Της Μαρίνας Οικονομίδου
Υπάρχει σοβαρό ενδεχόμενο να πάψει να υπάρχει το Ηνωμένο Βασίλειο αναφέρει σε συνέντευξή του στην «Κ» ο καθηγητής του London School of Economics, με ερευνητικά ενδιαφέροντα στην Ευρωπαϊκή Διεύρυνση και σε ζητήματα που αφορούν στο Κυπριακό δρ Τζέιμς Κερ Λίντσεϊ, καταγράφοντας τις αλυσιδωτές προεκτάσεις που προκαλεί το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος στη Βρετανία. Το τοπίο για τη Βρετανία μετά την απόφασή της για αποχώρηση από την Ε.Ε. κρίνεται θολό, όπως αναφέρει ο δρ Λίντσεϊ, εκφράζοντας την ελπίδα το Ηνωμένο Βασίλειο να κάνει κάποιο διακανονισμό που θα διατηρήσει πρόσβαση στην ενιαία αγορά. Εκτιμά πως η Ε.Ε. θα πρέπει σύντομα να επαναπροσδιορίσει τους στόχους της, καθώς αν συνεχίσει με τις ίδιες πρακτικές, θα υπάρξει πίεση και από άλλα κράτη μέλη για να αποχωρήσουν. Θεωρεί πως η Κύπρος θα νιώσει τις αρνητικές επιπτώσεις από το Brexit, υπογραμμίζοντας ότι χάνει έτσι και έναν σημαντικό εταίρο στην Ε.Ε., με τον οποίο είχαν σε πολλά θέματα κοινή γραμμή. Σε ό,τι αφορά στο Κυπριακό, αναφέρει πως δεν θεωρεί ότι θα υπάρξει μεγάλη αλλαγή, καθώς η Βρετανία εξακολουθεί να παίζει τον δικό της ρόλο τόσο ως εγγυήτρια δύναμη όσο και ως μόνιμο μέλος του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών.
–Ποιοι λόγοι οδήγησαν στο Brexit;
–Είναι σίγουρα σύνθετοι οι λόγοι που οδήγησαν στο Brexit. Για να καταλήξουμε εκεί θα πρέπει να εξετάσουμε πρώτα τους λόγους που οδήγησαν στη διεξαγωγή δημοψηφίσματος. Η απόφαση του Βρετανού πρωθυπουργού βασίστηκε σε δύο παράγοντες: πρώτα και κύρια, αποτελούσε απάντηση στο εσωτερικό μέτωπο του κυβερνώντος κόμματος των Συντηρητικών, καθώς υπάρχει η ευρωσκεπτικιστική πτέρυγα. Κατά δεύτερο, ήταν ο φόβος ανόδου του ευρωφοβικού Ανεξάρτητου Κόμματος του Ηνωμένου Βασιλείου (UKIP). Σε μία προσπάθεια να αποτρέψει την απειλή από το UKIP και να κατευνάσει τη δεξιά του πτέρυγα, ο Ντέιβιντ Κάμερον επέλεξε το δημοψήφισμα.
–Δεν υπολόγισε τον κίνδυνο;
–Για κάποιο λόγο τόσο ο ίδιος όσο και ο περίγυρός του δεν πίστεψαν ότι η χώρα θα επέλεγε την έξοδο από την Ε.Ε. Και η αλήθεια είναι πως το συμπέρασμα ότι θα παραμέναμε εντός της Ε.Ε. ήταν ιδιαίτερα επιπόλαιο, δεδομένης και της προϊστορίας της χώρας. Το Ηνωμένο Βασίλειο είχε ανέκαθεν ιδιαίτερα δυσλειτουργική σχέση με την Ε.Ε. Δεν είναι τυχαίο ότι πολλές φορές καθίσαμε στο τραπέζι των συνομιλιών για καίριας σημασίας ζητήματα, όπως το ευρώ και τη Συνθήκη Σένγκεν, αλλά ουδέποτε πιστέψαμε στο όραμα της ευρωπαϊκής ενοποίησης. Λάβετε υπόψη πως και ένα μεγάλο μέρος του Τύπου στη Βρετανία εσκεμμένα ενεθάρρυνε το κύμα έχθρας προς την Ε.Ε. Σε ό,τι αφορά στην εκστρατεία του δημοψηφίσματος, δύο κύρια ζητήματα επεκράτησαν: αυτό της μετανάστευσης και της εθνικής κυριαρχίας. Ένα μέρος του κόσμου πιστεύει ότι η Βρετανία βρίσκεται υπό την απειλή του συνεχώς αυξανόμενου αριθμού πολιτών. Στην πραγματικότητα συμβαίνει το αντίθετο, καθώς η μετανάστευση τροφοδοτεί την οικονομία. Ωστόσο, μία μερίδα του κόσμου δεν θέλει να αντιληφθεί αυτό το ζήτημα. Βέβαια, στην επιδείνωση του προβλήματος συνέβαλε δραστικά ο άτσαλος τρόπος με τον οποίο η Ε.Ε. χειρίστηκε τη μεταναστευτική κρίση. Κατά τη διάρκεια της εκστρατείας φαίνεται να επηρέασε και το αφήγημα που χρησιμοποιήθηκε ότι η Ε.Ε. είναι αντιδημοκρατική, ενώ ρόλο έπαιξε και το γεγονός ότι η καμπάνια του Brexit χρησιμοποίησε αναλήθειες και ψεύδη, που ενεργοποίησαν τους βαθύτερους φόβους των πολιτών. Για παράδειγμα, λέχθηκε πως η Βρετανία πληρώνει 350 εκατομμύρια στερλίνες στην Ε.Ε. κάθε χρόνο και πως αυτά τα χρήματα θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για το Σύστημα Υγείας.
–Μπαίνουμε σε περίοδο αβεβαιότητας;
–Βρισκόμαστε ήδη σε περίοδο αβεβαιότητας. Είναι απόρροια του αισθήματος δυσαρέσκειας του κόσμου για τη ζωή του και της αδυναμίας των πολιτικών παικτών να απευθυνθούν σωστά στις προκλήσεις της Ευρώπης, αλλά και σε όλα αυτά που βιώνει ο κόσμος. Προσέξτε τη φράση που χρησιμοποίησε η καμπάνια του Brexit, η οποία ήταν ένα κάλεσμα στην αυτοκυριαρχία και έλεγε «να πάρουμε πίσω τον έλεγχο». Αυτή η φράση ήταν ιδιαίτερα αποτελεσματική και δυνατή, αν και στην ουσία δεν σήμαινε κάτι. Η Βρετανία είναι κυρίαρχη και η Ε.Ε. δεν υποσκάπτει τη δημοκρατία της. Ωστόσο, στον απλό κόσμο αυτή η φράση είχε τρομερό έρεισμα, καθώς μεταφράστηκε στο δικό τους μυαλό ότι μπορούν να πάρουν πίσω τη ζωή που θέλουν. Άνθρωποι από όλη την Ευρώπη αναζητούν ηγέτες, θέλουν να πιστεύουν ότι τα εθνικά και προσωπικά τους προβλήματα θα επιλυθούν. Αν οι πολιτικοί παίκτες δεν το αντιληφθούν και δράσουν σύντομα, τότε θεωρώ ότι θα δούμε κι άλλες χώρες να εγκαταλείπουν την Ε.Ε.
–Σε μακροπρόθεσμο επίπεδο τι σημαίνει το Brexit για την Ε.Ε.; Είναι κόκκινος συναγερμός ή η αντίστροφη μέτρηση για την Ευρώπη;
–Όλα θα εξαρτηθούν από τον τρόπο με τον οποίο θα δράσει η Ε.Ε. τις επόμενες βδομάδες, μήνες και χρόνια. Συνήθως, η Ε.Ε. μπροστά σε ένα πρόβλημα βιώνει ένα σοκ που προκαλεί αναστάτωση για ένα μικρό χρονικό διάστημα και στη συνέχεια το προσπερνά σαν να μη συνέβη κάτι. Θα είναι καταστροφικό αν ενεργήσει με τον ίδιο τρόπο και τώρα. Είναι ξεκάθαρο πως υπάρχουν τεράστια προβλήματα στην Ε.Ε. Παρουσιάζεται απόμακρη από τον κόσμο της Ευρώπης, ενώ παράλληλα έχει πολλές ανεπάρκειες. Φαίνεται αδύναμη να χειριστεί κρίσεις που έχουν διαφανεί τα τελευταία χρόνια, όπως την οικονομική και τη μεταναστευτική. Ακόμη και κόσμος που υποστήριξε το Remain, όπως εγώ προσωπικά, πιστεύει ότι η Ε.Ε. θα πρέπει να τύχει εκσυγχρονισμού και μεταρρύθμισης. Το ερώτημα είναι αν θα το κάνει τώρα, που η Βρετανία επέλεξε να αποχωρήσει. Πραγματικά το ελπίζω. Η Ε.Ε. περνά υπαρξιακή φάση. Αν αφήσει πίσω της το Brexit και συνεχίσει όπως προηγουμένως, είμαι σίγουρος πως θα έχουμε αυξανόμενη πίεση και από άλλα μέλη για να αποχωρήσουν. Αυτό θα είναι το χειρότερο σενάριο. Είναι αναγκαίο για την Ε.Ε. να επαναπροσδιορίσει τους στόχους της, τις αξίες και τον τρόπο με τον οποίο πολιτεύεται.
–Υπάρχει πίεση από τους Ευρωπαίους ηγέτες για ένα γρήγορο διαζύγιο. Υπάρχουν κίνδυνοι από κάτι τέτοιο;
–Θεωρώ την αποχώρηση της Βρετανίας μία από τις πιο σύνθετες διεθνείς διαπραγματεύσεις που έγιναν ποτέ. Το επίπεδο της αλληλεξάρτησης της Ε.Ε. με τα μέλη της είναι τεράστιο, συνεπώς οποιαδήποτε προσπάθεια για να διευθετηθεί κάτι τέτοιο γρήγορα είναι αδύνατο. Το ζήτημα είναι πως όσο πιο πολύ χρόνο παίρνει η διαδικασία για να διευθετηθεί τόσο συνεχίζει η αβεβαιότητα, την οποία δεν θέλει κανείς. Λέγεται πως θα επιτευχθεί ένας διακανονισμός το συντομότερο δυνατό σε εκείνα τα καίρια ζητήματα που θα πρέπει να διευθετηθούν άμεσα, όπως για παράδειγμα στα δικαιώματα διαμονής των Βρετανών στην Ε.Ε. και αντίστροφα, των Ευρωπαίων πολιτών στη Βρετανία. Στη συνέχεια, θα πρέπει να διευθετηθούν εμπορικές συμφωνίες που θα μειώσουν την αναστάτωση. Ωστόσο, κανένα από αυτά δεν μπορεί να γίνει μέχρι το Ηνωμένο Βασίλειο και η Ε.Ε. να ξεκαθαρίσουν τι θέλουν.
Τα σενάρια κι ο ρόλος της Βρετανίας
–Ποιες είναι οι επιλογές του Ηνωμένου Βασιλείου εκτός Ε.Ε.;
–Κανείς δεν ξέρει στην ουσία. Κατά τη διάρκεια της προεκλογικής ήταν πολλές οι περίεργες αλλά και εύηχες επιλογές που τέθηκαν στο τραπέζι. Ωστόσο, οι πλείστες φάνηκαν να είναι μη ρεαλιστικές. Σε αυτό το σημείο ευχόμαστε το Ηνωμένο Βασίλειο να κάνει κάποιον διακανονισμό, με τον οποίο θα διατηρήσει πρόσβαση στην ενιαία αγορά. Το πρόβλημα είναι πως θα πρέπει να αποδεχτεί την ελεύθερη μετακίνηση ανθρώπων, θα πληρώνει μέσα στην Ε.Ε. το δικαίωμα για πρόσβαση στην αγορά και παράλληλα θα χάσει κάθε δικαίωμα έκφρασης άποψης στη δημιουργία των κανόνων. Με λίγα λόγια, θα είναι το ίδιο όπως ήταν ως κράτος μέλος, αλλά λιγότερο κυρίαρχο από ό,τι είναι τώρα. Αυτό ενδεχομένως να ενοχλήσει τους σκληρούς πολεμίους της Βρετανίας να είναι μέλος της Ε.Ε. όπως το UKIP. Η εναλλακτική θα ήταν να υπάρξουν όρια στην ελευθερία μετακίνησης, αλλά με αυτό τον τρόπο παράλληλα θα υπάρξουν περιορισμοί σε ό,τι αφορά στην ενιαία αγορά. Αυτό θα ήταν άσχημη τροπή για τις επιχειρήσεις και θα επηρεάσει άσχημα την οικονομία. Είναι για αυτόν τον λόγο που πολλοί σημείωναν τόσο κατά τη διάρκεια της προεκλογικής όσο και τώρα, πως η απόφαση να αποχωρήσει από την Ε.Ε. θα είναι καταστροφική για τη Βρετανία.
–Κάποιοι λένε πως σε πέντε χρόνια δεν θα υπάρχει πλέον Ηνωμένο Βασίλειο, σημειώνοντας ότι η Σκωτία θα είναι ανεξάρτητη και μέρος της Ευρώπης.
–Θα πρέπει να αντιμετωπίσουμε το σοβαρό ενδεχόμενο το Ηνωμένο Βασίλειο να πάψει να υπάρχει. Η Σκωτία ψήφισε να μείνει στην Ε.Ε. και η σκωτσέζικη ηγεσία είναι αποφασισμένη να διασφαλίσει την παραμονή της στην Ε.Ε., έστω κι αν αυτό μεταφράζεται με την προσπάθειά της για ανεξαρτησία. Βεβαίως, κάποιοι θα πουν ότι η Σκωτία πρόσφατα απέρριψε την ανεξαρτησία της στο δημοψήφισμα και δεν υπάρχει ζήτημα να επαναληφθεί η διεξαγωγή ενός νέου. Προσωπικά διαφωνώ, καθώς τον Σεπτέμβριο του 2014 η ψήφος ήταν κάτω από ένα εντελώς διαφορετικό πλέγμα συνθηκών. Η Βρετανία ήταν ακόμα στην Ε.Ε. Το Brexit αλλάζει τα πάντα στο παιχνίδι και δημιουργεί νέα δεδομένα από εκείνα που υπήρχαν όταν οι πολίτες της Σκωτίας επέλεξαν να μείνουν εντός του Ηνωμένου Βασιλείου. Συνεπώς, ένα δεύτερο δημοψήφισμα ανεξαρτητοποίησης της Σκωτίας μπορεί να δικαιολογηθεί. Το ζήτημα είναι κατά πόσο θα υπερισχύσει τελικώς η ψήφος για ανεξαρτησία της Σκωτίας. Έστω κι αν θεωρείται πιθανόν, τίποτα δεν μπορεί να θεωρηθεί δεδομένο. Πολλά θα εξαρτηθούν από τη συμφωνία που θα επιτευχθεί μεταξύ Ε.Ε. και Βρετανικής Κυβέρνησης. Αν δεν θα είναι γενναιόδωρη κι αν δεν μειώνει την αναστάτωση, τότε πολλοί στη Σκωτία μπορεί να νιώθουν ότι είναι καλύτερα να μείνουν στην Ε.Ε. Καίριο ρόλο θα παίξει και το νόμισμα. Το 2014, πολλοί αντιτάχθηκαν στην ανεξαρτησία της Σκωτίας, καθώς θα σήμαινε αντικατάσταση της στερλίνας και αποδοχή του ευρώ. Πολλά θα εξαρτηθούν από τον τρόπο με τον οποίο οι πολίτες της Σκωτίας βλέπουν τα δύο νομίσματα.
Η μετα-Brexit εποχή για την Κύπρο
–Υπάρχουν στενοί εμπορικοί δεσμοί μεταξύ Κύπρου και Ηνωμένου Βασιλείου. Η έξοδος από την Ε.Ε. έχει αρνητικό αντίκτυπο για την Κύπρο;
–Ναι, αλλά όχι με τον τρόπο που ο κόσμος περιμένει. Σίγουρα θα υπάρξουν κάποιες σοβαρές βραχυπρόθεσμες συνέπειες. Οι διακυμάνσεις των συναλλαγματικών ισοτιμιών μπορεί να οδηγήσουν σε μείωση του τουρισμού, ενώ κάποιοι Βρετανοί συνταξιούχοι ενδεχομένως να χρειαστεί να φύγουν. Επίσης, αν το Ηνωμένο Βασίλειο εισέλθει σε ύφεση και αυτό θα έχει τον δικό του αντίκτυπο. Ωστόσο, μεγαλύτερο πρόβλημα είναι ότι η Κύπρος θα χάσει έναν πολύ σημαντικό εταίρο στην Ε.Ε. Σε πολλά καίρια ζητήματα που αφορούν σε επιχειρήσεις και υπηρεσίες, η Βρετανία και η Κύπρος μαζί με άλλα μέλη, όπως είναι η Ιρλανδία και η Μάλτα, έχουν παραδοσιακά παρόμοιες θέσεις. Όπως μου ανέφερε ένας αξιωματούχος, μαζί κατάφεραν να αποτρέψουν μη αποδεκτές προτάσεις για ενοποίηση σε συγκεκριμένα ζητήματα. Με τη Βρετανία εκτός, αυτό θα αλλάξει δραστικά. Η Κύπρος ενδεχομένως να διαπιστώσει ότι δεν θα μπορεί να μπλοκάρει ασύμφορα μέτρα, όπως κινήσεις γύρω από τη φορολογική εναρμόνιση. Σε μακροπρόθεσμο διάστημα είναι που βλέπω πως οι αρνητικές επιπτώσεις του Brexit θα γίνουν αισθητές στην Κύπρο.
–Θα επηρεάσει το Κυπριακό;
–Είναι πολύ δύσκολο να πω μετά βεβαιότητας. Η αίσθηση που μου δίνεται είναι ότι δεν θα έχει τεράστια επίδραση. Η Βρετανία εξακολουθεί να έχει ρυθμιστικό ρόλο στη διαδικασία ως εγγυήτρια δύναμη. Αυτό δεν θα αλλάξει. Παραμένει μόνιμο μέλος του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι ο άμεσος ρόλος της Ε.Ε. στη διαδικασία είναι μάλλον περιορισμένος, έστω κι αν οι απαιτήσεις της ιδιότητας μέλους της Ε.Ε. έχει μεγάλο αντίκτυπο στο οποιοδήποτε αποτέλεσμα. Ακόμη περισσότερο, το δέλεαρ ένταξης της Τουρκίας στην Ε.Ε., που υποστήριζε η Βρετανία μέχρι πριν από λίγα χρόνια, δεν παίζει πλέον μεγάλο ρόλο στην όλη διαδικασία.
