεργήση εις τους κήπους» γράφει ο Γρηγόριος Παλαιολόγος, στο «Γεωργική και οικιακή οικονομία», Αθήνα, 1835.
Από το βιβλίο του Απόστολου Γ. Κουρουπάκη «Αφθονωτάτη παντός αγαθού. Μικρές ματιές στους καρπούς της κυπριακής γης» εκδ. Καθημερινή 2016.
