Του Απόστολου Κουρουπάκη
Περπάτησα στη Λύση, πριν από λίγες ημέρες, έχοντας παρκάρει λίγο πιο πέρα από την εμβληματική είσοδο των παλαιών σχολείων της κωμόπολης. Πέρασα τον σύλλογο που σήμερα στεγάζει κάποιον σύνδεσμο Λουρουτζιατών, και στρίβοντας αμέσως στα αριστερά του κεντρικού αυτού δρόμου, είδα από μακριά τα «Ηλύσια», το εμβληματικό κινηματοθέατρο της Λύσης, που από το 1954 έφερνε στην επαρχιακή αυτή κωμόπολη θεάματα διεθνή και εγχώρια. Στο αριστερό πλάι του κινηματογράφου, σε ένα υπόγειο χώρο βρισκόταν και η «Απόφαση 2», ένα στέκι πολιτιστικό που έμελλε να αφήσει για έξι περίπου χρόνια το αποτύπωμά του στα κοινωνικά πράγματα της Λύσης και να καταστεί ένας ενδιαφέρων χώρος ανταλλαγής πολιτιστικών απόψεων.
Κατά την επίσκεψή μου, στο απέναντι κτήριο, εργάτες δούλευαν για την ανακαίνιση μιας καφετέριας ή μπαρ και κοντοστάθηκα για να σκεφτώ αν θα μπορούσε αυτός ο νέος χώρος να συνομιλήσει με την «Απόφαση 2»… δύσκολο, έως αδύνατο, η αρχιτεκτονική και διακοσμητική παγκοσμιοποίηση δεν το επιτρέπουν… Πλησίασα στην είσοδο, και τίποτε δεν θύμιζε πως κάποτε εκεί κάποιοι τολμητίες, όπως ο Ανδρέας Π. Ανδρέου, ο Λεωνής Καλλής, ο Γιώργος Μολέσκης, ο Προκοπής Γεωργίου, ο Γεώργιος Λυσιώτης, ο Λευτέρης Οικονόμου και πάρα πολλοί άλλοι σκέφτηκαν πως ο πολιτισμός είναι μια ιδέα και ένα εγχείρημα που χρειάζεται όραμα για να σταθεί και να ανθήσει… Έφυγα, έχοντας στο μυαλό μου πως ο χρόνος και η μνήμη είναι έννοιες σχετικές…
«Απόφαση 2»
«Στα μέσα Σεπτεμβρίου θα ανοίξει στη Λύση μια “μπουάτ” παρομοία εκείνης του Χριστόφορου Σάββα υπό την διεύθυνση του καλλιτέχνη κ. Καλλή Λεωνή. Τη διακόσμηση της “μπουάτ” ανέλαβε ο γνωστός ζωγράφος Προκοπής Γεωργίου. Η “μπουάτ” αυτή θα στεγάζεται στο υπόγειο του κινηματογράφου “Ηλύσια”». Πρόκειται για την μπουάτ «Απόφασις 2»… που ξεκίνησε να λειτουργεί από τον Σεπτέμβριο του 1968, και γι’ αυτή την ιδέα ο κ. Ανδρέας μου λέει σχετικά: «Ένας πολλά καλός μου φίλος, ο Καλλής, ανέλαβε να είναι στην μπουάτ, αφιλοκερδώς, τζι αν επλέρωνε κανείς κανένα σελλίνι να το πιάνει τζείνος. Βάλαμε στον τοίχο μια ψαθαρκά, κάναμε τραπέζια και καρέκλες από έναν ευκάλυπτο, φτιάξαμε τον μπουφέ, και για τσύλλιμμα είχαμε τη φαέττα, ο Καλλής κασσιάνιζέ τη και την έβαζε σε ένα δισκούι…». Ο ζωγράφος Λευτέρης Οικονόμου έκανε τα εγκαίνια, και μέχρι το 1974 ένας ολόκληρος πνευματικός κόσμος πέρασε από την «Απόφαση 2»: «Ζωγράφοι, ποιητές, τραγουδιστές ερχόντουσαν από μόνοι τους… δεν τους καλούσαμε, έλεγαν πάμε στην μπουάτ στη Λύση».
Τα εγκαίνια τελέστηκαν τελικά το Σάββατο 16 Νοεμβρίου 1968 από τον γνωστό ζωγράφο Λευτέρη Οικονόμου, και όπως αναφέρεται στο σχετικό δημοσίευμα «πρόκειται για μια πρωτότυπη ταβέρνα σε κυπριακό στυλ. Η πρωτοτυπία της αρχίζει από την είσοδο η οποία είναι “ξοπόρτι” κυπριακού σπιτιού». Στο εσωτερικό της ταβέρνας αντί για καρέκλες υπήρχαν σκαμνιά, αντί για πολυθρόνες υπήρχαν καναπέδες ντυμένοι με κυπριακά υφαντά, αντί για τραπεζάκια υπήρχαν μεγάλοι κορμοί δέντρων (κουττούτζια) αντί ποτήρια υπήρχαν πήλινα μικρά δοχεία σε μέγεθος ποτηριού, αντί πολυέλαιοι και λάμπες ηλεκτρικού υπήρχαν φανάρια και λάμπες πετρελαίου, «με ηλεκτρικόν όμως ρεύμα», αντί πίνακες υπάρχουν κυπριακά πανέρια, κουδούνια και ένας μικρός τροχός του κάρρου και αντί ουίσκι και κονιάκ σερβίρεται μόνο κρασί και φυσικά, ιδιοκτήτης ο Καλλής Λεονής, ο οποίος ήταν μέλος του ΣΥΚΑΛΥ, του σπουδαίου Συνδέσμου Καλλιτεχνών Λύσης, αλλά και του μουσικού συγκροτήματος «Ελ ΝΙΠΙΚΑΤΟ». Ενεργό ρόλο στα πολιτιστικά πράγματα της Λύσης είχε και ο ποιητής Γιώργος Μολέσκης, πρωτοστάτησε στη δημιουργία, μαζί με άλλους νέους τον Κύκλο Φιλοτέχνων Λύσης, που διοργάνωνε διαλέξεις, εκθέσεις και άλλες εκδηλώσεις στη μικρή κωμόπολη. Φυσικά, ήταν ενεργό μέλος και της «Απόφασης 2», από την πρώτη στιγμή δημιουργίας της.
Φωτογραφία των εγκαινίων της «Απόφασης 2» με τον ζωγράφο Λευτέρη Οικονόμου να κόβει την κορδέλα. (Αγών, 22 Νοεμβρίου 1968).
Όπως γράφει αγγελτήριο των εγκαινίων η ταβέρνα που θα εγκαινιάζετο θα συγκέντρωνε τους φιλότεχνους της κωμόπολης «όχι βέβαια για να τους μυήση στα μυστήρια της οινοποσίας, αλλά για να τους προσφέρη στέγη για εποικοδομητικές συζητήσεις». Και πράγματι, το μικρό υπόγειο στην αριστερή πλευρά του κινηματοθεάτρου «Ηλύσια» έμελλε για 15 περίπου χρόνια να αφήσει το αποτύπωμά του στα πνευματικά πράγματα όχι μόνο της Λύσης, αλλά και της Κύπρου ολόκληρης.
Απόφαση Ένα
Η πρώτη «Απόφαση» λειτουργούσε από τον Νοέμβριο του 1964 από τον πρωτοπόρο ζωγράφο Χριστόφορο Σάββα στη Λευκωσία, στέκι καλλιτεχνών και ανθρώπων των γραμμάτων. Αυτή η ταβέρνα λειτούργησε έως και λίγους μήνες μετά τον Ιούλιο του 1968, οπότε και ο Χριστόφορος Σάββα μετανάστευσε στην Αγγλία όπου και πέθανε στις 13 Ιουλίου.
Πολύ καλλιτεχνικά διακοσμημένο
«Πρόκειται για ένα θαυμάσιο ήσυχο κεντράκι με ιδιόρρυθμη επίπλωση, θαμπό φωτισμό, πολύ καλλιτεχνικά διακοσμημένο σε κυπριακό ρυθμό», έτσι περιγράφει η Ντόρις Βασιλείου την «Απόφασι 2», στο κείμενό της του Ιανουαρίου 1970. Στο κεντράκι αυτό η δημοσιογράφος προσκάλεσε τον τερματοφύλακα της ΑΣΙΛ Α. Ξυστουρή για ένα ποτάκι, μετά το τέλος της συνέντευξής τους. Η δημοσιογράφος ρωτάει τον διαχειριστή της μπουάτ Λεωνή Καλλή για το όνομα: «Από πού το όνομα Απόφασις Νο. 2;». Και η απάντηση: «Πρώτα γιατί Απόφασις Νο. 1 υπάρχει στη Λευκωσία. Ύστερα η εξωτερική του εμφάνιση σού δημιουργεί το αίσθημα κάποιας διστακτικότητας να μπης μέσα» της απάντησε ο Καλλής και η δημοσιογράφος το συστήνει στου φιλάθλους. Το άρθρο της Βασιλείου ενημερώνει τους φίλαθλους αναγνώστες πως ο Καλλής είναι αδελφός του τρίτου μπακ της Νέας Σαλαμίνας Φραγκή.
Εκδηλώσεις
Στη μπουάτ «Απόφαση 2» διοργανώθηκαν πολλές και ενδιαφέρουσες συζητήσεις, και την επισκέφθηκαν σημαντικές προσωπικότητες του νησιού. Μία από τις εκδηλώσεις της ήταν η βραδιά αφιερωμένη στον ποιητή Τεύκρο Ανθία, στις 18 Απριλίου 1968. Για τον Ανθία μίλησε ο ποιητής Αχιλλέας Πυλιώτης και στην εκδήλωση έγινε «ακρόαση δίσκων όπου τραγουδά και απαγγέλλει ο ίδιος ο Τεύκρος Ανθίας». Σημειώνουμε πως στην ανακοίνωση της εκδήλωσης η «Απόφαση 2» αναφέρεται ως καλλιτεχνική ταβέρνα και έτσι τη βρίσκουμε και στη συνέχεια. Άλλωστε, αυτή η έννοια της καλλιτεχνικής ταβέρνας εκείνα τα χρόνια είχε αρχίσει να διαδίδεται… σκέφτομαι τώρα το καλλιτεχνικό ταβερνάκι στη Φιλιά της Μόρφου, αλλά αυτό είναι μια άλλη ιστορία!
Πίσω στις εκδηλώσεις, λοιπόν, της «Απόφασης 2». Διάλεξη δόθηκε και για τον Χριστόφορο Σάββα, προς τιμήν του οποίου ιδρύθηκε και η Απόφαση 2, από τον ζωγράφο Λευτέρη Οικονόμου, ο οποίος είχε κάνει και τα εγκαίνια της «Απόφασης 2», τη Δευτέρα 27 Ιανουαρίου 1969. Αλλά ενδιαφέρον έχει και ο τρόπος παρουσίασης της μπουάτ: Απόφαση 2, υποκατάστατο μιας πρωτοτυπίας ή μια πρωτοτυπία υποκατάστατου; Η Λύση πρωτοπόρα και στον πνευματικό τομέα έρχεται και πάλιν να δώση μια θετική συμβολή στην άνοδο του πνευματικού επιπέδου της επαρχίας. Κέντρο της πνευματικής δημιουργίας η Απόφαση 2». Και όπως αναφέρεται στην ανακοίνωση για την εκδήλωση: «Ιδιαίτεραι προσκλήσεις δεν έχουν σταλή, όλοι δε είναι ευπρόσδεκτοι εις την διάλεξιν». Μάλιστα, φιλότεχνοι από τη Λευκωσία ετοίμαζαν ομαδική μετάβαση στη Λύση…
Ο Γιώργος Λυσιώτης έδωσε διάλεξη στην «Απόφαση 2» τον Σεπτέμβριο του 1969 με θέμα «Στοιχεία υπαρξιακής φιλοσοφίας στην ποίηση του Ομάρ Καγιάμ»! και όπως λέει το δημοσίευμα: «Το θέμα αρκετά ειδικό αλλά και πλατύ»… με τον Γιώργο Λυσιώτη να κάνει τη διάλεξή του ανάμεσα στους στενούς τοίχους της ταβέρνας με τους ανθρώπους καθισμένους πάνω στα σκαμνιά και το κρασί στα πήλινα ποτήρια!.
Μία ακόμη ενδιαφέρουσα εκδήλωση που διοργάνωσε η «Απόφαση 2» στις 15 Ιανουαρίου 1972 είναι αυτή για τους Γιώργο Σεφέρη και Οδυσσέα Ελύτη, με εισηγήσεις από τους λογοτέχνες Γιώργο Λυσιώτη και Μιχάλη Πασιαρδή. Στο πρόγραμμα περιλαμβανόταν και απαγγελίες από καλλιτέχνες του ΡΙΚ, μουσική του Γιώργου Κοτσώνη σε στίχους των τιμωμένων ποιητών, με την παρουσία του Κοτσώνη. Στη συνέχεια θα ακολουθούσε συμπόσιο σούβλας στου Μηλίτζιη!
Δεν ξέρω αν το ποίημα που δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Μεσημβρινή» από τον Δημήτρη Κοζάκο, με τίτλο «Απόφαση» αφορά την μπουάτ «Απόφαση Δύο»… Νομίζω ωστόσο πως πηγή έμπνευσης του Κοζάκου ήταν η ιδιαίτερη αυτή ταβέρνα της Λύσης και γι’ αυτό το παραθέτω αυτούσιο, όπως δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Μεσημβρινή», στις 12 Αυγούστου 1970:
Απόφαση
«Ένα δωμάτιο στο υπόγειο
κάποιας πολυκατοικίας
με το λιγοστό φως
που τρεμοσβήνει
στις αναπνοές
και στους αναστεναγμούς
μερικών ανθρώπων.
Μια ταβέρνα
«Απόφαση Δύο»
Μικρό το κατώφλι
το ρήμα μεγάλο
για τούτο το δωμάτιο.
Κουρασμένος απ’ τη ζωή
με πικραμένα χείλη
αντίκρυσα το μισόφως.
Το καταφύγιο του πόνου
το βρήκα σ’ αυτή την απόφαση.
Βρήκα μέσα στην ταβέρνα
όσα ξέχασε να μου δώση η Ζωή.
Σημειώνουμε πως ο Δημήτρης Κοζάκος γεννήθηκε το 1949 στον Καραβά και εξέδωσε έξι ποιητικές συλλογές «Ανταύγειες» (1972), «Ελπίδες –Τρίτη Αγάπη» (1973), «Ανά Πάσα Στιγμή» (1981), «Ανάληψη» (1990), «Στις Αυλές του Γιασεμιού» (1996), «Τα Κρινάκια της Λάμπουσας» (2006) και δύο μυθιστορήματα: «Οι Αγνοούμενοι της Ελπίδας» (1994) και ο «Ο Αγνοούμενος της Λευτεριάς» (1999).
Σίγουρα η «Απόφαση» είχε γίνει στέκι για πολλούς και πιθανόν πολλές φιλίες και σχέσεις να άρχισαν από εκεί, αν κρίνουμε από την ευχετήρια ανακοίνωση για το ζεύγος Γιαννάκη Χριστοφή «Τζιοβάννη» για τη γέννηση του δεύτερου γιου τους… οι φίλοι του από την ταβέρνα «Απόφαση 2» τους εύχονται να τους ζήσει και να τα κάνουν 12! (31 Ιανουαρίου 1973).
Το σταρ σίστεμ στη Λύση
Βέβαια, εκτός από την πρωτοποριακή για τα δεδομένα μιας επαρχιακής κωμόπολης «καλλιτεχνικής ταβέρνας» στη Λύση, λειτουργούσε από το 1954 και ο κινηματογράφος «Ηλύσια», που έφερνε σε εικόνες ή σε θεατρικά σχήματα το σταρ σίστεμ της εποχής, κάποιοι μάλιστα τη προτροπή του κ. Ανδρέου επισκέπτονταν τη Λύση και ως προορισμό αναψυχής, για να δοκιμάσουν και τη «λυσιώτικη σούβλα». Σημαντικά ονόματα εκείνης της εποχής, όπως μου λέει ο κ. Ανδρέα επισκέφθηκαν την κωμόπολη, ο Μάνος Κατράκης και ο θίασος του, που ήταν από τους σπουδαιότερους θιάσους που έπαιξαν στο «Ηλύσια», ο Γιάννης Μαρκόπουλος και η Τατιάνα Μιλλιέξ, που παρακολούθησαν την παράσταση «Ο Ξένος» του Γιώργου Μολέσκη, τον Αύγουστο του 1970, και ενώ βρισκόταν στο νησί για τα γυρίσματα της ταινίας «Πολυαγαπημένη» με τη Ράκελ Ουέλς, η Αλίκη Βουγιουκλάκη, η Ζωή Λάσκαρη, ο Αλέκος Αλεξανδράκης και άλλοι πολλοί, και ακούγοντας τον κ. Ανδρέα να μου τα διηγείται αισθάνομαι και εγώ πως βλέπω μια ταινία με χρώμα λυσιώτικο.
