Kathimerini.gr
Του Διονύση Γ. Δημητρακόπουλο
Η πανδημία δοκιμάζει όχι μόνο τα εθνικά συστήματα υγείας και τα κράτη γενικότερα, αλλά και την ίδια την Ευρωπαϊκή Ένωση. Το αίτημα για την ενεργή εμπλοκή της στον χειρισμό της κρίσης είναι εύστοχο αφού η πανδημία δεν γνωρίζει σύνορα, κάτι που πρέπει να ισχύσει και για την απάντηση σε αυτήν. Πόσο δίκιο όμως έχουν όσοι έσπευσαν να την κατηγορήσουν για την αντίδρασή της στην πανδημία;
Κατ’ αρχάς πρέπει να υπογραμμιστεί το γεγονός ότι η αρμοδιότητα για τη δημόσια υγεία ανήκει κατά βάση στα κράτη μέλη κι όχι στην ΕΕ. Για πολλούς η αρχική κινητοποίηση της ΕΕ μοιάζει αργή, είχαν προηγηθεί όμως οι προειδοποιήσεις ήδη από τον Ιανουάριο του Ευρωπαϊκού Κέντρου Πρόληψης και Ελέγχου Νόσων.
Τον Φεβρουάριο, οι αρμόδιοι υπουργοί των κρατών μελών δήλωσαν τη βούλησή τους να περιορίσουν τις συνέπειες του κορωνοϊού μέσω της ανταλλαγής πληροφοριών αλλά και υλικών, αλλά και σειράς άλλων μέτρων περιλαμβανομένων α) των ελέγχων των εξωτερικών συνόρων της ΕΕ σε πρόσωπα που ενδέχεται να φέρουν τον ιό και β) μέτρων σχετικά με την ελεύθερη κυκλοφορία προσώπων. Ακολούθησε η λανθασμένη κι επιβλαβής δήλωση της Κριστίν Λαγκάρντ στις 12 Μαρτίου σχετικά με το κόστος δανεισμού της Ιταλίας που ευτυχώς δεν είχε συνέχεια. Αντιθέτως, από τα μέσα Φεβρουαρίου και μετά, η ΕΕ κινητοποίησε το σύνολο των εργαλείων που διαθέτει τόσο σε θέματα για τα οποία είναι αρμόδια όσο και για να υποστηρίξει τις προσπάθειες των κρατών μελών της.
Η δράση των ευρωπαϊκών θεσμών που ακολούθησε ήταν τόσο πιο ταχεία όσο και πιο εκτεταμένη, έστω και αν οι αναφορές σε κοινή και συντονισμένη δράση δεν μετατράπηκαν πάντα σε πράξη. Στις 10 Μαρτίου το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο επαναβεβαίωσε την ανάγκη προστασίας της ενότητας της ενιαίας αγοράς και ζήτησε από την Ευρ. Επιτροπή να αναλύσει τις ανάγκες σε ιατρικό εξοπλισμό και να αναλάβει πρωτοβουλίες πλήρωσή τους, κάτι που θα οδηγήσει στην διαμόρφωση του πρώτου στην ιστορία της ΕΕ στρατηγικού αποθέματος ιατρικού εξοπλισμού (όπως αναπνευστήρες, υλικά προφύλαξης, υλικά εργαστηρίων κλπ.) Παράλληλα η Επιτροπή διευκόλυνε α) τις ενισχύσεις που άρχισαν να χορηγούν τα κράτη - μέλη στις επιχειρήσεις τους ενώπιον της διαφαινόμενης πρωτοφανούς οικονομικής κρίσης και β) την παραγωγή και εισαγωγή από τρίτες χώρες ιατρικών προϊόντων μεγάλης ανάγκης (μάσκες, τεστς κλπ.)
Η τάση για μεμονωμένη δράση εμφανίστηκε ιδιαίτερα έντονα στην περίπτωση της κυκλοφορίας προσώπων όπου 14 κράτη - μέλη της ζώνης Σένγκεν έσπευσαν να ανακοινώσουν χωριστά μέτρα περιορισμού της αντί της συμβολικά και ουσιαστικά ιδιαίτερα σημαντικής συλλογικής ανακοίνωσης. Αντιθέτως, ήταν η Επιτροπή εκείνη που πρότεινε προσωρινά μέτρα περιορισμού μετακινήσεων από τρίτα κράτη, κάτι που οι 27 στη συνέχεια άρχισαν να θεσπίζουν κι εφαρμόζουν.
Ο τομέας στον οποίο η κινητοποίηση της ΕΕ ήταν ιδιαίτερα ταχεία ήταν η οικονομία. Αυτή η κινητοποίηση πήρε τη μορφή μεγάλων προγραμμάτων (750 και 120 δις ευρώ στα οποία προστίθενται 37 δις από τα τα διαρθρωτικά ταμεία και 40 δις από την Ευρ. Τράπεζα Επενδύσεων) αγοράς ομολογιών από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (κάτι που οδήγησε σχεδόν άμεσα στην επαναφορά της ηρεμίας στις αγορές) προκειμένου να ενισχυθεί η ρευστότητα, να συνεχίσουν να δανείζουν οι τράπεζες και να μειωθούν τα επιτόκια. Η απόφαση αυτή υποστηρίχτηκε από ευρύτατο φάσμα οικονομολόγων (ακόμα και εντός της ηγεμονικής Γερμανίας) αλλά δεν είναι λίγοι όσοι θεωρούν ότι θα χρειαστούν πρόσθετα μέτρα εκτός από όσα πρέπει να γίνουν σε αμιγώς εθνικό επίπεδο (κάτι που έχει ήδη αρχίσει να μετατρέπεται σε πράξη). Δεν υπάρχει όμως αμφιβολία ότι η απόφαση της Ευρ. Επιτροπής να προτείνει την ενεργοποίησης της ρήτρας γενικευμένης εξαίρεσης, θα ανακουφίσει τα κράτη - μέλη της ευρωζώνης, πολλά από τα οποία μόλις βγαίνουν από την κρίση χρέους. Τους επιτρέπει έτσι να χρηματοδοτήσουν μέτρα από τους εθνικούς προϋπολογισμούς τους χωρίς να περιορίζονται από τους δημοσιονομικούς κανόνες της ευρωζώνης.
Η πανδημία αυτή, πρωτόγνωρη στις διαστάσεις της για τα τελευταία 100 χρόνια, κλονίζει συθέμελα οργανισμούς, κράτη και τις κοινωνίες μας. Η ΕΕ βρέθηκε και αυτή στο μάτι του κυκλώνα και παρόλη την αρχική δυστοκία, τα όργανά της κινητοποίησαν ευρύτατο μέρος του συλλογικού οπλοστάσιου της Ένωσης για την αντιμετώπιση της κρίσης. Μπορούμε όμως να επισημάνουμε τρία στοιχεία. Πρώτον, υπήρξε σαφής τάση ορισμένων κρατών - μελών να λειτουργήσουν μεμονωμένα σε τομείς όπου θα μπορούσαν να έχουν συντονιστεί.
Η πανδημία υπογραμμίζει την ανάγκη να ενισχυθεί το κεντρικό θεσμικό οικοδόμημα της ΕΕ με τις δυνατότητες να ανταποκρίνεται σε τέτοιες κρίσεις (όπως αποδέχεται και ο ίδιος ο πρόεδρος του Ευρ. Συμβουλίου) αφού αυτές ξεπερνούν τα σύνορα και τις δυνατότητες μεμονωμένων κρατών μελών. Τα κράτη - μέλη πρέπει να πάψουν να αντιμετωπίζουν την Ευρ. Επιτροπή με καχυποψία και να της δώσουν την εμπιστοσύνη που απαιτείται για να συντονίσει της δράση τους. Δεύτερον, πρέπει η ΕΕ αλλά και κάθε κράτος μέλος στο επίπεδό του, καθώς και η διεθνής κοινότητα να βγάλουν με προσοχή τα συμπεράσματά τους από το τι συνέβη και να προετοιμαστούν σωστά για την επόμενη κρίση.
Η τωρινή δεν θα είναι η μόνη. Τέλος, πρέπει να αποφευχθεί η οικονομική καταστροφή με μέτρα που θα στηρίξουν την οικονομία της ΕΕ και με εξαιρέσεις από την πολιτική λιτότητας που θα έχουν την σωστή διάρκεια. Δεν υπάρχει αμφιβολία όμως ότι τώρα είναι η ώρα να επανεκτιμηθεί συνολικά η πολιτική λιτότητας τώρα που είναι ορατές δια γυμνού οφθαλμού οι συνέπειές της στην υγεία αλλά και πέραν αυτής.
* Ο κ. Διονύσης Γ. Δημητρακόπουλος, διδάσκει στο Κολλέγιο Birkbeck, Πανεπιστήμιο του Λονδίνου. Η κ. Ζωρζέττα Λάλη, είναι πρ. στέλεχος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής
