Η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ, κάθε χρόνο, επιβεβαιώνει τη φθίνουσα πορεία του σύγχρονου πολιτισμού. Οι περισσότερες ομιλίες ήταν, στην καλύτερη περίπτωση, ευχολόγια και ηθικολογίες· στη χειρότερη, φαιδρότητες και φαυλότητες. Έχουν χάσει τον τόνο που θα μπορούσε να εμπνεύσει το όραμα ενός σπουδαίου και υπέροχου μέλλοντος για την ανθρωπότητα. Αυτό, ωστόσο, που δεν έχει χαθεί είναι η αναγνώριση του βαθμού δουλοπρέπειας και διαφθοράς ορισμένων ηγετών, οι οποίοι καλούνται να πάρουν θέση για τους πολέμους που βρίσκονται σε εξέλιξη.
Οι θεμελιώδεις αντιλήψεις περί διαφθοράς, όπως διατυπώθηκαν από κλασικούς φιλοσόφους όπως ο Πλάτωνας και ο Αριστοτέλης, την προσδιόριζαν ως την απόκλιση των ηγεμόνων από την υπηρεσία του κοινού καλού προς την εξυπηρέτηση προσωπικών ή φατριακών συμφερόντων. Αυτή η αρχέγονη θεώρηση παραμένει τραγικά επίκαιρη. Σε περιόδους κρίσης, η επιτακτική ανάγκη για επιβίωση, είτε σε πολιτικό είτε σε προσωπικό επίπεδο, μπορεί να ωθήσει τους φορείς εξουσίας σε αποφάσεις που ευνοούν τη δική τους θέση έναντι της ευημερίας του λαού τους. Η παράταση μιας σύγκρουσης, για παράδειγμα, μπορεί να λειτουργήσει ως μέσο αποφυγής λογοδοσίας για προηγούμενες πράξεις διαφθοράς ή ως εργαλείο διατήρησης της εξουσίας, δημιουργώντας έναν φαύλο κύκλο όπου η σύγκρουση τροφοδοτεί τη διαφθορά και η διαφθορά διαιωνίζει τη σύγκρουση. Η ηθική αυτής της κατάστασης είναι ιδιαίτερα περίπλοκη, καθώς η επιδίωξη της προσωπικής επιβίωσης, όταν μεταφράζεται σε κρατική πολιτική, μπορεί να οδηγήσει σε συλλογική καταστροφή και ανείπωτη απώλεια αθώων ζωών. Εδώ αναδύεται το κεντρικό φιλοσοφικό ερώτημα της ευθύνης του ηγέτη: είναι η ευθύνη του πρωτίστως προς τον εαυτό του και την εξουσία του ή προς τους πολίτες που υπηρετεί και το υπέρτατο κοινό καλό;
Ένα κρίσιμο χαρακτηριστικό της διαφθοράς σε ζώνες σύγκρουσης είναι η στρατηγική της χρήση για τη διαίρεση και τον έλεγχο. Η σκόπιμη ενίσχυση ή ανοχή ομάδων που εξυπηρετούν συγκεκριμένα πολιτικά συμφέροντα, ακόμη και αν είναι αντίπαλες, μπορεί να αποτελέσει μια υπολογισμένη κίνηση για την αποτροπή της ενοποίησης ή της επίτευξης μιας ανεπιθύμητης πολιτικής έκβασης.
Αυτή η τακτική, αν και μπορεί να φαντάζει αποτελεσματική, βραχυπρόθεσμα για τη διατήρηση της ισορροπίας δυνάμεων, συχνά αποδεικνύεται ένα τεράστιο στοίχημα με καταστροφικές συνέπειες μακροπρόθεσμα, καθώς ενισχύει την αστάθεια και την ανθρώπινη δυστυχία. Η ηθική αυτού του είδους πολιτικής είναι βαθιά προβληματική, καθώς θυσιάζει την ανθρώπινη ζωή και την κοινωνική σταθερότητα στον βωμό της πολιτικής σκοπιμότητας. Η μακιαβελική αρχή ότι «ο σκοπός αγιάζει τα μέσα» βρίσκει εδώ μια σκοτεινή εφαρμογή, όπου η διατήρηση της εξουσίας γίνεται ο υπέρτατος σκοπός, δικαιολογώντας κάθε μέσο, ανεξάρτητα από το ανθρώπινο κόστος και την ηθική απαξία.
Η σύγκρουση μεταξύ πολιτικής σκοπιμότητας και εθνικού συμφέροντος αναδεικνύει ένα ακόμη επιτακτικό φιλοσοφικό δίλημμα. Όταν οι αποφάσεις για τη διάρκεια ή την ένταση μιας σύγκρουσης καθορίζονται από την ανάγκη ικανοποίησης πολιτικών συμμάχων ή τη διατήρηση της κυβερνητικής συνοχής, αντί από στρατιωτική αναγκαιότητα ή το ευρύτερο εθνικό συμφέρον, τότε η διαφθορά έχει ήδη εισχωρήσει στην καρδιά της διακυβέρνησης. Η ακεραιότητα της λήψης αποφάσεων διακυβεύεται και η εμπιστοσύνη των πολιτών στους θεσμούς διαβρώνεται ανεπανόρθωτα. Αυτή η κατάσταση υπογραμμίζει την ανάγκη για ηθική ηγεσία, η οποία να θέτει το κοινό καλό υπεράνω της προσωπικής ή κυβερνητικής επιβίωσης. Η διάβρωση της εμπιστοσύνης, ειδικά σε περιόδους πολέμου, μπορεί να έχει καταστροφικές συνέπειες για την ενότητα και την ανθεκτικότητα μιας κοινωνίας, καθιστώντας την πιο ευάλωτη σε εξωτερικές και εσωτερικές απειλές.
Η φιλοσοφική εξέταση της διαφθοράς σε περιόδους σύγκρουσης αποκαλύπτει ότι δεν πρόκειται απλώς για οικονομικό έγκλημα ή νομική παράβαση, αλλά για μια βαθύτερη ηθική και πολιτική παθογένεια. Είναι η διαστροφή του σκοπού των θεσμών και των ατόμων που τους υπηρετούν· η εξουσία, αντί να χρησιμοποιείται για την προστασία και την προαγωγή της ζωής, μετατρέπεται σε όχημα ιδιοτελών συμφερόντων.
Η διαφθορά σε περιόδους συγκρούσεων υπερβαίνει το απλό παράπτωμα, καθώς αποτελεί συστημικό πρόβλημα. Η αλληλεπίδραση προσωπικής ιδιοτέλειας, πολιτικής επιβίωσης και στρατηγικής διαίρεσης οδηγεί σε μια τραγική διαιώνιση της βίας, μετατρέποντας το πεδίο της μάχης όχι μόνο σε τόπο πόνου και απώλειας, αλλά κυρίως σε χώρο που αποκαλύπτει την υποκρισία –ή μη– των ομιλιών στη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ. Έναν χώρο όπου μετριέται η αξιοπρέπεια των λαών και των κοινωνιών, όταν καλούνται να πάρουν θέση σε ιστορικές στιγμές. Το δίλημμα δεν είναι αν θα σταθεί κανείς στο πλευρό του θύματος ή του θύτη, αλλά αν διαθέτει αξιοπρέπεια ή όχι. Η Ελλάδα και η Κύπρος έκαναν την επιλογή να είναι ο «ελέφαντας στο δωμάτιο» της καχυποψίας και της διαφθοράς.
Ο δρ Ευάγγελος Κωνσταντέλος είναι ειδικός επιστήμονας Ηθικής και Δεοντολογίας στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο Κύπρου.
