Η αγορά ενέργειας άνοιξε με χαμηλές προσδοκίες

Σε νέα εποχή έχει εισέλθει από τα μεσάνυχτα Τρίτης προς Τετάρτη η αγορά ηλεκτρικής ενέργειας. Μετά από αρκετά χρόνια από τότε που λήφθηκε η απόφαση και με αρκετές καθυστερήσεις, η αγορά ηλεκτρικής ενέργειας άγει τα πρώτα βήματά της σε απελευθερωμένο σκηνικό, το οποίο σε γενικές γραμμές ρυθμίζει την προμήθεια και πώληση ηλεκτρικού ρεύματος, βάζοντας και επίσημα στο παιχνίδι διάθεσης και ιδιώτες παραγωγούς. Από τα μεσάνυχτα τερματίσθηκε και το μονοπώλιο που είχε η ΑΗΚ στην πώληση ηλεκτρικού ρεύματος μιας και από σήμερα ο καταναλωτής θα μπορεί να αλλάξει πάροχο και να επιλέξει κάποιον από τους εννέα παραγωγούς που συμμετέχουν στο νέο περιβάλλον που έχει δημιουργηθεί. Το άνοιγμα της αγοράς συνδυάσθηκε με υπέρμετρες ελπίδες για μείωση των τιμολογίων ρεύματος με το σκεπτικό ότι ο ανταγωνισμός θα λειτουργήσει ευεργετικά πιέζοντας τις τιμές προς τα κάτω. Ωστόσο, όπως προκύπτει από τις πρώτες εκτιμήσεις σε πολιτικό και τεχνοκρατικό επίπεδο, το φθηνό ηλεκτρικό ρεύμα θα παραμείνει μια προσδοκία η οποία για την ώρα θα φαντάζει ανεκπλήρωτη. Όπως γίνεται παραδεκτό και εντός της κυβέρνησης, το νέο περιβάλλον δεν αναμένεται να διαφοροποιήσει δραστικά τα σημερινά τιμολόγια ηλεκτρικού ρεύματος. Οι διαφοροποιήσεις που αναμένονται θα είναι μηδαμινές και θα είναι αποτέλεσμα προσπάθειας των νέων παρόχων να πάρουν ένα μερίδιο της υφιστάμενης πίτας με την προσφορά πακέτων υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις. Η εξισορρόπηση της αγοράς αναμένεται να επέλθει όταν γίνουν πραγματικότητα μια σειρά κριτηρίων που διέπουν άλλες ευρωπαϊκές αγορές και που σήμερα απουσιάζουν από την κυπριακή αγορά.

Τι αλλάζει

Από τα μεσάνυχτα Τρίτης προς Τετάρτη η αγορά ενέργειας στην Κύπρο ελέγχεται από μηχανισμό που προσομοιάζει με χρηματιστήριο. Το «Μοντέλο Στόχος», όπως ονομάζεται, προνοεί κοινούς κανόνες για όλη την Ευρώπη που περιλαμβάνει την προθεσμιακή αγορά, την προημερήσια αγορά και την αγορά εξισορρόπησης πραγματικού χρόνου. Στην προημερήσια αγορά, προνοείται η λειτουργία ενός Χρηματιστηρίου Ενέργειας στο οποίο παραγωγοί και αγοραστές θα υποβάλλουν τις προσφορές τους για την πώληση και αγορά ηλεκτρικής ενέργειας. Ωστόσο, αυτό το οποίο προξενεί εύλογες απορίες για το κατά πόσο το νέο περιβάλλον θα λειτουργεί υπέρ του καταναλωτή είναι ο τρόπος με τον οποίο θα κατακυρώνονται οι τιμές πώλησης ηλεκτρικής ενέργειας. Συγκεκριμένα, στο Χρηματιστήριο Ενέργειας οι παραγωγοί, η ΑΗΚ και ανεξάρτητοι παραγωγοί, υποβάλλουν προσφορές για να πωλήσουν ενέργεια. Εν αντιθέσει με τους παραγωγούς ηλιακής ενέργειας, στην προκειμένη περίπτωση, η ΑΗΚ είναι αναγκασμένη να καταθέσει προσφορά στη βάση του πραγματικού κόστους παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας το οποίο λόγω του καυσίμου που χρησιμοποιεί είναι υψηλό. Σε μια τέτοια περίπτωση το «Μοντέλο Στόχος» θα λαμβάνει ως τιμή κλεισίματος την υψηλότερη τιμή και όλες οι προσφορές που έχουν γίνει δεκτές, ασχέτως υποβληθείσας τιμής θα αποζημιώνονται με την τιμή κλεισίματος. Μια εξέλιξη που δεν αναμένεται να διαφοροποιήσει σημαντικά την υφιστάμενη κατάσταση, με παράγοντες της αγοράς ενέργειας, να υποστηρίζουν πως οι στρεβλώσεις και οι παραδοξότητες του σήμερα θα συνεχισθούν με πρώτους κερδισμένους τους παραγωγούς ηλιακής και αιολικής ενέργειας, οι οποίοι εκ των πραγμάτων επωμίζονται μικρό κόστος παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας.

Οι τιμές

Όπως εκτιμούν παράγοντες της αγοράς, αλλά και το αρμόδιο υπουργείο Ενέργειας, όλα τα δεδομένα που υπάρχουν, δείχνουν πως το νέο περιβάλλον δεν αναμένεται να επηρεάσει τα τιμολόγια ρεύματος όσο η Κύπρος και η αγορά της δεν εκπληρώνει δυο κριτήρια. Πρώτον, παραμένει ένα απομονωμένο σύστημα, δηλαδή δεν έχει ηλεκτρική διασύνδεση με άλλα ηλεκτρικά συστήματα και δεύτερον, δεν έχει αποθηκευτικά συστήματα ηλεκτρικής ενέργειας. Όπως μας επισημάνθηκε από κυβερνητική πηγή, η αγορά ηλεκτρικής ενέργειας ανοίγει με ελλείψεις κριτηρίων υγιούς αγοράς. Ακόμα και παραγωγοί ηλιακής και αιολικής ενέργειας, οι οποίοι εκ των πραγμάτων έχουν περιθώρια να μειώσουν τα τιμολόγια, λόγω χαμηλού κόστους παραγωγής, θα είναι αναγκασμένοι να αγοράσουν ρεύμα από τη συμβατική παραγωγή τις ώρες της ημέρας όπου τα συστήματά τους δεν παράγουν ενέργεια. Αυτό σημαίνει πως η Κύπρος θα συνεχίσει να είναι εξαρτημένη από τη συμβατική παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας που λόγω καυσίμου είναι ακριβή παραγωγή. Μοναδική ελπίδα να υποχωρήσει το κόστος της συμβατικής παραγωγής που σήμερα διαθέτει μόνο η ΑΗΚ είναι η έναρξη και δεύτερης μονάδας συμβατικής παραγωγής από ιδιώτη παραγωγό. Ωστόσο και σε αυτή την περίπτωση η διαφορά στα τιμολόγια δεν αναμένεται να είναι μεγάλη. Από πλευράς του Διαχειριστή Συστήματος Μεταφοράς Κύπρου, ο οποίος θα λειτουργεί ως λειτουργός της Αγοράς, ο διευθυντής Λειτουργίας Αγοράς, Κωνσταντίνος Βαρνάβα, εμφανίσθηκε βέβαιος πως μακροπρόθεσμα θα εμφανισθούν οφέλη. «Πρέπει όμως οι παραγωγοί να αλλάξουν τις διατιμήσεις τους, θα πρέπει να προσφέρουν διαφοροποίηση των προϊόντων τους και ανάλογα με τη χρονική περίοδο της ημέρας θα μπορούν οι καταναλωτές να επωφελούνται αν καταναλώνουν ρεύμα π.χ. τις μεσημβρινές ή βραδινές ώρες».

Το Φ.Α.

Ελλείψει εμπλουτισμού του ενεργειακού μείγματος της Κύπρου από άλλες πηγές, για τα επόμενα χρόνια μοναδική περίπτωση να υποχωρούσε η σημερινή τιμή της κιλοβατώρας που κινείται πάνω από τα 27 σεντ, θα ήταν η εισαγωγή Φ.Α. για σκοπούς παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος. Σε μια τέτοια περίπτωση η ΑΗΚ έχει ήδη εγκαταστήσει την υποδομή στο Βασιλικό σε τρεις μονάδες (3, 4, 5) που με κάποιες μετατροπές θα μπορούν να λειτουργήσουν με Φ.Α. και την καινούργια, την 6, η οποία θα λειτουργεί με Φ.Α. και με κάποιες μετατροπές θα μπορεί να λειτουργήσει με ντίζελ για κάποιο χρονικό διάστημα. Την ίδια υποδομή με τη μονάδα 6 της ΑΗΚ διαθέτει και ο ιδιώτης παραγωγός (εταιρεία TEC) που ωστόσο αντιμετωπίζει κάποια θέματα με το υπουργείο Εσωτερικών τα οποία πρέπει να επιλύσει. Το ερώτημα που απασχολεί τους καταναλωτές είναι το ποσοστό μείωσης του ηλεκτρικού ρεύματος εφόσον γίνει πραγματικότητα η εισαγωγή Φ.Α.

Μείωση έως 20%

Μια εικόνα για το ποσοστό μείωσης των τιμολογίων με τη χρήση Φ.Α. δίνει μελέτη που ετοίμασε το The Cyprus Institute για λογαριασμό του υπουργείου Ενέργειας. Όπως αναφέρεται στα συμπεράσματα της μελέτης:

-Η χρήση φυσικού αερίου στην ηλεκτροπαραγωγή στις σημερινές συνθήκες θα είχε μέτρια αλλά απτά οφέλη (μείωση λιανικής τιμής 15-20%) για τους καταναλωτές που δεν έχουν εγκατεστημένα ΦΒ με σύστημα net metering.

-Μείωση τιμής ηλεκτρισμού, συγκράτηση πληθωρισμού, μείωση δαπανών για ηλεκτρισμό, βελτίωση ανταγωνιστικότητας & ελάφρυνση νοικοκυριών.

-Μείωση ρύπανσης, βελτίωση στην υγεία και στις περιβαλλοντικές δεσμεύσεις της Κύπρου, βελτίωση παραγωγικότητας ηλεκτροπαραγωγής.

Συνοπτικά η μελέτη καταλήγει στο συμπέρασμα πως η εισαγωγή Φ.Α. θα είχε μέτρια επίδραση ωφέλειας σήμερα, ίσως να είναι πιο επωφελής σε λίγα χρόνια εάν οι αρχές θα μπορούν να διαπραγματεύονται χαμηλότερες τιμές καυσίμου. Συνάμα η επίδραση του Φ.Α. καθώς και η διαμόρφωση της λιανικής τιμής ηλεκτρισμού θα εξαρτηθεί και από τη λειτουργία της αγοράς ηλεκτρισμού.

Με καθυστέρηση το άνοιγμα της αγοράς

Το άνοιγμα της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας αποφασίσθηκε το 2019 και η υλοποίηση της απόφασης καθυστέρηση έξι χρόνια. Κατά την κυβέρνηση, η αγορά θα έπρεπε να είχε ανοίξει το αργότερο το 2021. Η μακρά μεταβατική περίοδος, κατά την κυβέρνηση, δημιούργησε σοβαρές στρεβλώσεις και απρόσμενα κέρδη για τους παραγωγούς χαμηλού κόστους ηλεκτρικής ενέργειας (φωτοβολταϊκά και αιολικά). Η κυβέρνηση θεωρεί πως οι ενέργειες της ίδιας έκαναν πραγματικότητα το άνοιγμα της ενέργειας, μετά από επίπονη προετοιμασία. Στην κυβέρνηση είναι αισιόδοξοι πως οι τιμές ρεύματος θα υποχωρήσουν, ωστόσο στην περίπτωση που παρατηρηθεί αυξητική τάση το υπουργείο Ενέργειας έχει έτοιμες ρυθμίσεις εντός του πλαισίου της Κομισιόν για συγκράτηση των τιμών. Επίσης, στο κυβερνητικό επιτελείο δεν αποκλείουν το ενδεχόμενο και στην Κύπρο να παρατηρηθεί το φαινόμενο της Ελλάδας όπου ιδιώτης ακύρωσε στην πράξη το καθεστώς της αναδυόμενης αγοράς με την εισαγωγή Φ.Α. Να υπενθυμίσουμε ότι μέχρι σήμερα στην Κύπρο το κομμάτι προμήθειας και εισαγωγής Φ.Α. το έχει η ΔΕΦΑ.