Ένα από τα κρισιμότερα ζητήματα που θα έπρεπε να απασχολεί την πολιτική και κοινωνική ζωή της Κύπρου αφορά τη σχέση της με την Ελλάδα. Στην κυπριακή συλλογική συνείδηση, η Ελλάδα παραμένει μια ρομαντικοποιημένη ιδέα ταυτοτικής σχέσης και πολιτισμικής συνένωσης, βασισμένη σε κοινή γλώσσα, παράδοση και ιστορική κληρονομιά. Ωστόσο, πέραν αυτής της συναισθηματικής προσέγγισης, η σύγχρονη Ελλάδα αποτελεί μια πολιτεία με σοβαρά δομικά προβλήματα διαφθοράς, γεγονός που καθιστά κάθε συνεργασία ιδιαίτερα επικίνδυνη.
Η μακρά διάρκεια της ελληνικής οικονομικής κρίσης παρέχει εμπειρικά στοιχεία για τη βαθύτητα των διαρθρωτικών προβλημάτων της χώρας. Η παρατεταμένη αυτή κρίση δεν αποτελεί απλώς οικονομικό φαινόμενο, αλλά αντικατοπτρίζει την κρίση των θεσμών και της διακυβέρνησης. Ενώ στη διεθνή βιβλιογραφία οι οικονομικές κρίσεις τυπικά δεν υπερβαίνουν σε διάρκεια τα δύο έτη, η Ελλάδα διανύει το δέκατο πέμπτο έτος οικονομικής δυσπραγίας. Αυτή η ασυνήθιστα μακρά διάρκεια αποκαλύπτει ότι η διαφθορά δεν υπάρχει απλώς στη χώρα ως περιστασιακό φαινόμενο, αλλά συνιστά τη θεμελιώδη ιδιότητα της κρατικής λειτουργίας.
Η διαφθορά, ως θεμέλιο της ελληνικής πολιτικής πραγματικότητας, υπερβαίνει τα στενά όρια της νομικής παραβατικότητας και εισχωρεί στον πυρήνα της ηθικής και πολιτικής φιλοσοφίας. Όπως διατύπωσε ο Ιμμάνουελ Καντ στην πρακτική του φιλοσοφία, η ηθική αξία μιας πράξης δεν προσδιορίζεται αποκλειστικά από τα εμφανή αποτελέσματά της αλλά κυρίως από τα θεμέλια των ηθικών γνωμόνων που την κατευθύνουν. Υπό αυτό το φιλοσοφικό πρίσμα, η διαφθορά συνιστά όχι απλώς την παραβίαση συγκεκριμένων κανόνων, αλλά την ουσιαστική προδοσία της κατηγορικής προσταγής και τη συστηματική φθορά της πηγής όλων των υποκειμενικών αρχών και αξιών. Στον πυρήνα κάθε πράξης διαφθοράς βρίσκεται η θεμελιώδης παραβίαση της εμπιστοσύνης. Η εμπιστοσύνη, ως κεντρική φιλοσοφική έννοια, αποτελεί τη βάση κάθε υγιούς κοινωνικής σχέσης και, κατ' επέκταση, της δημοκρατικής λειτουργίας καθώς και κάθε διακρατικής συνεργασίας. Θεωρητικά, όταν οι πολίτες εκχωρούν εξουσία στους εκλεγμένους εκπροσώπους τους, δημιουργείται μια θεμελιώδης σχέση εμπιστοσύνης που προϋποθέτει ότι αυτή η εξουσία θα ασκηθεί προς το κοινό συμφέρον. Ωστόσο, ποιος ορθολογικός παρατηρητής μπορεί να πειστεί ότι μια συνεργασία με την Ελλάδα θα αποτελέσει σωστή επιλογή και θα παράγει ουσιαστικά οφέλη για τους Κύπριους πολίτες; Στην Ελλάδα, διμερείς συμφωνίες προσλαμβάνονται από τους πολίτες ως πράξεις διαφθοράς σε εξέλιξη.
Η διαφθορά στην Ελλάδα έχει δημιουργήσει ένα παράλληλο σύστημα αξιών, όπου η κοινωνική επιτυχία δεν μετριέται με τη συμβολή στο κοινό καλό, αλλά με την ικανότητα εκμετάλλευσης του συστήματος προς ιδιοτελείς σκοπούς. Αυτή η αλλαγή στο σύστημα αξιών διαπερνά όλα τα θεσμικά όργανα, διαμορφώνοντας ένα τοξικό περιβάλλον όπου η ηθική παρακμή γίνεται κανόνας παρά εξαίρεση. Οποιοσδήποτε έχει πρόσβαση στην κυβέρνηση ή στο γραφείο κάποιου βουλευτή της εκάστοτε κυβερνητικής πλειοψηφίας, αποκτά αυτομάτως πρόσβαση και στα μέσα λεηλασίας των δημόσιων πόρων. Αυτή η παρασιτική σχέση με τα κοινά καθορίζει τη θεσμική ταυτότητα.
Το δυστύχημα για την Κύπρο έγκειται στο γεγονός ότι τέτοιοι φορείς διαφθοράς μπορούν να εισχωρήσουν στο κυπριακό θεσμικό σύστημα, εκμεταλλευόμενοι την ιδιαίτερη σχέση μεταξύ των δύο κρατών. Με φαινομενικά φαεινές ιδέες για επενδυτικούς σχεδιασμούς ή άμεσες παρεμβάσεις στην οικονομική ζωή, οι παράσιτοι από αμφότερες τις πλευρές διαχέουν την τοξική διαφθορά τους και διασαλεύουν την κοινωνική ειρήνη. Η κατάσταση αυτή δημιουργεί έναν φαύλο κύκλο όπου η διαφθορά τροφοδοτεί περαιτέρω διαφθορά.
Τα σκάνδαλα που περιοδικά ενώνουν την Κύπρο και την Ελλάδα δεν αποτελούν μεμονωμένα επεισόδια παραβατικότητας, αλλά συνιστούν συμπτώματα βαθύτερων δομικών και ηθικών προβλημάτων που γεννά η άλογη πίστη της μιας χώρας στην άλλη. Δεν είναι ηθικά αποδεκτό οι πολίτες των δύο κρατών να επωμίζονται τις συνέπειες της διαφθοράς, οι οποίοι παραμένουν αθώοι των πράξεων των διεφθαρμένων αξιωματούχων. Εάν οποιοσδήποτε Κύπριος ή Έλληνας αξιωματούχος, για χάρη μιας ρομαντικής ιδέας ή για λόγους δήθεν καλών σχέσεων των δύο χωρών, λαμβάνει επικίνδυνες αποφάσεις, θα πρέπει να αναμένει και να αναλάβει πλήρως τον αντίστοιχο λογαριασμό για τις πράξεις του.
Θα πρέπει, συμπερασματικά, να αποτελέσει αντικείμενο συλλογικής και ρεαλιστικής συνειδητοποίησης στην Κύπρο το γεγονός ότι το ελληνικό κράτος δεν συνιστά μια αξιόπιστη οντότητα. Δεν πρόκειται για μια λειτουργική πολιτεία που στοχεύει στη βελτίωση της ποιότητας ζωής των πολιτών. Αντιθέτως, η ελληνική πολιτεία παρουσιάζεται ως μια δυσλειτουργική οντότητα γεμάτη αρπακτικούς μηχανισμούς, οι οποίοι συστηματικά και μεθοδικά λεηλατούν τις ζωές δέκα εκατομμυρίων πολιτών. Οι υπεύθυνοι αξιωματούχοι της Κύπρου, όσοι διατηρούν ηθική ακεραιότητα, οφείλουν να αναλογίζονται συχνά την κλασική παροιμία για τους Δαναούς και τα δώρα τους, εφαρμόζοντάς την στις σύγχρονες ελληνο-κυπριακές διακρατικές σχέσεις με σοφία και ιδιαίτερη πρόνοια.
Ο δρ Ευάγγελος Κωνσταντέλος είναι ειδικός επιστήμονας Ηθικής και Δεοντολογίας στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο Κύπρου.
