Του Γιάννη Ιωάννου
Όταν στα τέλη του 2022 ο Άμος Χοκστάιν, ο ειδικός απεσταλμένος του Μπάιντεν για τις δύσκολες αποστολές στη Μέση Ανατολή, έκλεινε τη συμφωνία οριοθέτησης θαλασσίων ζωνών Ισραήλ-Λιβάνου –δύο χωρών τεχνικά σε εμπόλεμη κατάσταση από το 1948– στη Λευκωσία παρουσιαζόταν μια χρυσή ευκαιρία για να επιλυθεί το ζήτημα οριοθέτησης με την αραβική χώρα δεδομένης της μη επικύρωσης της συμφωνίας οριοθέτησης Λευκωσίας-Βηρυτού, του 2007, που επί 18 χρόνια κολλούσε στο κοινοβούλιο του Λιβάνου. Μια εκκρεμότητα που αποδιδόταν τόσο στην πολιτική αστάθεια του Λιβάνου, σε εξωτερικές πιέσεις από την Τουρκία αλλά, κυριότερα, στην εκκρεμότητα Ισραήλ-Λιβάνου, που δεν επέτρεπε στον Λίβανο να ανοίξει «δύο μέτωπα» στην περιοχή ως προς τα θαλάσσια σύνορα.
Έκτοτε ο Χοκστάιν είναι παρελθόν στην περιοχή, η περιοχή άλλαξε άρδην μετά την 7η Οκτωβρίου, η Χεζμπολάχ αποκεφαλίστηκε κυριολεκτικά αλλά, ξανά κυριότερα, η αμερικανική πολιτική στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου δεν διαφοροποιείται. Αρκεί κανείς να δει στα αδειοδοτημένα τεμάχια της λιβανικής ΑΟΖ το εταιρικό αποτύπωμα των οποίων, πέραν των ευρωπαϊκών κολοσσών της Total και της ΕΝΙ, δείχνει ξεκάθαρα προς μια κατεύθυνση: Το καταρινό LNG. Άρα και κατ’ επέκταση τη γεωοικονομική προσέγγιση των ΗΠΑ που βλέπουν στο ενεργειακό πλέγμα της περιοχής, πέραν των κερδών, και την ευκαιρία για γεωπολιτικές συγκλίσεις, ομαλοποίηση των σχέσεων.
Τι αλλάζει
Η συμφωνία που υπέγραψαν ο πρόεδρος Χριστοδουλίδης και ο Λιβανέζος πρόεδρος Τζοζέφ Αούν επί της αρχής δεν απαιτεί, σε σχέση με τη συμφωνία του 2007, επικύρωση από τη Βουλή του Λιβάνου. Επιπλέον μεθοδολογικά, όπως και το 2007, τηρεί το πνεύμα και το γράμμα του διεθνούς δικαίου και δη της σύμβασης UNCLOS II για την αρχή της μέσης γραμμής ως προς τη χάραξη των θαλασσίων συνόρων των δύο χωρών, προσέγγιση με σημαντικές προεκτάσεις:
• Σε σχέση με την Τουρκία που στο ζήτημα των θαλασσίων συνόρων στην Ανατολική Μεσόγειο τόσο με την Ελλάδα διαχρονικά όσο και μετά το 2019 και το λεγόμενο «Τουρκολιβυκό Μνημόνιο», διατηρεί ιστορικά αναθεωρητικές τάσεις διεκδικώντας μεγαλύτερο θαλάσσιο ζωτικό χώρο.
• Αναφορικά με το προηγούμενο του μελλοντικού καθορισμού θαλασσίων ζωνών Κ.Δ.-Συρίας, δεδομένου πως η Συρία θα μπορούσε να καταστεί πεδίο ενός «Τουρκολιβυκού Μνημονίου» στο ανατολικό άκρο της Μεσογείου λόγω της επιρροής της Τουρκίας στη νέα κατάσταση πραγμάτων στη Δαμασκό.
Η συμφωνία ενισχύει την οικονομική και εμπορική συνεργασία Κύπρου-Λιβάνου σε όλα τα επίπεδα της θαλάσσιας και υποθαλάσσιας οικονομικής δραστηριότητας, καθώς και στο πεδίο της ενεργειακής διασύνδεσης ενισχύοντας έτσι τις διμερείς σχέσεις. Εξάλλου, προς αυτή την κατεύθυνση κινήθηκε η Λευκωσία αναφορικά με τον Λίβανο τόσο μετά την 7η Οκτωβρίου όσο και σε σχέση με τη στήριξη προς τον Λίβανο για θέματα ασφάλειας, μετανάστευσης και σχέσεων Ε.Ε.-Λιβάνου – δεδομένης και της προ μηνών επίσκεψης Χριστοδουλίδη-φον ντερ Λάιεν στη χώρα, που συνοδεύτηκε από ένα «γερό» οικονομικό πακέτο. Παράλληλα και ο χρονισμός βοήθησε τη Λευκωσία, με τη Χεζμπολάχ να βρίσκεται σε ιστορικό χαμηλό αναφορικά με την επιρροή της στη χώρα αλλά και τον πρόεδρο Αούν να βλέπει την Άγκυρα με όχι και την πλέον εταιρική σύνδεση σε επίπεδο διμερών σχέσεων. Φυσικά η συμφωνία με τον Λίβανο αποτελεί επιτυχία του προέδρου Χριστοδουλίδη, χωρίς αυτό να σηματοδοτεί πως η μακρά εξίσωση των γεωπολιτικών, ενεργειακών και πολιτικών εξελίξεων στην περιοχή θα καταστήσει την Κυπριακή Δημοκρατία εν μια νυκτί κόμβο φυσικού αερίου, διασυνδέσεων καλωδίων (ηλεκτρισμού και επικοινωνιών) ή πάροχο ασφάλειας σε μια περιοχή με τεκτονικές αλλαγές. Ωστόσο, διασφαλίζει ένα εξαιρετικό προηγούμενο, νομικό, για μελλοντικές διευθετήσεις στην περιοχή. Κάτι που αποτελεί αναμφισβήτητα όπλο στη φαρέτρα της Κυπριακής Δημοκρατίας.
Η Τουρκία
Η πρώτη αντίδραση της Τουρκίας διά ανακοίνωσης του ΥΠΕΞ χαρακτηρίζεται από κύκλους με γνώση των πραγμάτων ως ενδεικτική μεν της ενόχλησης από τη συμφωνία, αλλά ταυτόχρονα και «παρελκυστική» μιας και έκανε λόγο για συμφωνία «εκτός κυπριακής υφαλοκρηπίδας». Αυτό βέβαια δεν απέτρεψε τον πρόεδρο Χριστοδουλίδη να αποστείλει σινιάλο προς την Άγκυρα, όταν ερωτήθηκε δημόσια για καθορισμό θαλασσίων ζωνών – πτυχή που ναι μεν αποστέλλει μηνύματα αλλά έχει και χαρακτηριστικά επικοινωνιακής προέκτασης. Φυσικά η απάντηση του τουρκικού ΥΠΕΞ όπως και ο χρονισμός της υπογραφής της συμφωνίας ενέταξαν την πτυχή του Κυπριακού μέσα στην εξίσωση, με την τουρκική διπλωματία να εγείρει θέμα απόφασης ερήμην των Τουρκοκυπρίων, επαναφέροντας το αφήγημα του αποκλεισμού τους και της «κυριαρχικής ισότητας». Ωστόσο, αυτό που καλά ενημερωμένες πηγές αναφέρουν στην «Κ» είναι πως δημοσιεύματα του τουρκικού Τύπου για δυναμική αντίδραση στην κυπριακή ΑΟΖ ή ακόμη και στρατιωτική αντίδραση κρίνονται προς το παρόν ως υπερβολικά και ενδεικτικά της παραφιλολογίας της «Γαλάζιας Πατρίδας» παρά ρεαλιστικής αντίδρασης για τη συμφωνία Κ.Δ.-Λιβάνου. Εξάλλου, την περίοδο 2018-2020, περίοδος που απείχε σημαντικά από οποιαδήποτε επίλυση της εκκρεμότητας μεταξύ Βηρυτού και Λευκωσίας ή Βηρυτού-Τελ Αβίβ, η Τουρκία προχώρησε σε υψηλής έντασης κινήσεις στον θαλάσσιο χώρο της Κ.Δ., με αποκορύφωμα παράνομες γεωτρήσεις σε αδειοδοτημένα τεμάχια της κυπριακής ΑΟΖ, αλλά και παρεμπόδιση γεώτρησης στο τεμάχιο «3». Φυσικά, μένει να διαφανεί αν τους επόμενους μήνες το ζήτημα του φυσικού αερίου θα επανέλθει ως αντικείμενο διαπραγμάτευσης του Κυπριακού και δη ως τουρκοκυπριακή αξίωση, δεδομένου πως ακόμη και ο πιο «προχωρημένος» από τον Ερχιουρμαν, Ακιντζί, είχε αξιώσει συναπόφαση για το φυσικό αέριο και δημιουργία μηχανισμού απόδοσης εσόδων προς την τουρκοκυπριακή πλευρά.
