Του Γιάννη Ιωάννου
H προ ημερών δήλωση του Τούρκου ΥΠΕΞ, Μεβλούτ Τσαβούσογλου, για κήρυξη ΑΟΖ εκ μέρους της Τουρκίας στην ανατολική Μεσόγειο επαναφέρει όχι μόνο την ρητορική έντασης στην περιοχή σε σχέση με τις πάγιες τουρκικές διεκδικήσεις στο ζήτημα της οριοθέτησης θαλασσίων ζωνών αλλά αποτελεί κι ένα ενδιαφέρον σινιάλο με πολλαπλούς αποδέκτες –μεταξύ των οποίων και η Λευκωσία. Η δήλωση δεν πρέπει να ιδωθεί μόνον υπό το βάρος της πάγιας τακτικής της Άγκυρας «προαναγγελίας» των ενεργειών της αλλά και όχι χωριστά από τις επιστολές του μόνιμου αντιπροσώπου της Τουρκίας στα Ηνωμένα Έθνη, Φεριντούν Σινιρλίογλου, που επαναφέρει ζητήματα κυριαρχίας των νησιών –μέσω της αποστρατικοποίησης- του Αιγαίου επαναφέροντας έτσι έντονα την θεωρία, μετά το 1996, των γκρίζων ζωνών. Παρά την πολυπλοκότητα των ελληνοτουρκικών ζητημάτων, στην Κύπρο υπό το βάρος του Κυπριακού και την εμμονή της Τουρκίας για λύση δύο κρατών, οι τουρκικές διεκδικήσεις ως προς τις θαλάσσιες ζώνες θα επανέλθουν το αμέσως επόμενο διάστημα. Και υπό το βάρος των τετελεσμένων στην θάλασσα αποκτούν ξεχωριστή σημασία.
Πάγιες διεκδικήσεις
Παρά το γεγονός πως η ΚΔ καθόρισε θαλάσσιες ζώνες με τα γειτονικά κράτη (Αίγυπτος 2003, Λίβανος 2003 και Ισραήλ 2010), η Τουρκία προχώρησε ιδίως στην περίπτωση της Αιγύπτου στον ισχυρισμό περί παραβίασης των δικαιωμάτων της επί της υφαλοκρηπίδας αμφισβητώντας ουσιαστικά όλες τις θαλάσσιες περιοχές δυτικά της Κύπρου ως τμήμα της δικής της υφαλοκρηπίδας. Η πρόσφατη παρενόχληση του «Νautical Geo» ήρθε ουσιαστικά να υπενθυμίσει αυτή την διεκδίκηση –όπου με αφορμή την κυπριακή προβολή του ερευνητικού πλοίου που ακολούθησε μια πορεία βορείως των τεμαχίων «4», «5» και «6» της κυπριακής ΑΟΖ για να εισέλθει στο τεμάχιο «1», παρεμποδίστηκε- αποστέλλωντας μηνύματα σε όλους τους δρώντες της ανατολικής Μεσογείου σε σχέση με την πάγια θεώρησή της πως η ανατολική Μεσόγειος είναι περίκλειστη θάλασσα. Στην ίδια λογική, αλλά με άλλες συνθήκες, η Τουρκία στην «κυπριακή πλευρά της ανατολικής Μεσογείου» προτάσσει μια διττή στρατηγική αμφισβήτησης των κανόνων του Διεθνούς Δικαίου: Τι διεκδικεί η ίδια και τι διεκδικεί «για λογαριασμό των Τουρκοκυπρίων». Επί τούτου, πολύ έξυπνα, η Τουρκία προχώρησε σε «συμφωνία» οριοθέτησης με την λεγόμενη ΤΔΒΚ τον Σεπτέμβριο του 2011 (σ.σ. συμβολικά μάλιστα δύο ημέρες μετά την έναρξη της γεώτρησης στο τεμάχιο «12»), ενδεικτική της αντίληψης τους. Εκτός του ότι για προφανείς λόγους μια τέτοια συμφωνία δεν έχει καμία αξία ακόμη κι αν αύριο το πρωί η λεγόμενη ΤΔΒΚ αναγνωρίζονταν διεθνώς κι από τα 193 κράτη του ΟΗΕ, ο τρόπος με τον οποίο έγινε η εν λόγω οριοθέτηση (ευθύδικα και όχι στην βάση της μέσης γραμμής) αφήνει στα Κατεχόμενα μόνον αιγιαλίτιδα ζώνη στα ανατολικά και είναι σε βάρος ακόμη και των ίδιων των Τουρκοκυπρίων αφήνοντας μια μεγάλη θαλάσσια ζώνη υπέρ της Τουρκίας. Σε ένα δεύτερο επίπεδο τα θαλάσσια τεμάχια (A,B, C, D, E, F, G) που διεκδικούν έκτοτε οι Τουρκοκύπριοι για έρευνες εκτείνονται εντός της κυπριακής ΑΟΖ με τα F και G να ταυτίζονται σχεδόν πλήρως με τα «2» και «9» της κυπριακής ΑΟΖ και τα υπόλοιπα να επικαλύπτουν τα «1», «3», «8» και «13». Συνεπώς οι έκνομες γεωτρήσεις της ΤΡΑΟ την περίοδο 2019-2020 (με το «Yavuz» να τρυπά στα «6», «7» και «8» της κυπριακής ΑΟΖ) καθώς και η παρεμπόδιση της γεώτρησης της ΕΝΙ στο «3», το 2018, δίνουν, στην προσπάθεια της Τουρκίας να προσθέσει περισσότερα κεράσια στο καλάθι της, δύο διαστάσεις:
• Την τουρκική, ως προς τι η ίδια ερμηνεύει ως δική της διεκδίκηση, μια προβολή ισχύος που είναι ολιστική κι αφορά ολόκληρη την ανατολική Μεσόγειο, τα ελληνοτουρκικά, το τουρκολιβυκό MoU και τα κράτη της περιοχής (Αίγυπτος, Ισραήλ, Λίβανος) στα πλαίσια της δικής της ερμηνείας του Διεθνούς Δικαίου
• Την κυπριακή η οποία αν και γίνεται, όπως αποδείχτηκε με την «οριοθέτηση» Οζερσάι του 2011 μεταξύ Τουρκίας και «ΤΔΒΚ», ερήμην των Τουρκοκυπρίων δίνει διαστάσεις Κυπριακού στην λογική του «αποκλεισμού των Τουρκοκυπρίων από τους υδρογονάνθρακες». Η αλλαγή παραδείγματος ως προς την επιδιωκόμενη λύση δύο κρατών εκ μέρους της Άγκυρας και του Τατάρ θα εστιάσει, στους επόμενους μήνες, στην κυπριακή πτυχή των τουρκικών διεκδικήσεων στην ανατολική Μεσόγειο
Τι να προσέξει η Λευκωσία
Η Λευκωσία είχε ορθώς καταθέσει το 2019, ως απάντηση στην πρώτη τουρκική παράνομη γεώτρηση, χάρτη στον ΟΗΕ με τις συντεταγμένες του εξωτερικού ορίου της κυπριακής Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης. Ωστόσο η πάγια αντίληψη της Λευκωσίας για «πρόσκληση-πρόκληση» προς την Τουρκία για επίλυση των ζητημάτων θαλασσίων ζωνών, πχ στην Χάγη, στην λογική του «κράτος που σέβεται το ΔΔ» VS «κράτος που δεν σέβεται το ΔΔ» έχει μάλλον επικοινωνιακό χαρακτήρα παρά ουσιαστικό λόγο για να γίνεται δεδομένου ότι η Τουρκία δεν αναγνωρίζει την Κυπριακή Δημοκρατία και πως ακόμη κι αν το έκανε προσφεύγοντας στην Χάγη θα επιβεβαίωνε το επιχείρημά της –λόγω της απευθείας συζήτησης Λευκωσίας-Άγκυρας, περί αποκλεισμού των Τουρκοκυπρίων ενισχύοντας το επιχείρημά της για δύο κράτη στην Κύπρο. Το μεγάλο ζητούμενο ωστόσο, ιδίως τους επόμενους μήνες, είναι να συνειδητοποιήσει η Λευκωσία την ποιοτική αναβάθμιση του «οπλοστασίου» της Τουρκίας. Τόσο ως προς τις νομικιστικές της ερμηνείες και πάγιες διεκδικήσεις στην ανατολική Μεσόγειο όσο και ως προς τις αντικειμενικές της δυνατότητες να προβαίνει σε νέα τετελεσμένα στην θάλασσα, χωρίς συνέπειες. Η δήλωση Τσαβούσογλου πάντως για κήρυξη, εκ μέρους της Τουρκίας, ΑΟΖ στην ανατολική Μεσόγειο εμπεριείχε μέσα της και το.. tip περί αλιείας. Μια τέτοια εξέλιξη δείχνει πως η Τουρκία θα μπορούσε –στο Αιγαίο συμβαίνει συχνά- να προβεί και σε παρενοχλήσεις αλιευτικών κυπριακών συμφερόντων σε περιοχές, ιδίως, του θαλασσίου χώρου ΒΔ της Πάφου ή και ανατολικότερα (σ.σ. οι συντεταγμένες που κατέθεσε η ΚΔ το 2019 για το εξωτερικό όριο της κυπριακής ΑΟΖ περιλαμβάνουν το σύνολο της ακτογραμμής στο βόρειο μέρος της Κύπρου στο οποίο περιλαμβάνονται και οι κατεχόμενες περιοχές: Ξεκινούν δηλαδή από το δυτικότερο σημείο της σημερινής ΑΟΖ εκεί όπου είναι το τεμάχιο «4» ανεβαίνουν βόρεια-ανατολικά μέχρι τη μέση γραμμή με την Τουρκία και σε παράλληλη τροχιά με τις βόρειες ακτές της Κύπρου καταλήγουν στο ύψος του Αποστόλου Ανδρέα έως το σημείο που ξεκινά η ΑΟΖ της Συρίας). Η κήρυξη ΑΟΖ εξάλλου από την Τουρκία στην περίπτωση της Κύπρου θα μπορούσε να έχει την συγκεκριμένη αυτή διάσταση της αλιείας με την Άγκυρα να ερμηνεύει κατά το δοκούν και τα άρθρα 51, 55, 56 58-73, 115 και 123 της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS) που αναφέρονται στην αλιεία εντός της αποκλειστικής οικονομικής ζώνης.
