Του Γιάννη Ιωάννου
Ακόμη ένα ιστορικό χαμηλό για το εθνικό νόμισμα της Τουρκίας με την τουρκική λίρα (₺) να χάνει περαιτέρω την αξία της σήμερα (με την τιμή ενός δολαρίου ΗΠΑ-$ να διαμορφώνεται στις 15.2 τουρκικές λίρες). Το όριο του ενός δολαρίου που αγοράζει 15 τουρκικές λίρες χαρακτηρίζεται από διεθνείς οικονομικούς αναλυτές ως ψυχολογικό, συνεπακόλουθο της αρνητικής διακύμανσης του νομίσματος τους τελευταίους μήνες και ενδεικτικό της εμμονής του Ερντογάν σε χρηματοοικονομική ανορθοδοξία. Ο Τούρκος Πρόεδρος υπεραμύνεται, στα όρια της εμμονής, της πολιτικής του για μείωση των επιτοκίων παρά την αρνητική αντίδραση των διεθνών αγορών και τα υψηλά επίπεδα πληθωρισμού. Οι εικόνες ουρών στις αγορές της χώρας για ψωμί δεν θυμίζουν σε τίποτα πλέον την εικόνα της ταχέως αναπτυσσόμενης τουρκικής οικονομίας των τελευταίων ετών –που οργανικά συμμετείχε στις διεργασίες των χωρών του G20.
Που βρισκόμαστε
H Κεντρική Τράπεζα της χώρας έχει δαπανήσει πέραν των 4 δις από τα συναλλαγματικά της αποθέματα (32 δις δολαρίων περίπου σε καθαρή αξία) προκειμένου να σταθεροποιήσει την τουρκική λίρα, χωρίς ωστόσο να υπάρξει συγκράτηση στην υποτίμηση του νομίσματος έναντι του δολαρίου (καθώς και του ευρώ και της βρετανικής λίρας). Από το καλοκαίρι του 2019 δε ο Ερντογάν δείχνει να προσανατολίζεται σε ανακύκλωση προσώπων απολύοντας ουσιαστικά δύο υπουργούς Οικονομικών κι αρκετούς υφυπουργούς. Το βράδυ της Τετάρτης εξάλλου προχώρησε σε ακόμη μια τέτοια κίνηση: ο Ερντογάν προέβη σε ακόμη μια αναδιανομή ισχύος (στην λογική της ανακύκλωσης των προσώπων με κομματικά κριτήρια) στα αρμόδια υπουργεία (Treasury & Finance) αντικαθιστώντας τους υφυπουργούς Şakir Ercan Gül και Mehmet Hamdi Yıldırım, αντίστοιχα, με τους Mahmut Gürcan (σ.σ. είναι επιχειρηματίας και πρώην επικεφαλής επαρχίας του AKP) και Yunus Elitaş (σ.σ. είναι γραφειοκράτης καριέρας). Xωρίς ωστόσο να συγκρατεί την περαιτέρω υποτίμηση του τουρκικού νομίσματος. Αξίζει να σημειωθεί πως μέσα σε ένα χρόνο, συνολικά, η τουρκική λίρα έχει χάσει το ήμισυ της αξίας της έναντι του δολαρίου (η κρίση υποτίμησης ξεκίνησε το 2019) ενώ η τελευταία υποτίμηση σημειώθηκε πριν την κρίσιμη συνάντηση της επιτροπής νομισματικής πολιτικής στην Κεντρική Τράπεζα της Τουρκίας. Η εμμονή του Ερντογάν σε χρηματοοικονομικά ανορθόδοξη πολιτική (ανάπτυξη έναντι οποιουδήποτε τιμήματος) αποτελεί τεράστιο κεφάλαιο συζήτησης για μια σειρά λόγων που συνδέονται με:
• To ιδεολογικό και πολιτικό πλέγμα που τον διακατέχει έναντι μιας ορθολογιστικής πολιτικής σε σχέση με τα επιτόκια. Ο Ερντογάν επαναλαμβάνει την ρητορική απόρριψης για πολιτικές λιτότητας προτάσσοντας την πολιτική μείωσης των επιτοκίων ως «ασπίδα απέναντι στην φτώχεια, την πείνα και την ανεργία».
• Την τρέχουσα πολιτική συγκυρία κατά την οποία ο Ερντογάν πιέζεται δημοσκοπικά ενόψει των εκλογών του 2023 και δείχνει να προσπαθεί να ελέγξει την κρίση στην τουρκική οικονομία όχι με γνώμονα την παραγωγή απτών αποτελεσμάτων ενίσχυσης του νομίσματος και μείωσης του πληθωρισμού αλλά με τρόπο που θα ελέγξει το τέμπο της κυκλοφορίας χρήματος στο εσωτερικό.
Τι να αναμένουμε
O Ερντογάν δείχνει να ακροβατεί σε ένα λεπτό σχοινί σε σχέση με τις συνέπειες της εμμονής του στην παραγωγή/ανάπτυξη με κάθε κόστος. Εντός του 2021 που οδεύει προς κλείσιμο η ανάπτυξη στην Τουρκία άγγιξε ρυθμούς στο 9% ενώ για το 2022 εκτιμάται περίπου σε πάνω από 3%. Με ορθολογιστικούς όρους συνεπώς η επιμονή του στη μείωση των επιτοκίων αποσκοπεί στο να καταστήσει την Τουρκία ελκυστικό προορισμό για ξένες επενδύσεις ως προς την εύρεση φτηνού εργατικού δυναμικού (σ.σ. ο βασικός μισθός στην Τουρκία διαμορφώνεται σήμερα λίγο κάτω από τα 250 δολάρια μηνιαίως). Μια τέτοια πραγματικότητα αφενός μεν μειώνει την ανεργία (γύρω στο 22% το δεύτερο εξάμηνο του 2021) άρα μεταφράζεται και σε κινητοποίηση των πλατιών, λούμπεν, δικτύων υποστήριξης του AKP. Με όρους πολιτικών σκοπιμοτήτων επεξηγεί, ορθολογιστικά, την εμμονή Ερντογάν στο να μετατρέψει την Τουρκία από μια post-industrial αναπτυσσόμενη οικονομία σε ένα απέραντο... ραφείο μεγάλων brands. Ενέχει ωστόσο κινδύνους. Κι ως προς την πληθωριστική πίεση και την αγοραστική δύναμη αυτών των δικτύων (σ.σ. είδαμε ήδη τις εικόνες στους φούρνους της χώρας) αλλά και σε σχέση με τον τραπεζικό τομέα δεδομένων δύο δομικών στοιχείων της τουρκικής οικονομίας:
• Tου μεγάλου αριθμού καταθέσεων σε ξένο συνάλλαγμα (πάνω από 50% των καταθέσεων στις τουρκικές τράπεζες είναι σε δολάρια ΗΠΑ). Εξέλιξη που σηματοδοτεί σε περίπτωση περαιτέρω πιέσεων της λίρας ενδεχόμενο περιορισμό στην κίνηση κεφαλαίων μέσω της αυστηροποίησης του ελέγχου τους. Εξέλιξη που έχει και πολιτικές προεκτάσεις μέσω της φτωχοποίησης των πλατιών μαζών της μεσαίας τάξης και
• Του εισαγωγικού εμπορίου που δεδομένου του πληθωρισμού και της ενδεχόμενης αύξησής του θα περιορίσει την αξία του και θα δυσχεράνει περαιτέρω την οικονομία της χώρας σε σχέση με την ενέργεια, τα καύσιμα και τις πρώτες ύλες.
Υπό αυτό το βάρος το debate που δείχνει να απασχολεί ιδιαιτέρως τους παρατηρητές της τουρκικής οικονομίας είναι αν θα υπάρξει σχετική σταθερότητα στον τραπεζικό τομέα –λόγω και των επιτοκίων- ή αν η χώρα θα ακολουθήσει την πορεία των αρχών του 2000 όπου η κρίση στην Τουρκία επηρεάσε σημαντικά τον χρηματοπιστωτικό τομέα. Βέβαια, σε κάθε περίπτωση, δεν πρέπει να μην λαμβάνουμε υπόψη μας και τον τρόπο διάρθρωσης της τουρκικής οικονομίας, ιδίως μετά το 2016, όπου στα πλαίσια αυτού του ιδιαίτερου μοντέλου crony capitalism που εκπροσωπεί ο Ερντογάν και οι κλειστοί κύκλοι του AKP λειτουργούν και παράλληλες παραοικονομίες με σκοπό την εξεύρεση εσόδων ή τον επαναπατρισμό κεφαλαίων από χώρες όπως η Λιβύη και η Συρία –χωρίς ωστόσο αυτά τα κεφάλαια να είναι game changing για την συνολική πορεία της τουρκικής οικονομίας.
Πιέσεις στους Τουρκοκύπριους
Η εικόνα της τουρκικής λίρας να υποτιμάται έναντι των ισχυρών νομισμάτων διεθνώς δεν αφήνει ανεπηρέαστο το βιοτικό επίπεδο των Τουρκοκυπρίων στα Κατεχόμενα δεδομένης της ιδιαιτερότητας της συντριπτικής πλειοψηφίας των Τουρκοκυπρίων να λαμβάνουν το μεγαλύτερο ή ολόκληρο το μέρος της αμοιβής τους σε τουρκικές λίρες και παράλληλα να τρέχουν πάγιες υποχρεώσεις (αγορές, δίδακτρα, δάνεια) σε ευρώ ή βρετανικές λίρες. Χθες, η συντεχνία εργαζομένων Türk Sen ανακοίνωσε ότι, κατόπιν συμφωνίας με την ΣΕΚ, η τελευταία θα δέχεται αιτήσεις Τουρκοκυπρίων ανέργων και όσων αντιμετωπίζουν πρόβλημα πείνας, για να εργαστούν στις ελεύθερες περιοχές, κυρίως στον τουριστικό τομέα, τον κατασκευαστικό, την εστίαση και αλλού –εξέλιξη που καταδεικνύει πως μέχρι 8.000 Τουρκοκύπριοι, όχι απαραίτητα ανειδίκευτοι, θα μπορούσαν να αναζητήσουν εργασία στις ελεύθερες περιοχές το αμέσως επόμενο διάστημα –κυρίως το πρώτο εξάμηνο του 2022.
Οι πιέσεις που δέχεται η τουρκική οικονομία δημιουργούν γενικότερη ανασφάλεια και συζητήσεις στους κόλπους της τουρκοκυπριακής κοινότητας σε μια συγκυρία που δεν υπάρχουν ιδιαίτερες εξελίξεις στο Κυπριακό αλλά και που τόσο η ηγεσία Τατάρ όσο και η Άγκυρα προωθούν την πίεση για τον πολιτικό, θρησκευτικό και κοινωνικό μετασχηματισμό του κατεχόμενου Βορρά.
