Του Παναγιώτη Ρουγκάλα
Η Ευρωπαϊκή Αρχή Τραπεζών (ΕΑΤ) γιόρτασε τα 10 χρόνια της, διοργανώνοντας διάσκεψη την 26η Οκτωβρίου στο Παρίσι. Στη διάσκεψη σημειώθηκε η πρόοδος των τελευταίων 10 χρόνων όσον αφορά την τραπεζική και χρηματοπιστωτική ολοκλήρωση της ΕΕ και εξέτασε το μέλλον των προκλήσεων και τις ευκαιρίες που διανοίγονται. Στην ομιλία του ο πρόεδρος της ΕΑΤ Χοσέ Μανουέλ Κάμπα σημείωσε πως, πριν από μια δεκαετία, ο τραπεζικός τομέας και το εποπτικό τοπίο έμοιαζαν διαφορετικά, δηλαδή λιγότερο ευρωπαϊκά και λιγότερο συντονισμένα. Η ΕΑΤ, πρόσθεσε, υπήρξε βασικός παράγοντας σε αυτήν την πρόοδο που επιτεύχθηκε, τονίζοντας πως ο χρηματοπιστωτικός κλάδος θέτει νέες προκλήσεις για να διασφαλίσει ότι η σωστή χρηματοοικονομική ρύθμιση και εποπτεία επιτρέπει στην ΕΕ να αποκομίσει τα οφέλη που επιφυλάσσει το μέλλον.
Σε συνέντευξή του στην «Κ» ο Χοσέ Μανουέλ Κάμπα σχολιάζει το ευρωπαϊκό και το κυπριακό τραπεζικό περιβάλλον, τις προκλήσεις, το ρόλο των τραπεζών στην πανδημική κρίση, το περιβάλλον των αρνητικών επιτοκίων και τη στροφή των τραπεζών στην τεχνολογία.
- Πως μπορούν οι τράπεζες να γίνουν ελκυστικές σε επενδυτές όταν το εποπτικό και κανονιστικό περιβάλλον είναι τόσο αυστηρό; Επίσης το τραπεζικό περιβάλλον μπορεί να επανακτήσει την ελκυστικότητά του;
- Η κερδοφορία των τραπεζών είναι πολύ σημαντική και είναι μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις που θεωρούμε ότι υπάρχει ως Ευρωπαϊκή Αρχή Τραπεζών. Πριν από την πανδημική κρίση του Covid 19 η κερδοφορία της απόδοσης στα ίδια κεφάλαια των ευρωπαϊκών τραπεζών ήταν μικρότερη από το κόστος των ιδίων κεφαλαίων. Ήταν μια μεγάλη πρόκληση και μπορώ να πω πως ήταν οι λεγόμενες «πληγές» που προκλήθηκαν από την προηγούμενη κρίση. Με την έλευση της πανδημικής κρίσης η κερδοφορία αυτή μειώθηκε περαιτέρω κατά την προηγούμενη χρονιά και έφτασε στο 0,5% τον Ιούνιο του 2020 στις τράπεζες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Εντούτοις, στους πρώτους 6 μήνες του παρόντος έτους η απόδοση ιδίων κεφαλαίων (ROE) έχει ανακάμψει και έχει φτάσει στο 7,4%. Υπάρχουν τράπεζες που η απόδοση των ιδίων κεφαλαίων τους είναι πάνω από το κόστος των ιδίων κεφαλαίων, αλλά κατά πλειοψηφία είναι χαμηλότερες οι αποδόσεις, πρόκληση που πρέπει να αντιμετωπιστεί. Αναφορικά με το τι μπορούν να κάνουν οι τράπεζες για να επανακτήσουν την ελκυστικότητά τους, θεωρώ πως πρέπει να αποκτήσουν επιχειρηματικό μοντέλο, το οποίο να είναι και βιώσιμο. Ενα βιώσιμο τραπεζικό μοντέλο θα πρέπει να έχει τρία χαρακτηριστικά. Το πρώτο περιλαμβάνει το κόστος της δομής της τράπεζας που ενδεχομένως να πρέπει να προχωρήσει σε μειώσεις του κόστους της σε συγκεκριμένους υποτομείς. Δεύτερο να επενδύσει σε τεχνολογία ώστε να δώσει υπεραξία στους πελάτες της. Τρίτο, η τράπεζα θα πρέπει να είναι έτοιμη να χρηματοδοτήσει νέες περιοχές ανάπτυξης που διανοίγονται στην Ευρωπαϊκή οικονομία στο πλαίσιο μίας βιώσιμης οικονομικής δραστηριότητας. Θα πρέπει να έχουν προτάσεις για να χρηματοδοτήσουν τις επενδυτικές ευκαιρίες.
- Το Ευρωπαϊκό τραπεζικό σύστημα είναι υπερπλήρες. Στην Κύπρο επίσης. Εκτιμάτε πως οι συγχωνεύσεις τραπεζών είναι επιβεβλημένες; Τι ισχύει για την Κύπρο;
- Εκτιμάμε πως πράγματι το Ευρωπαϊκό τραπεζικό σύστημα είναι πλήρες (overbanking) . Λαμβάνοντας «πάσα» από την προηγούμενη ερώτηση, μία εναλλακτική λύση για βελτίωση της δομής του κόστους, είναι και οι συγχωνεύσεις. Έχουμε δει μερικές συγχωνεύσεις να λαμβάνουν χώρα στην εγχώρια αγορά. Για την EBAοι συγχωνεύσεις δεν είναι αυτοσκοπός. Σκοπός είναι να προκύπτει κάθε φορά καλό αποτέλεσμα από τις συγχωνεύσεις και με ένα πιο βιώσιμο επιχειρησιακό μοντέλο. Εξαρτάται από το «πρότζεκτ» που υπάρχει πίσω από κάθε συγχώνευση, άρα, αυτό που θέλω να πω είναι πως είναι πολύ σημαντική η ποιότητα της επικείμενης πράξης. Αν το προϊόν της πράξης που θα προκύψει είναι καλό, τότε την ενθαρρύνουμε ως Αρχή. Αν όχι, τότε η συγχώνευση δεν θα έχει τις «ευλογίες» μας. Μέχρι στιγμής έχουμε δει κυρίως συγχωνεύσεις σε εγχώριο επίπεδο και όχι σε ευρωπαϊκό μεταξύ τραπεζών από διαφορετικές χώρες. Αναφορικά με την Κύπρο το τραπεζικό σύστημα είναι ήδη αρκετά συγκεντρωμένο, λόγω των αναδιαρθρώσεων και των συγχωνεύσεων που πραγματοποιήθηκαν τα τελευταία χρόνια. Ως εκ τούτου, παρά την παρουσία αρκετών μικρών τραπεζών, το τραπεζικό σύστημα έχει από τα μεγαλύτερα ποσοστά συγκέντρωσης σε σύγκριση με άλλες χώρες εντός της Ε.Ε. Αυτό σημαίνει ότι οι Κυπριακές τράπεζες ενδεχομένως να πρέπει να αναζητήσουν διαφορετικούς τρόπους για να αντιμετωπίσουν προβλήματα όπως ψηλά κόστη, αποδοτικότητας και των χαμηλών καθαρών εσόδων από τους τόκους (net interest income). Σε ένα περιβάλλον χαμηλών επιτοκίων γίνεται ακόμα δυσκολότερη η κατάσταση σε σχέση με τα καθαρά έσοδα από τόκους και την κερδοφορία. Θεωρώ ότι οι κυπριακές τράπεζες «πρέπει να δουλέψουν» τη μείωση του κόστους τους. Η μείωση του κόστους είναι κύριο σημείο (keycomponent), την ώρα που έχουν κάνει τεράστια προσπάθεια για μείωση των ΜΕΔ τους. Αυτή η προσπάθεια πρέπει να συνεχιστεί και θέλω να τονίσω πως είμαστε ιδιαίτερα χαρούμενοι που αυτή η προσπάθεια μείωσης των ΜΕΔ των κυπριακών τραπεζών συνεχίστηκε και μέσα στην πανδημία.
Να συνεχιστεί η προσπάθεια
- Οι κυπριακές τράπεζες έχουν κάνει πρόοδο στη μείωση των ΜΕΔ τους. Ωστόσο, ακόμα έχουν αρκετά. Ποια η γνώμη σας για περαιτέρω μείωσή τους;
- Όπως είπα ήδη, τα ΜΕΔ στις κυπριακές τράπεζες ήταν πολύ υψηλά για πολλά χρόνια, αλλά η τάση μείωσής τους είναι καλή και δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να σταματήσει. Παρά την πρόοδο, τα ΜΕΔ των κυπριακών τραπεζών παραμένουν σε πολύ μεγαλύτερο ποσοστό από το μέσο ευρωπαϊκό όρο. Τα ψηλά ποσοστά ΜΕΔ είναι επιζήμια για τις τράπεζες καθώς η διαχείριση τους απορροφά πόρους από τις τράπεζες που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν αλλού, ανεβάζοντας κατακόρυφα το κόστος προς τα έσοδα (cost to income) και μειώνοντας την κερδοφορία. Επαναλαμβάνω όμως πως, είμαστε ευχαριστημένοι που είδαμε ενέργειες μείωσής τους ακόμα και μέσα στην περίοδο της πανδημίας. Ως Αρχή έχουμε συμβάλει αποτελεσματικά στην μείωση των ΜΕΔ πανευρωπαϊκά. Ως αποτέλεσμα του σχεδίου δράσης για τα ΜΕΔ της Ευρωπαϊκής Επιτροπής το 2017, η ΕΑΤ έχει εκδώσει κατευθυντήριες γραμμές για την διαχείριση μη εξυπηρετούμενων ανοιγμάτων και υπό ρύθμιση ανοιγμάτων (Guidelines on management of non-performing and for borne exposures), το οποίο οι τράπεζες με ψηλά προβληματικά δάνεια πρέπει να ακολουθούν. Επίσης έχουμε φτιάξει ένα πρότυπο ανταλλαγής δεδομένων (EBANPL Template) το οποίο ενθαρρύνουμε τις τράπεζες να χρησιμοποιούν. Το πρότυπο έχει ως στόχο την βελτίωση της ποιότητας ανταλλαγής δεδομένων και περιλαμβάνει τα απαιτούμενα στοιχεία για τους εν δυνάμει επενδυτές, για τιτλοποιήσεις δανείων (securitization) αλλά και την ενεργητική διαχείρισή των προβληματικών δανείων (active management). Συγχρόνως, ως Αρχή έχουμε ενθαρρύνει πρακτικές που μπορούν να αποφορτώσουν τα ΜΕΔ από τους ισολογισμούς των τραπεζών, όπως για παράδειγμα το κυπριακό πλάνο, το «Σχέδιο Εστία». Πρόσθετα, ως Αρχή έχουμε κάνει προσπάθειες να εδραιωθούν πανευρωπαϊκά οχήματα (Pan-European vehicles), δημιουργώντας ένα δίκτυο κακών τραπεζών (bad banks) που σκοπός τους είναι η μείωση των ΜΕΔ. Την τελευταία πενταετία οι τράπεζες στην Ευρώπη έχουν μειώσει περισσότερο από τα μισά τους ΜΕΔ και συνέχισαν την πτωτική τους τάση ακόμα και εν μέσω πανδημίας. Στην Κύπρο έχουν μειωθεί ακόμα περισσότερο και τονίζω πάλι πως η προσπάθεια μείωσή τους πρέπει να συνεχιστεί.
- Οι κυπριακές τράπεζες έχουν χρησιμοποιήσει κατά κόρον τη μέθοδο debt to asset. Πλέον τους ασκείται κριτική πως έχουν μετατραπεί σε εταιρείες «real estate». Πώς μπορούν να αποφορτώσουν αυτά τα ακίνητα;
- Αυτό είναι μεγάλο πρόβλημα, το οποίο χρησιμοποιεί πολλούς πόρους και πρέπει να αντιμετωπιστεί. Υπάρχουν δύο οδοί που μπορούν να ακολουθήσουν οι τράπεζες. Η πρώτη είναι η μεταφορά των ακινήτων αυτών σε εταιρείες διαχείρισης περιουσιακών στοιχείων (asset management companies) και να γίνει η διαχείρισή τους είτε σε κρατικό επίπεδο, είτε σε ιδιωτικό. Το ζήτημα είναι πάντως να βγουν εκτός από τραπεζικούς ισολογισμούς. Η δεύτερη οδός, είναι να διατεθούν μέσω τιτλοποιήσεων (securitisation).
H ψηφιοποίηση επιταχύνθηκε ως αποτέλεσμα της πανδημίας
- Ένας μεγάλος τομέας πλέον είναι η ψηφιοποίηση. Τι θα πρέπει να κάνουν οι τράπεζες ώστε να ανταγωνιστούν τις ψηφιακές τράπεζες - εταιρείες Fintechs; Σε τι στάδιο ψηφιοποίησης βρίσκονται οι κυπριακές τράπεζες;
- Η ψηφιοποίηση είναι μια μεγάλη πρόκληση για τις ευρωπαϊκές τράπεζες. Ως αποτέλεσμα της πανδημίας επιταχύνθηκε και θα έλεγα όχι μόνο σε τραπεζικό επίπεδο, αλλά όλη η κοινωνία στράφηκε στην ψηφιοποίηση. Οι τράπεζες έγιναν περισσότερο ενεργές σε θέμα ψηφιοποίησης εντός της πανδημίας, επένδυσαν και έστρεψαν την προσοχή τους σε αυτό τον τομέα, καθώς ήταν η μόνη λύση για να συνεχίσουν να λειτουργούν απρόσκοπτα. Το παραπάνω έχει εφαρμογή και σε ευρωπαϊκό επίπεδο, αλλά και σε επίπεδο κυπριακών τραπεζών. Οι κυπριακές τράπεζες έχουν αναπτύξει το τελευταίο διάστημα το επίπεδο της ψηφιοποίησης τους, δημιουργώντας δικές τους ψηφιακές πλατφόρμες και τολμώ να πω πως το επίπεδό τους μπορεί να είναι καλύτερο σε αυτό τον τομέα από τον μέσο ευρωπαϊκό όρο. Η ψηφιοποίηση δεν έχει όμως μόνο σχέση με διαφοροποίηση του μοντέλου, δημιουργεί και καινούργιους κινδύνους. Υπάρχουν τρεις κύριοι κίνδυνοι που δημιουργεί η ψηφιοποίηση στις τράπεζες. Πρώτον, η επιχειρησιακή ανθεκτικότητα (operational resilience), με την έννοια ότι θα πρέπει το σύστημα να παραμείνει στιβαρό, κάτι που ήταν πολύ σημαντικό ιδιαίτερα κατά την πανδημία. Δεύτερον, η κυβερνοασφάλεια (cyber security) σχετικά με κυβερνοεπιθέσεις και τα τρωτά σημεία των τραπεζών. Τρίτον, ο αντίκτυπος της ψηφιοποίησης στην εμπειρία του πελάτη (customer experience). Θα πρέπει να προσέξουμε την εμπειρία που θα έχει ένας πελάτης που δεν είναι τόσο ψηφιακά εγγράμματος, κυρίως μεγαλύτερων σε ηλικία ανθρώπων. Υπάρχουν όμως και άλλοι κίνδυνοι. Οι τράπεζες αναθέτουν αρκετές υπηρεσίες ψηφιοποίησης σε μεγάλες εταιρείες τεχνολογίας, άρα και δημιουργείται ο κίνδυνος της συγκέντρωσης ρίσκου (concentration of risk) που φεύγει πλέον από τις τράπεζες και μετακυλίεται αλλού. Εκτιμάμε πως πρέπει κάπως να ρυθμιστεί (regulated) και θα πρέπει να συζητηθεί περαιτέρω. Επίσης, ο τομέας της καταπολέμησης του ξεπλύματος βρώμικου χρήματος (Anti-money laundering) θα πρέπει να έχει ασφαλιστικές δικλείδες και στο επίπεδο ψηφιοποίησης.
- Εκτιμάτε πως οι ευρωπαϊκές τράπεζες έχουν κάτι να φοβούνται από εταιρείες πληρωμών (payment companies) και fintechs;
- Είναι περιττό πλέον να λέμε πως οι νέες εταιρείες τεχνολογίας εντείνουν τον ανταγωνισμό και αυτή είναι πολύ καλή εξέλιξη. Στον τομέα υπηρεσιών πληρωμών (payment services) έχουμε δει πολλές νέες εισδοχές και είναι πολύ καλό για τους καταναλωτές, αφού λαμβάνουν καλύτερες και φθηνότερες υπηρεσίες. Η δυναμική της ανταγωνιστικότητας ανεβαίνει με τέτοιες εταιρείες στο προσκήνιο και εμείς ως ρυθμιστές (regulators) ναι μεν δρούμε ουδέτερα, αλλά παρακολουθούμε να μην δημιουργούνται νέοι κίνδυνοι στο σύστημα.
Αρνητικά επιτόκια
- Θεωρείτε πως οι ευρωπαϊκές τράπεζες μπορούν να αποφύγουν την τάση επιβολής αρνητικών επιτοκίων πάνω σε καταθέσεις; Ηδη επιβλήθηκαν σε μεγάλους εταιρικούς πελάτες και αναμένεται να μπουν και σε μεγάλους πελάτες λιανικής στην Κύπρο.
- Ολοένα και περισσότερο βλέπουμε από τις Ευρωπαϊκές Τράπεζες να επιβάλλουν αρνητικά επιτόκια στις καταθέσεις πελατών. Σε ένα περιβάλλον χαμηλών επιτοκίων οι τράπεζες πράγματι η μία μετά την άλλη χρεώνουν τους πελάτες για τις καταθέσεις που κρατούν στις τράπεζες και η EBA παρακολουθεί στενά αυτή την τάση. Σύμφωνα με τα δεδομένα μας, το 60% των τραπεζών, επιβάλλουν αρνητικά επιτόκια στους εταιρικούς καταθέτες. Από την άλλη, το 15% των τραπεζών επιβάλλουν αρνητικά επιτόκια στους καταθέτες λιανικής (households). Μερικές χώρες της Ε.Ε. όπως η Δανία χρεώνουν αρνητικά επιτόκια για αρκετά χρόνια. Είναι μία τάση. Μερικές χώρες την ακολουθούν, μερικές όχι. Όσες δεν ακολουθούν αυτή την τάση, ενδεχομένως να πρέπει κάποια στιγμή να επιβάλλουν χρεώσεις (fees) σε κάποιες υπηρεσίες. Το περιβάλλον αρνητικών επιτοκίων είναι πραγματικότητα, και οι τράπεζες μετακυλούν το κόστος φύλαξης των καταθέσεων στους πελάτες.
Οι προκλήσεις των τραπεζών
- Πώς βλέπετε το μέλλον των τραπεζών στην Ευρώπη και της Κύπρου ειδικότερα; Ποιες οι προκλήσεις;
- Οι τράπεζες βρίσκονται σε πολύ καλύτερο επίπεδο από ότι βρίσκονταν πριν πέντε χρόνια και αυτό αποδείχτηκε και εντός της κρίσης. Τα κεφαλαιακά αποθέματα είναι σε πολύ καλό επίπεδο, η ρευστότητά τους επίσης και το επίπεδο των ΜΕΔ βρίσκεται σε πτωτική τάση. Πολύ καλές εξελίξεις, ωστόσο οι προκλήσεις είναι ενώπιόν τους. Η ψηφιοποίηση φέρνει κερδοφορία και ανταγωνιστικότητα. Εκτιμάμε πως η δυναμική αυτή θα συνεχίσει και θα πρέπει οι τράπεζες να έχουν μια καλή πρόταση – προσφορά για το μέλλον. Αυτό ισχύει για όλες τις ευρωπαϊκές τράπεζες, άρα και της Κύπρου που δεν διαφέρουν σε τίποτα. Οι τράπεζες απέδειξαν την ανθεκτικότητά τους μέσα στην πανδημία, την ικανότητά τους να προσαρμόζονται σε δύσκολες καταστάσεις και να είναι υποστηρικτικές στις οικονομίες με μέτρα όπως τα προγράμματα αναστολής δόσεων (moratoria). Είναι χρέος των τραπεζών και των φορέων χάραξης πολιτικής να απορροφούν τα «σοκ» που προκαλούνται από κρίσεις, όπως αυτή της πανδημίας, στην κοινωνία και την οικονομία.
