Του Απόστολου Τομαρά
Σε συντονισμένες ενέργειες προκειμένου να προστατευθεί από την ανθρώπινη παρουσία αλλά και να αναδειχθεί ακόμα περισσότερο το φυσικό κάλλος μιας μοναδικής περιοχής στην Κρίτου Τέρρα προβαίνει η κοινοτική αρχή του χωριού.
Ο λόγος για τους καταρράκτες του Κρεμμιώτη που βρίσκονται σε μικρή απόσταση από το χωριό οι οποίοι αποτελούν πόλος έλξης για τους επισκέπτες. Σε μια προσπάθεια η περιοχή με τους καταρράκτες να καταστεί για τους επισκέπτες φιλικά προσβάσιμη αλλά και να τύχει της ανάλογης προστασίας ο πρόεδρος της κοινότητας Δέρβης Χαραλάμπους σε συνεργασία με αρμόδια κρατικά τμήματα έχει βάλει μπροστά την βελτίωση του δρόμου που οδηγεί στην περιοχή αλλά και του μονοπατιού που οδηγεί στους καταρράκτες.
Το υφιστάμενο μονοπάτι μήκος περίπου 1,5 χιλιομέτρου που οδηγεί στους καταρράκτες δεν μπορεί να εξυπηρετήσει την αυξημένη επισκεψιμότητα και ως εκ τούτου η δημιουργία ενός νέου μονοπατιού ή η βελτίωση του υφιστάμενου κρίνεται αναγκαία.
Για το θέμα αυτό η κοινοτική αρχή συνεργάζεται με την Επαρχιακή Διοίκηση και το Τμήμα Δασών. Ένα άλλο θέμα προτεραιότητας ένεκα και του αυξημένου αριθμού επισκεπτών είναι η δημιουργία υποδομών όπως η τοποθέτηση αποχωρητηρίων. Στο θέμα αυτό η κοινοτική αρχή της Κρίτου Τέρρας αντιμετωπίζει δυσκολίες επειδή η περιοχή είναι ενταγμένη στο πρόγραμμα περιβαλλοντικής προστασίας Νατούρα.
Ο κοινοτάρχης Δέρβης Χαραλάμπους απέστειλε επιστολή προς το Υπουργείο Εσωτερικών προκειμένου να προχωρήσουν τάχιστα οι εργασίες που απαιτούνται ώστε η περιοχή να διαφυλαχθεί περιβαλλοντικά αλλά και από την άλλη να δημιουργηθούν ασφαλείς συνθήκες πρόσβασης από τους επισκέπτες.
Απαράμιλλη ομορφιά
Η πρόσβαση προς τους δυο καταρράκτες γίνεται με αυτοκίνητο μέχρι ενός σημείου και στη συνέχεια με τα πόδια. Οι καταρράκτες βρίσκονται ανατολικά του χωριού και όπως θυμούνται κάτοικοι του χωριού, τα παλαιότερα χρόνια η ροή νερού ήταν συνεχής. Μάλιστα τα νερά τα χρησιμοποιούσαν για την λειτουργία μύλων του χωριού.
Η περιοχή για αρκετά χρόνια παρέμεινε άγνωστη για το ευρύ κοινό και όπως λένε κάτοικοι της Κρίτου Τέρρας εκεί πήγαιναν μόνο κυνηγοί. Αποτέλεσμα ήταν να κλείσει το μονοπάτι προς τους καταρράκτες.
Ωστόσο τα τελευταία χρόνια με ενέργειες του νυν προέδρου της κοινοτικής αρχής Δέρβη Χαραλάμπους το μονοπάτι άνοιξε και πάλι με αποτέλεσμα την κατακόρυφη αύξηση της επισκεψημότητας. Η περιοχή με τους καταρράκτες αποτελεί τόπος έλξης για ξένους και ντόπιους επισκέπτες μιας και το τοπίο που έχει δημιουργήσει η φύση είναι μοναδικό.
Το χωριό των Δραγουμάνων
Κρίτου Τέρρα, η γη του Ερωτόκριτου, σύμφωνα με τον σπουδαίο Σίμο Μενάρδο, μία κοινότητα χτισμένη σε υψόμετρο 570 μέτρων, απέχει 29 χιλιόμετρα από την πόλη της Πάφου. Αυτή η γη έχει αγκαλιαστεί από τρεις βουνοκορφές, σαν να θέλει η γης να κρατήσει τον Ερωτόκριτο για πάντα στην αγκαλιά της, ανοίγει όμως και στον μυθικό Ερωτόκριτο, που ονομάτισε τη γη, ένα παράθυρο στον Κόλπο της Χρυσοχούς.
Η ιστορία της κοινότητας είναι πλούσια, μύθοι και θρύλοι, που της προσδίδουν μια θέλξη… και ξάφνου φτάνεις σε εκείνο το διώροφο κτήριο που δεν ξεχωρίζει από τα άλλα, αλλά η ιστορία του είναι διαφορετική από των άλλων πετρόκτιστων σπιτιών. Σε αυτό το δίπατο σπίτι από το 1880 μέχρι το 1909 στεγαζόταν το πρώτο καζίνο της Κύπρου.
Το πρώτο καζίνο
Ανοίγοντας τη δίφυλλη πόρτα του δίπατου κτηρίου μπαίνεις στο δωμάτιο που κάποτε έσφυζε από ζωή και μουσικές. Οι θαμώνες απολάμβαναν πέραν της χαρτοπαιξίας και τους χορούς γυναικών από την Ανατολή, μία τολμηρή επιλογή του εμπνευστή του καζίνου, Σάββα Μακρίδη. Οι τοίχοι διακοσμημένοι με τοιχογραφίες, εξαιρετικά δείγματα λαϊκής ζωγραφικής, ενός καλλιτέχνη που ήρθε από την Αττάλεια, του Ελλαδίτη Ζαπίτη.
Ο ζωγράφος απεικόνισε το μαρτύριο του Αθανάσιου Διάκου και άλλες φιγούρες, αλλά και τον παλαιστή Παναγή Κουταλιανό, προφανώς εμπνευσμένος ο καλλιτέχνης από την επίσκεψη του τελευταίου στην Κύπρο το καλοκαίρι του 1896. Μάλιστα, ο ποιητάρης Κυριάκος Παπαδόπουλος από τον Αρακαπά σκάρωσε ποίημα αφιερωμένο στα κατορθώματά του: «Άνθρωπος με επτά παιδιά να παίζη τα κανόνια /να σύρνη με τα χέρια του κουλλέδες σαν λεμόνια. Να βάλλη ’ς τα ποδάρια του παπούτσια με χαλκάδες όλα τα βάρη που βαστά είνε χίλιαιες οκκάδες». Στην τοιχογραφία ο Κουταλιανός απεικονίζεται με δύο κανόνια, άλλωστε είναι συνήθης απεικόνιση του ήρωα και σε άλλες τοιχογραφίες. Στο κεντρικό δωμάτιο υπάρχει ακόμη ο ξύλινος εξώστης, όπου λέγεται ότι χόρευαν καλλίγραμμες Ανατολίτισσες.
Στο έμπα του χωριού, το ονομαστό Κεφαλόβρυσο, χτισμένο το 1908, με τις έξι λαξευμένες βρύσες του που ρέουν ακόμα. Η δύναμη του νερού κινούσε τέσσερις από τους δεκαπέντε αλευρόμυλούς της – ήταν το δεύτερο χωριό της Κύπρου, μετά την Κυθρέα, σε αριθμό νερόμυλων – και έφτανε μέχρι τις γούρνες του κοινοτικού πλυσταριού, όπου έπλεναν οι νοικοκυρές, και οι θρύλοι και οι ιστορίες και σε αυτόν τον χώρο συνάθροισης αυστηρά γυναικείο δίνουν και παίρνουν, αν στο καζίνο οι ντόπιες γυναίκες δεν σύχναζαν, στο πλυσταριό οι άντρες δεν πλησίαζαν, και όταν κοντοζύγωναν γέλια και κρυφομιλήματα έδιναν και έπαιρναν.
Όπως σε πολλά χωριά στην Κύπρο στα όριά τους φιλοξενούνται μικρές ή όχι ευρέως γνωστές εκκλησίες, που έχουν όμως πολύ μεγάλη ιστορική αξία.
Σε αυτό δεν θα μπορούσε να αποτελεί εξαίρεση η Κρίτου Τέρρα. Ο Χατζηγεωργάκης Κορνέσιος χρηματοδότησε το 1804 το χτίσιμο της Παναγίας Χρυσελεούσας, η γνωστή ως εφτάτρουλη, από τους εφτά τρούλους που είχε κάποτε –σήμερα, μετά την αναστήλωση του 1956, φαίνονται μόνο οι τέσσερις. Μία ακόμη σημαντική εκκλησία του χωριού είναι η Αγία Αικατερίνη της Φυτεύκειας, που χρονολογείται μεταξύ 15ου και 16ου αιώνα.
