Της Μαρίνας Οικονομίδου
Τον Ιανουάριο του 2024, η παρατεταμένη φημολογία ενός ανασχηματισμού, οδήγησε στην παραίτηση του υφυπουργού Καινοτομίας και Έρευνας Φίλιππου Χατζηζαχαρία και στη συνέχεια σε αλλαγή μέρους του υπουργικού σχήματος. Ήταν η πρώτη μεγάλη κρίση που ο Πρόεδρος Χριστοδουλίδης κλήθηκε να διαχειριστεί από την ημέρα που ανέλαβε. Μία κρίση ωστόσο που προκάλεσε λίγο πολύ μόνος του, καθώς η εξαγγελία του ανασχηματισμού από τον ίδιο σε συνέντευξή του και οι συνεχείς διαρροές περί υπουργών-αδύναμων κρίκων που προκαλούν τη δυσφορία του Προέδρου και που πρέπει να αντικατασταθούν, προκάλεσε πρώτα και κύρια βραχυκύκλωμα στην κυβέρνηση και στη συνέχεια μία σημαντική ρωγμή στην εικόνα του. Αυτή η παρατεταμένη συζήτηση για το ποιοι φεύγουν και ποιοι μένουν θεωρήθηκε εκ των υστέρων στο Προεδρικό ως ένα από τα μεγάλα λάθη. Το ενδιαφέρον, ωστόσο, είναι πως παρά την παραδοχή του λάθους από στελέχη της κυβέρνησης, η ίδια κατάσταση διαρροών και φημολογίας παραιτήσεων επαναλαμβάνεται σήμερα μέσα από άλλες συνθήκες. Η φονική πυρκαγιά άνοιξε έναν νέο κύκλο εσωστρέφειας στη διακυβέρνηση εγείροντας δύο κρίσιμα ερωτήματα: Το πρώτο είχε να κάνει με την κρίση του Προέδρου. Ποιος μπορεί άραγε να εγγυηθεί πως οι αντικαταστάτες των Χαρτσιώτη-Παναγιώτου θα είναι καλύτεροι δεδομένου ότι τους επιλέγει ο ίδιος άνθρωπος; Και το κυριότερο ερώτημα έχει να κάνει με το θέμα ηγεσίας που προέκυψε. Μπορεί ένα νέο φρεσκάρισμα να αλλάξει την αίσθηση που έχει εμπεδωθεί περί έλλειψης κυβερνησιμότητας;
Οι ανεπάρκειες
Η πυρκαγιά έβγαλε στο προσκήνιο πολύ κακό συντονισμό, ανεπάρκειες, ασυνεννοησία, ολιγωρία και θεσμικά κενά που εγείρουν ερωτήματα για το κατά πόσο μπορεί το κράτος να εγγυηθεί την ασφάλεια των πολιτών. Την ίδια στιγμή κατέδειξε πως η επικοινωνιακή διαχείριση της κρίσης υπήρξε εξίσου καταστροφική. Διαπιστώθηκε αρχικά πλήρης άρνηση για το τι πήγε λάθος από τους αρμόδιους υπουργούς και τον Πρόεδρο. Υπήρξε απώλεια ψυχραιμίας όταν απέναντι στις ερωτήσεις περί απόδοσης ευθυνών απαντούσαν πως δεν είναι η ώρα για κάτι τέτοιο και κατάγγελλαν όσους ασκούσαν κριτική για αλλότρια πολιτικά κίνητρα. Το πιο σοβαρό ωστόσο ήταν η πλήρης απουσία ενσυναίσθησης από την κυβέρνηση ενός Προέδρου που εξελέγη με το αφήγημα του πιο ανθρώπινου προφίλ. Δεν ήταν μόνο η αναφορά περί ατυχούς περιστατικού για τον τραγικό θάνατο δύο ανθρώπων, μια αναφορά που δεν έτυχε σωστής απολογίας από τον υπουργό Δικαιοσύνης, ήταν και η προσπάθεια να ξεκινήσει ένα παιχνίδι συνωμοσιολογίας με τη διαρροή ενός οργανωμένου σχεδίου εμπρηστών που δρα στα βουνά για αποπροσανατολισμό της κοινής γνώμης. Μία σειρά τραγικών λαθών που μετέτρεψε την κρίση σε αμιγώς πολιτική.
Το Βατερλό ενός διαγγέλματος
Σε αυτό το πλαίσιο θεωρήθηκε πως το διάγγελμα του Προέδρου θα μπορούσε να διασώσει κάπως την κατάσταση. Ο Πρόεδρος κάλεσε τους κοινοτάρχες των πυρόπληκτων περιοχών και τους αρμόδιους φορείς στο Τρόοδος ζητώντας τους να μη διαρρεύσει κάτι προς τα έξω. Μετά την τρίωρη συζήτηση, η οποία άφησε ικανοποιημένους τους κοινοτάρχες –κάποιοι χειροκρότησαν, κάποιος εκ των παρευρισκομένων πρότεινε να βγάλουν φωτογραφία. Αντί φωτογραφίας, ο Πρόεδρος τους πρότεινε να συμμετάσχουν στις δηλώσεις του, χωρίς βεβαίως να γνωρίζουν πως πρόκειται για διάγγελμα. Το κείμενο του διαγγέλματος βεβαίως είχε γραφτεί προηγουμένως, από τον Πρόεδρο και συνεργάτη του στο Προεδρικό. Και ακούγοντάς το, δεν ήταν λίγοι εκείνοι που σκέφτηκαν πως παρά το γεγονός ότι έλειπε η προσωπική απολογία και οι παραιτήσεις των αρμόδιων υπουργών το κείμενο ως τέτοιο δεν ήταν και άσχημο, αν βεβαίως έλειπε από το κάδρο η για πολλούς προκλητική εικόνα που το συνόδευε και ακύρωσε όσα λέχθηκαν. Λίγο η κακή σκηνοθεσία, λίγο οι κοινοτάρχες αμήχανα παραταγμένοι πίσω του έστειλαν το μήνυμα πως ο Πρόεδρος ακόμα και σε μία μεγάλη κρίση σκεφτόταν πάλι την εικόνα του και είχε μετατρέψει την κρίση σε μία ακόμα επικοινωνιακή παράσταση. Όχι μόνο δεν εκτόνωσε την ένταση αλλά μάλλον γύρισε μπούμερανγκ για τον ίδιο, θέτοντας ακόμα πιο επιτακτικά το ζήτημα των παραιτήσεων και της απόδοσης ευθυνών.
Ανασχηματισμός στο περίμενε
Το ερώτημα που εγείρεται είναι αν τίθεται ακόμη θέμα παραιτήσεων ή αν στόχος του προέδρου είναι να αφήσει την όλη συζήτηση να σβήσει λόγω της θερινής ραστώνης. Παρά τη φημολογία του ότι οι υπουργοί μένουν στο πόστο τους περιμένοντας να συμπληρωθούν οι 18 μήνες ούτως ώστε να λάβουν την υπουργική τους σύνταξη κάτι τέτοιο δεν ισχύει δεδομένου ότι οι 18 μήνες έχουν συμπληρωθεί από τις 10 Ιουλίου.
Οι υπουργοί που βρίσκονται ωστόσο στην κόκκινη ζώνη είναι ο υπουργός Δικαιοσύνης Μάριος Χαρτσιώτης και η υπουργός Γεωργίας Μαρία Παναγιώτου. Αν και η κα Παναγιώτου έχει αναφέρει ότι η παραίτησή τους είναι ενώπιον του Προέδρου από τη στιγμή που διορίστηκαν, οι ίδιοι δεν την έχουν επί του παρόντος υποβάλει είτε για λόγους ευθιξίας είτε για διευκόλυνση του προέδρου. Όπως λένε κυβερνητικές πηγές, αναμένεται να μελετηθεί η έκθεση που ζήτησε ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας από τα αρμόδια τμήματα για να δει τι πήγε λάθος και στη συνέχεια θα ληφθούν αποφάσεις. Κάτι τέτοιο βεβαίως θα έπρεπε να αφορά αποκλειστικά τους δημοσίους υπαλλήλους που ενδεχομένως να εμπλέκονται στη διαδικασία και όχι τους υπουργούς των οποίων οι ευθύνες είναι κατεξοχήν πολιτικές. Από εκεί και πέρα θα διαφανεί, αν ο Πρόεδρος θα προχωρήσει αμέσως στην αντικατάστασή τους ή αν αυτό θα γίνει τον προσεχή Σεπτέμβριο. Ήδη πάντως τα κόμματα της συγκυβέρνησης ζητούν επιτακτικά λύσεις το συντομότερο με πρωτοκλασάτα στελέχη του ΔΗΚΟ να μιλούν για παραιτήσεις των αρμοδίων υπουργών, όπως ο Γιώργος Σολωμού σε συνέντευξή του στην «Κ» και ευσχήμως ο Χρύσης Παντελίδης σε παρουσία του στο κρατικό κανάλι.
Αναζήτηση υπουργών
Βεβαίως ο Πρόεδρος δεν ανέμενε τη συγκυβέρνηση να του επισημάνει την ανάγκη ανασχηματισμού. Βρίσκεται στην αναζήτηση υπουργών να στελεχώσουν την κυβέρνηση, καθώς αντιλαμβάνεται ότι στο υπουργικό σχήμα υπάρχουν υπουργοί δύο ταχυτήτων. Αυτοί που είχαν μέχρι πρόσφατα πλήρη ασυλία, ήταν ο υπουργός Εξωτερικών Κωνσταντίνος Κόμπος και ο υπουργός Εσωτερικών Κωνσταντίνος Ιωάννου. Ο τελευταίος έχει πλέον αποκτήσει ρωγμές στο προφίλ του λόγω της πυρκαγιάς, της πλήρους ανεπάρκειας της Πολιτικής Άμυνας που ανήκει στο δικό του υπουργείο αλλά και της αποτυχίας να εφαρμοστεί ακόμη το 112. Υπάρχουν ωστόσο εδώ και καιρό υπουργοί που θεωρούνται αδύναμοι κρίκοι. Πέραν των Χαρτσιώτη και Παναγιώτου που τα ονόματά τους συζητούνταν εδώ και καιρό, θέμα τίθεται για την υφυπουργό Κοινωνικής Πρόνοιας Μαριλένα Ευαγγέλου μετά το σκάνδαλο με τις ηχογραφήσεις, τον υπουργό Ενέργειας Γιώργο Παπαναστασίου με τον οποίο ο πρόεδρος συχνά διαφωνεί ή δεν αντιλαμβάνεται πλήρως τις κινήσεις του. Η φημολογία ήθελε τον κ. Παπαναστασίου να έχει ήδη υποβάλει την παραίτησή του στον Πρόεδρο, όταν υπήρξαν κάποιες διαφωνίες, ωστόσο τίποτα δεν έχει αλλάξει. Τον Αλέξη Βαφεάδη φαίνεται πως τον έχει σώσει επί του παρόντος το αθωωτικό για τον ίδιο πόρισμα ΤΑΚΑΤΑ.
Υπουργική εσωστρέφεια
Ήδη πάντως η συζήτηση ανασχηματισμού έχει προκαλέσει σοβαρή αναστάτωση στο υπουργικό σχήμα. Δεν είναι λίγοι εκείνοι που νιώθουν πως ένα restart θα έπρεπε να γίνει εδώ και καιρό ούτως ώστε να αλλάξει αυτό το κλίμα αμφισβήτησης. Άλλοι σημειώνουν πως μετά από τέτοια κρίση οι αρμόδιοι υπουργοί θα έπρεπε να είχαν ήδη υποβάλει την παραίτησή τους στον Πρόεδρο, με αποτέλεσμα εντός του υπουργικού να επικρατεί ένα εμφυλιοπολεμικό κλίμα. Το μεγάλο ζήτημα ωστόσο είναι το θέμα της κυβερνησιμότητας που πλανάται στον αέρα. Δεν είναι μόνο ότι κάποιοι υπουργοί απέτυχαν εκ των πραγμάτων στο πόστο τους. Με δεδομένη την κακή ψυχολογία συγκεκριμένων υπουργών από το μετέωρο βήμα της παραμονής ή της αποχώρησής τους, ποιος άραγε μπορεί να παραγάγει έργο σε τέτοιες συνθήκες και πόσο οι εντολές τους λαμβάνονται υπόψη από τους λειτουργούς που τους θεωρούν με το ένα πόδι εκτός;
Εντός του υπουργικού σχήματος επικρατεί κακή ψυχολογία, συνεχής ανασφάλεια για το ποιος θα φύγει καθώς και ένα εμφυλιοπολεμικό κλίμα
Το πολύ ενδιαφέρον κομμάτι βεβαίως είναι ότι σε όλα τα σενάρια ανασχηματισμού, ουδέποτε μπαίνει στο κάδρο κάποιος από τους παροικούντες το Προεδρικό. Και αυτό έχει τη δική του σημασία, αν ληφθεί υπόψη πως δεν είναι μόνο υπεύθυνοι για την εικόνα του Προέδρου που προς το παρόν καταρρέει, αλλά και για τον συντονισμό Προεδρικού-Υπουργικού που δεν είναι και ο καλύτερος. Είναι άτομα της απολύτου εμπιστοσύνης του κ. Χριστοδουλίδη και αδιάβροχα. Το μόνο άτομο που αποχώρησε από το Προεδρικό μετά από πιέσεις ήταν η Δόξα Κωμοδρόμου. Δεν πρέπει άλλωστε να αγνοείται ότι τα πλείστα πρόσωπα είναι του στενού και συγγενικού κύκλου του προέδρου. Ο κυβερνητικός εκπρόσωπος Κωνσταντίνος Λετυμπιώτης έχει δεχτεί μία σημαντική φθορά εξαιτίας των βαρύγδουπων δηλώσεών του που είχαν προηγηθεί της φωτιάς, ωστόσο αποτελεί ένα από τα έμπιστα πρόσωπα του Προέδρου. Ο Πρόεδρος του γραφείου Τύπου του Προέδρου Βίκτωρας Παπαδόπουλος, αν και προκαλεί αντιδράσεις όποτε βγαίνει στην πρώτη γραμμή αντεπίθεσης, θεωρείται το πρόσωπο που είναι διατεθειμένο να αντιπαρατεθεί σκληρά με την αντιπολίτευση. Και γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο θεωρείται αναγκαίος. Η υφυπουργός παρά τω Προέδρω Ειρήνη Πική εξακολουθεί να τυγχάνει της πλήρους εύνοιας του Προέδρου έστω κι αν το μέχρι τώρα έργο της θεωρείται αμφιλεγόμενο. Παρότι έστησε έναν μηχανισμό αποσπασμένων δημοσίων υπαλλήλων για να συντονίζουν το κυβερνητικό έργο, κάτι τέτοιο δεν φαίνεται να αποδίδει. Δεν διαφαίνεται ένας σωστός συντονισμός Προεδρικού- Υπουργικού ή μεταξύ υπουργών, αν ληφθεί υπόψη και το αποτέλεσμα της πυρκαγιάς, αλλά ούτε καλή συνεννόηση κυβέρνησης-συγκυβερνώντων κομμάτων, αν ληφθεί υπόψη τι εκτυλίσσεται στη Βουλή με τα νομοσχέδια.
Ο Πρόεδρος έχει πλέον αντιληφθεί πάντως πως η κυβέρνηση έχει περιέλθει σε μία μεγάλη κρίση. Το ερώτημα είναι τι προτίθεται να κάνει για να διαχειριστεί εγκαίρως την κατάσταση. Ήδη το πρώτο βήμα ήταν να δοθούν αμέσως αποζημιώσεις στους πυρόπληκτους σε μία προσπάθεια να καταλαγιάσει η οργή. Το μεγάλο ωστόσο ζήτημα είναι ότι η κρίση ξεπερνά τη φωτιά και έχει να κάνει με μία αίσθηση που έχει εμπεδωθεί, ότι η παρούσα κυβέρνηση δυσκολεύεται να κυβερνήσει. Επιβεβαιώνεται άλλωστε και από τη δυσκολία που παρουσιάζει ο Πρόεδρος στο να εντοπίσει πρόσωπα που είναι έτοιμα να δουλέψουν στο υπουργικό του σχήμα. Και δυσκολεύονται γιατί είτε ανησυχούν πως με την πρώτη στραβή, ο Πρόεδρος θα τους αδειάσει, είτε γιατί βλέπουν πως δύσκολα μπορεί να ανατραπεί η κακή εικόνα που έχει εμπεδωθεί στην κοινή γνώμη.
