Του Απόστολου Κουρουπάκη
Ο Κώστας Γκοβόστης με αφορμή την παρουσία του στην Κύπρο για τη δράση «Διαβάσεις» μιλάει στην «Κ» για το βιβλίο και τη φιλαναγνωσία στην Ελλάδα. Σημειώνει ότι η συζήτηση για το θέμα των ηλεκτρονικών βιβλίων έχει εκτρέψει την προσοχή από το ουσιαστικό πρόβλημα που δεν είναι το αν διαβάζονται βιβλία σε ηλεκτρονική μορφή, αλλά ότι δεν διαβάζονται βιβλία.
Επίσης, λέει ότι παρατηρεί μια ευχάριστη έκπληξη, τα τελευταία χρόνια τρομερές ζυμώσεις στο κυπριακό συγγραφικό και λογοτεχνικό τοπίο. –Κύριε Γκοβόστη, μια ζωή στα βιβλία, πώς θα την περιγράφατε αυτήν την πορεία; –Όπως και ο πατέρας μου, γεννήθηκα και μεγάλωσα μέσα στα βιβλία. Εξακολουθώ να μεγαλώνω μέσα από τα βιβλία και σε κάθε νέο βιβλίο ανακαλύπτω έναν καινούργιο κόσμο. Όπως και η εξέλιξη, είναι μια πορεία που δεν τελειώνει και συνεχίζει από γενιά σε γενιά.
–Θα ήθελα την ιστορία του λογοτύπου των εκδόσεων Γκοβόστη, αν τη γνωρίζετε.
–Το λογότυπό μας απεικονίζει τον αναγεννησιακό άνθρωπο. Οι δύο αρχαίοι κίονες και ο άνθρωπος στο κέντρο τους, με το ανάστημά του στο ίδιο ύψος με τις αρχαίες κολόνες. Θεωρούσαμε ανέκαθεν ότι, ανεξάρτητα από την ερώτηση, η απάντηση πρέπει να είναι ο Άνθρωπος. Ο άνθρωπος με το «Α» κεφαλαίο. Αυτό πιστεύουμε και τα βιβλία αυτόν το σκοπό πρέπει να υπηρετούν. Τη βελτίωση του ανθρώπου μέχρι τη σταδιακή ανύψωσή του, που επιτυγχάνεται μόνο μέσω της καλλιέργειας – αυτό το είδος της πνευματικής ανάτασης είναι που επιδιώκουμε για τον Άνθρωπο εν γένει μέσα από τα βιβλία μας. Άλλωστε η ίδια η ετυμολογία της λέξης άνθρωπος (άνω + θρώσκω – κοιτάζω προς τα εμπρός και ψηλά) αυτό θέτει ως ζητούμενο. Αν οι Εκδόσεις Γκοβόστη μπορούν να προσφέρουν κάτι, αυτό θα θέλαμε να είναι! Τον συνεχώς βελτιούμενο άνθρωπο. Γι’ αυτό και το λογότυπό μας απεικονίζει τον «ιδεατό» άνθρωπο – και ας μην υπάρχει κάτι τέτοιο. Αρκεί που εργαζόμαστε προς αυτήν την κατεύθυνση.
–Οι εκδόσεις Γκοβόστη είναι από τις παλαιότερες στην Ελλάδα, τι είναι αυτό που τις κάνει να αντέχουν ακόμη; Ποιες είναι οι προκλήσεις για το βιβλίο σήμερα;
–Θεωρώ ότι, παρά το αντίξοο οικονομικό περιβάλλον, αυτό που μάς παγιώνει ως εκδοτικό οίκο στις συνειδήσεις των αναγνωστών είναι η πολυετής πορεία χωρίς εκπτώσεις στην ποιότητα και στην επιλογή των τίτλων. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι βιβλία που μετράνε ήδη πάνω από μισό αιώνα κυκλοφορίας εξακολουθούν να έχουν αμείωτη ζήτηση. Ταυτόχρονα οι υψηλές προδιαγραφές που τέθηκαν εξαρχής δεν δικαιολογούν μέτριες επιλογές από μέρους μας. Έχοντας συναίσθηση αυτής της ευθύνης, προσπαθούμε να προσφέρουμε στο αναγνωστικό κοινό άρτιες από κάθε άποψη εκδόσεις και αυτό θεωρώ πως είναι η μεγαλύτερη πρόκληση, καθώς το αγοραστικό κοινό είναι όλο και πιο συγκρατημένο λόγω των οικονομικών δυσχερειών και εμείς οφείλουμε να καθιστούμε το βιβλίο πιο προσιτό χωρίς να κάνουμε όμως εκπτώσεις που θα επηρεάσουν την ποιότητά του.
–Οι παραδοσιακές εκδόσεις πόσο θα αντέξουν, πιστεύετε, έναντι των ψηφιακών; Εσείς πώς προσαρμόζεστε; Άλλωστε, ο Γκοβόστης ανέκαθεν πρωτοπορούσε (πρωτοποριακές εκδοτικές επιλογές, πρώτη μονοτονική έκδοση, έγχρωμα εξώφυλλα).
–Οι ψηφιακές εκδόσεις είναι ένα ζήτημα που παρακολουθούμε με ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Πιστεύουμε ότι ακόμα δεν έχει «ξεκαθαρίσει» το τοπίο όσον αφορά την ελληνική αγορά ηλεκτρονικού βιβλίου. Παρόλο που ήδη κυκλοφορούν κάποιοι τίτλοι μας σε ηλεκτρονική μορφή, τηρούμε προς το παρόν στάση αναμονής. Πολλοί ψηφιοποιημένοι τίτλοι μας διατίθενται και δωρεάν για το αναγνωστικό κοινό μέσω της Εθνικής Βιβλιοθήκης. Σε κάθε περίπτωση θεωρούμε ότι η συζήτηση γι’ αυτό το θέμα έχει εκτρέψει την προσοχή μας από το ουσιαστικό πρόβλημα που δεν είναι το αν διαβάζονται βιβλία σε ηλεκτρονική μορφή, αλλά ότι δεν διαβάζονται βιβλία γενικώς – ιδίως από τις νεότερες ηλικίες. Έχοντας πίσω μας μια ιστορία 93 χρόνων και βλέποντας μπροστά άλλα τόσα χρόνια, θεωρούμε ότι μακροπρόθεσμα αυτό είναι το πραγματικό πρόβλημα. Πρωτεύον μέλημά μας πρέπει είναι να βρούμε τον τρόπο να μεταδώσουμε στις νέες γενιές τη μαγεία της ανάγνωσης και ως εκ τούτου το μέσον της ανάγνωσης είναι δευτερευούσης σημασίας.
–Ο Εκδοτικός Οίκος Γκοβόστης είναι ανοικτός στους νέους λογοτέχνες, ποια είναι τα κριτήριά σας για να τους δώσετε ένα πολυπόθητο τυπωθήτω;
–Είναι, θεωρώ, υποχρέωσή μας να δίνουμε βήμα σε νέους συγγραφείς. Από τους νέους δημιουργούς ζητάμε ό,τι και από τους παλαιότερους. Έργα ειλικρινή που να μπορούν να εμπνεύσουν αυτές και τις επόμενες γενιές. Που να έχουν να πουν κάτι στον αναγνώστη. Βεβαίως, ιδίως στους νεότερους ηλικιακά δημιουργούς εκτιμάμε το ήθος και τη σεμνότητα, γιατί κρίνουμε ότι αυτά τα στοιχεία δεν μπορούν να λείπουν από ένα πνευματικό δημιούργημα που θέλει να υπερβεί το εφήμερο.
–Τι θα θέλατε να εκδώσετε που μέχρι σήμερα δεν το έχετε κάνει; Ποια θεωρείτε ως τη μεγαλύτερη εκδοτική σας επιτυχία;
–Οι κλασικές εκδόσεις Ρώσων συγγραφέων (Ντοστογιέβσκι, Τσέχοφ, Τολστόι και άλλων κλασικών) έχουν σημαδέψει την εκδοτική μας πορεία. Σημαντική επιτυχία έχουν πάντοτε και τα βιβλία ιστορίας που εκδίδουμε. Το βιβλίο για τη γενοκτονία του ποντιακού ελληνισμού της Thea Halo «Ούτε το όνομά μου» ήταν μία από τις εκδόσεις μας που συγκαταλέχθηκαν στα ευπώλητα για μεγάλο χρονικό διάστημα. Ομοίως, το «Ζωή και Πεπρωμένο» του Βασίλι Γκρόσμαν. Τα περιοδικά «Θέματα Λογοτεχνίας» και «Τα Ποιητικά» αποτελούν μια πολυετή προσπάθεια εξεικόνισης του πεζογραφικού και ποιητικού τοπίου στη χώρα μας. Ωστόσο, θεωρούμε ότι η εκδοτική επιτυχία δεν μετριέται αποκλειστικά με εμπορικά κριτήρια αλλά, στο βαθμό που ανοίγονται νέοι δρόμοι και διευρύνονται οι παλιοί. Υπάρχουν και κάποια βιβλία που για εμάς ήταν εκδοτικοί άθλοι και σίγουρα αποτελούν εκδοτικό γεγονός. Λόγου χάρη, το «Αναζητώντας την πραγματικότητα» του Roger Penrose. Πρόκειται για ένα πολυσέλιδο, εξειδικευμένο επιστημονικό βιβλίο, που δεν θα μπορούσε εύκολα να διαβαστεί από το ευρύ κοινό, όμως αναμφισβήτητα αποτελεί σημαντικό εκδοτικό γεγονός. Βιβλία που θα ήθελα να είχαμε εκδώσει; Πολλά μέχρι τώρα και άλλα τόσα που θα έρθουν.
–Η λογοτεχνική δράση «Διαβάσεις» θα παρουσιάσει δύο εκδόσεις σας, θέλετε να μου πείτε δυο λόγια για αυτές;
–Ναι, βεβαίως. Θα παρουσιαστούν οι Γονυπετείς της Τζούλιας Γκανάσου και τα Φτερά Παγωνιού της Μάχης Τζαβέλλα. Στο πρώτο έχουμε μια ιστορία για τη δύναμη της πίστης, μια πορεία εξομολόγησης, ένα σκανδαλώδες μανιφέστο για τον πειραματισμό, τη δοκιμή, την εξερεύνηση, για ό,τι κάνει το ανέφικτο να μοιάζει εφικτό· στο δεύτερο η ηρωίδα κάτω από την απειλή ενός σκοτεινού βλέμματος αισθάνεται καθηλωμένη στο σημείο εκείνο όπου διασταυρώνονται ριπές του παρελθόντος, του παρόντος και του μέλλοντος. Η ομάδα Διαβάσεις ανακάλυψε το κοινό στοιχείο σε αυτές τις δύο νουβέλες – τη λογοτεχνικότητα του τραύματος. Πώς μπορεί δηλαδή ο λογοτέχνης να μετουσιώσει σε καλλιτεχνική δημιουργία μια τραυματική εμπειρία ή μια τραυματική κατάσταση και τελικά να οδηγηθεί μέσα από αυτήν τη διαδικασία στην κάθαρση, συμπαρασύροντας και τον αναγνώστη. Και η Τζούλια και η Μάχη είναι νέες αλλά πολύ ταλαντούχες συγγραφείς, από τις οποίες περιμένουμε πολλά ακόμα.
Ιστορική ευαισθησία και νέα γλωσσική «πρόταση»
–Από την εικόνα που έχετε από το κυπριακό συγγραφικό – λογοτεχνικό τοπίο, πώς θα τη χαρακτηρίζατε;
–Είναι μια ευχάριστη έκπληξη. Τα τελευταία χρόνια παρατηρώ τρομερές ζυμώσεις στο κυπριακό συγγραφικό – λογοτεχνικό τοπίο. Νέοι και μεγαλύτερης ηλικίας λογοτέχνες και ποιητές φαίνεται να δημιουργούν μια νέα λογοτεχνική / ποιητική παράδοση, η οποία παρουσιάζει και τεράστιο ενδιαφέρον γιατί συγκεράζονται σε αυτήν όχι μόνο η ιστορική ευαισθησία και ο προβληματισμός από το πρόσφατο ταραγμένο παρελθόν, αλλά και μια πολύ ενδιαφέρουσα γλωσσική «πρόταση». Έχουμε εκδώσει ήδη διηγήματα των Χρίστου Τσιαήλη, Χρίστου Χατζήπαπα και Στέλλας Ρωτού. Οι Κύπριοι αυτοί διηγηματογράφοι έχουν έναν πολύ ιδιαίτερο τρόπο πρόσληψης και κατορθώνουν να επικοινωνήσουν τις προσλαμβάνουσες αυτές μεταχειριζόμενοι τη μικρή φόρμα, με έναν τρόπο σχεδόν μουσικό, ακόμα και όταν δεν γράφουν στην κυπριακή διάλεκτο.
–Πόσο ευρύ είναι το αναγνωστικό κοινό στην Ελλάδα εν έτει 2019 και ποιες είναι οι παθογένειες του βιβλίου σήμερα;
–Θεωρώ ότι πολλοί Έλληνες διαβάζουν λίγο, ενώ λίγοι Έλληνες διαβάζουν πολύ. Μένουν πολλά να γίνουν ακόμα… Σίγουρα, όμως, οι γρήγοροι ρυθμοί της βιβλιοπαραγωγής είναι αντιστρόφως ανάλογοι με τους αναγνωστικούς ρυθμούς. Το βιβλίο, αν και βαθιά ριζωμένο στην ελληνική κουλτούρα, δεν βρίσκει θέση εύκολα στην καθημερινότητά μας. Κατά τη γνώμη μου, το βιβλίο έχει ανάγκη από έναν φορέα, ο οποίος όχι μόνο θα συμβάλλει στη χάραξη της κυβερνητικής πολιτικής για το βιβλίο, αλλά θα χαρτογραφεί το τοπίο και θα συντονίζει τους κρατικούς φορείς που εμπλέκονται σε αυτό (ΥΠΕΠΘ, ΥΠΟΙΚ, ΥΠ.ΠΟ.). Πρώτα απ’ όλα, όμως, θα μπορούσε από αύριο το βιβλίο και η συστηματική ανάγνωση –όχι η αποσπασματική και αναγκαστική, αλλά η απόλαυση της ανάγνωσης– να αποκτήσει τη σημασία και τη σοβαρή αντιμετώπιση που της αξίζει, όχι μόνο, στα σχολεία μας, αλλά και στην κοινωνία μας γενικότερα. Είμαστε όλοι συνυπεύθυνοι γι’ αυτό.
