Του Απόστολου Κουρουπάκη
«Μου δημιούργησε πάρα πολλά και πολύπλοκα συναισθήματα» λέει στην «Κ» ο πολύπειρος ηθοποιός Βαρνάβας Κυριαζής για τον ρόλο του στο σαιξπηρικό έργο «Βασιλιάς Ληρ», που ανεβάζει ο Θεατρικός Οργανισμός Κύπρου, σε σκηνοθεσία Τσέζαρις Γκραουζίνις. Ο κ. Κυριαζής λέει πως το ταξίδι που έκανε μαζί με τον χαρακτήρα που υποδύεται πρώτα απ’ όλα τον συγκίνησε. Ένα από τα συναισθήματα του Βαρνάβα Κυριαζή είναι και η λύπη για τον Ληρ... «Τον λυπάμαι καθ’ οδόν, για την κατάντια του... η λέξη αχαριστία μέσα στο έργο επανέρχεται συνεχώς. Δεν μπορεί με τίποτα να χωνέψει ό,τι συνέβη, δεν τη χωράει το μυαλό του την αχαριστία», που προέρχεται από την αγαπημένη του Κορδέλια... Η συζήτηση με τον Βαρνάβα Κυριαζή περιεστράφη και γύρω από την εξουσία, την απώλεια, την πτώση, απ’ όσα βγαίνουν στην επιφάνεια, από τον Σαίξπηρ, που αναλογικά μπορούν να βρουν σημερινά αντίστοιχα. Ο Βαρνάβας Κυριαζής, ώριμος για τον ρόλο του βασιλιά Ληρ, αντιλήφθηκα ότι έχει καταλάβει τον Ληρ, τον κοίταξε στα μάτια και του μίλησε.
–Κύριε Κυριαζή, τι σημαίνει αυτός ο ρόλος για εσάς;
–Νομίζω πως σημαίνει το ίδιο πράγμα για οποιονδήποτε ηθοποιό, φτάνοντας σε μία ώριμη ηλικία, παίζει αυτόν τον ρόλο. Δεν είναι απλώς ένας ρόλος είναι ένα αριστούργημα του Σαίξπηρ και ο συνδυασμός της φιλοσοφίας του Σαίξπηρ μέσα στο έργο με τον υπέροχο λόγο του και με την υπέροχη δομή των σκηνών του οδηγεί τον ηθοποιό σε πάρα πολύ όμορφα μονοπάτια και αυτό το ταξίδι είναι πάρα πολύ ενδιαφέρον, είναι ένα στοχαστικό ταξίδι. Προσωπικά έχω διώξει από πάνω μου, από τον Αύγουστο τα πάντα, για να αφοσιωθώ στον ρόλο.
–Ήταν ένας ρόλος που είχατε σκεφτεί ότι θέλετε να τον υποδυθείτε;
–Όχι. Από Σαίξπηρ ήθελα πάντα να παίξω τον Ριχάρδο Γ΄, με προλάβανε όμως. Φυσικά, τον Ληρ τον είχα ενδόμυχα μέσα μου και μάλιστα είχε ξεκινήσει και μια συζήτηση με τον Θεατρικό Οργανισμό Κύπρου και επιτέλους γίνεται!
–Ο Ληρ είναι ένα άκρως τραγικό πρόσωπο... νιώσατε οίκτο, αίσθημα αδικίας, πώς αντιμετωπίσατε τον βασιλιά Ληρ, πώς τον προσεγγίσατε;
–Μου δημιούργησε πάρα πολλά και πολύπλοκα συναισθήματα. Η τραγικότητα του Ληρ, ο τίτλος άλλωστε του έργου είναι «Η τραγωδία του βασιλιά Ληρ», έγκειται σε αυτό το επίπονο ταξίδι, που στο τέλος ανανίπτει, και αναγνωρίζει πράγματα και πιστεύω πως έχει καταλήξει ένας ώριμος καρπός πια ενός δέντρου, του οποίου οι ρίζες ποτίζονται από αυτό που θα έπρεπε να είναι η ανθρωπότητα. Δεν είναι τυχαίο που λίγο πριν πεθάνει λέει στην κόρη του: «και θα γελάμε με τα καμώματα των ηγετών μας, και θα ακούμε τους φτωχοδιάβολους να τους κουτσομπολεύουν και θα λέμε κι εμείς τα δικά μας, ποιος έχασε, ποιος κέρδισε, ποιος έφαγε ποιον. Θα ερευνάμε το μυστήριο των πραγμάτων, κατάσκοποι του Θεού και θα επιζήσουμε στη φυλακή μας όσο οι παλίρροιες της εξουσίας θα τρέχουν πίσω από το φεγγάρι!».
–Γιατί άραγε να θέλει να μοιραστεί το βασίλειό του;
–Για ποιο λόγο ένας πανίσχυρος βασιλιάς, ένας καλός βασιλιάς, αποφασίζει να παραδώσει την εξουσία στις κόρες του με τον τρόπο με τον οποίο το κάνει. Και είναι ίσως κουτό να πιστεύουμε πως το μόνο κριτήριο της μοιρασιάς είναι η αγάπη των θυγατέρων του. Υπάρχουν πολλά ερωτηματικά για τον λόγο... Ψάχνοντας τα πράγματα και με τις οδηγίες του σκηνοθέτη μας, του Τσέζαρις, αυτό που θέλει ο Ληρ εν τέλει είναι να παραδώσει μεν το βασίλειό του, σε τρία μερίδια, με το καλύτερο να πηγαίνει για τη μικρή του κόρη Κορδέλια, ώστε να τον φροντίσει στα γεράματά του... ενδόμυχα λοιπόν... ή και συνειδητά πιστεύει ότι θα παραδώσει το στέμμα του, εκείνη δεν θα παντρευτεί, συνεπώς θα έχει όλη της την αγάπη και ταυτόχρονα θα είναι και κοντά στην εξουσία... Κάτι που βεβαίως δεν το πετυχαίνει...
–Τον λυπηθήκατε καθόλου... ως ματαιωμένο άνθρωπο;
–Τον λυπάμαι καθ’ οδόν, για την κατάντια του... η λέξη αχαριστία μέσα στο έργο επανέρχεται συνεχώς. Δεν μπορεί με τίποτα να χωνέψει ό,τι συνέβη, δεν τη χωράει το μυαλό του την αχαριστία, από τις κόρες του και κυρίως από την Κορδέλια.
–Είναι η αγάπη ως συναίσθημα δυνατόν να υπερισχύσει της μιας ή της άλλης «αγάπης»;
–Σαφέστατα και όχι! Εδώ ο Ληρ παίζει ένα παιχνίδι, κατά τη γνώμη μου. Τα λόγια που του λένε είναι κούφια, και το ξέρει πολύ καλά, δεν είναι αφελής ούτε ηλίθιος...
–Θυμώνει όμως με την ειλικρίνεια της Κορδέλιας...
–Ναι, πάρα πολύ, όχι μόνο για την ειλικρίνειά της, αλλά και για την απόφασή της να μη μείνει ανύπαντρη!
–Ο Ληρ μήπως δείχνει και την αγωνία ίσως του ηλικιωμένου, που νιώθει ότι δεν τον χρειάζεται πια κανείς;
–Αυτή την αίσθηση του τη δημιουργούν βαθμηδόν όλοι οι άλλοι και είναι κάτι που δεν μπορεί να το κατανοήσει. Επίσης, ένας άλλος σημαντικός παράγοντας είναι ότι ξαφνικά βρίσκεται σ’ έναν κόσμο που δεν τον ξέρει, ξαφνικά συναντάει μια πραγματικότητα που δεν μπορεί να την αναγνωρίσει... ενώ τα είχε όλα πλέον δεν έχει τίποτε. Υπάρχει ένα κομμάτι που εμείς το έχουμε βαπτίσει παράβαση, που μιλάει προς το κοινό, και μεταξύ άλλων λέει: «Δεν σας σκέφτηκα ποτέ!», και το φάρμακο ποιο είναι; Βγείτε από τα παλάτια σας ηγεμόνες και άρχοντες να νιώσετε αυτό που νιώθουν οι φτωχοί, μοιράστε το περίσσευμά σας. Κομμουνιστικό μανιφέστο μεν αλλά υπάρχει και αυτή η οπτική!
–Μομφή προς την εξουσία λοιπόν, από έναν βασιλιά...
–Σαφέστατα. Η εξουσία είναι κάτι που εμείς δεν βλέπουμε...
Η αμφιβολία και η απόρριψη στον χώρο τον δικό μας βρίσκεται δυστυχώς σε πρωτοκαθεδρία. Εκείνο που θα έλεγα εγώ είναι να έχουμε την αμφισβήτηση, αλλά να αμφισβητούμε τον εαυτό μας, όχι τον απέναντί μας
Το θέατρο ως λειτούργημα
μοτο: Η αμφιβολία και η απόρριψη στον χώρο τον δικό μας βρίσκεται δυστυχώς σε πρωτοκαθεδρία. Εκείνο που θα έλεγα εγώ είναι να έχουμε την αμφισβήτηση, αλλά να αμφισβητούμε τον εαυτό μας, όχι τον απέναντί μας.
–Ο φόβος της πτώσης, της αποχώρησης, είναι υπαρκτός στον «Βασιλιά Ληρ» εσάς ως ανθρώπου με μια σπουδαία καριέρα σας απασχολεί;
–Δεν τη φοβήθηκα ποτέ, όχι! Τον λυπάμαι καθ’ οδόν, για την κατάντια του... η λέξη αχαριστία μέσα στο έργο επανέρχεται συνεχώς. Δεν μπορεί με τίποτα να χωνέψει ό,τι συνέβη, δεν τη χωράει το μυαλό του την αχαριστία., γιατί είτε θέλουμε να το παραδεχτούμε είτε όχι υπάρχει στον καλλιτέχνη. Δεν είμαι από αυτούς που λένε πως η τέχνη μπορεί να αλλάξει τον κόσμο, απλώς αγωνιζόμαστε για ένα καλύτερο μέλλον του ανθρώπου ως οντότητα, και αυτό δεν εξαρτάται κύρια από εμάς, εξαρτάται από τις εκάστοτε εξουσίες. Όταν έρθει λοιπόν η στιγμή θα πως ότι αποσύρομαι, δεν με τρομάζει.
–Η Κορδέλια λέει την αλήθεια της, είναι ειλικρινής... και αυτό της πιστώνεται ειρωνικά ως προίκα... Φοβόμαστε τελικά την αλήθεια και την ειλικρίνεια; Μπορούν τελικά τα λόγια αγάπης να είναι έπεα πτερόεντα;
–Τα λόγια της Κορδέλιας σίγουρα δεν είναι κούφια λόγια και το διαπιστώνει επί σκηνής ο Κεντ... Γενικά, όμως, πολλές φορές τέτοιες εκφράσεις μπορεί να είναι κούφιες... Πάντως, η αλήθεια πολλές φορές μας πληγώνει, μπορεί η πρώτη αντίδραση να είναι η άρνηση, ωστόσο ενδόμυχα την αποδεχόμαστε.
–Ακόμα και την αμφισβήτηση, ως καλλιτέχνης πια...
–Ξέρεις, όταν κάποιος αντιμετωπίζει το θέατρο ως λειτούργημα και όχι ως επάγγελμα, τα όποια συναισθήματα στη διαδικασία του ηθοποιού όσα χρόνια και αν περάσουν δουλεύουν μέσα μας. Η δουλειά μας θέλει πειθαρχία, ήθος και ηθική. Η αμφιβολία και η απόρριψη στον χώρο τον δικό μας βρίσκεται δυστυχώς σε πρωτοκαθεδρία. Εκείνο που θα έλεγα εγώ είναι να έχουμε την αμφισβήτηση, αλλά να αμφισβητούμε τον εαυτό μας, όχι τον απέναντί μας.
–Βγήκατε από τα ρούχα του βασιλιά, είδατε τον ρόλο μέσα από έναν απλό πολίτη;
–Ο Τσέζαρις ως σκηνοθέτης πιστεύει και στην απόσταση, θέλει ο ηθοποιός του να έχει μία απόσταση από τον ρόλο. Ξέρεις, κάποιες φορές στην παράστασή μας καταδεικνύεται αυτό που θα θέλαμε να κάνουμε, όχι αυτό που κάνουμε! Βέβαια, εμείς το δίνουμε στη φαντασία του θεατή.
–Ποια είναι στ’ αλήθεια η «αλήθεια» του καλλιτέχνη;
–Η αλήθεια του καλλιτέχνη πρέπει να είναι η ίδια η δουλειά του, αυτό που γεννάει, και ο τρόπος με τον οποίο το γεννάει. Αυτή η πορεία, από τις πρόβες μέχρι την τελευταία παράσταση θα έπρεπε να είναι η δική μας αλήθεια. Έχει σημασία ο τρόπος με τον οποίο προσεγγίζεις έναν ρόλο, τον συνάδελφό σου, τον σκηνοθέτη σου... 46 χρόνια κάνω αυτή τη δουλειά και δηλώνω αιώνια μαθητής και το κάνω πολύ συνειδητά. Έχω πλήρη επίγνωση του διαχωρισμού των ρόλων μας, στο ταξίδι αυτό που το λένε παράσταση.
–Ο βασιλιάς Ληρ χάνει εν τέλει τα πάντα... για εσάς τι σημαίνει απώλεια;
–Απώλεια τελικά είναι και ένα είδος επίγνωσης, ειδικά για τον βασιλιά Ληρ, είναι ένα ταξίδι αν θες προς την ανθρώπινη γνώση. Κάποιες φορές μπορεί να φαίνεται υπερβολικός, παρ’ όλες τις κατραπακιές που έφαγε, μετά τον διαμοιρασμό του βασιλείου του, αλλά αυτή η υπερβολή έγκειται στην ανάγκη του ν’ αμυνθεί, όταν τα παραπετάσματα της άμυνάς του πέφτουν και καταντάει ένας γυμνός άνθρωπος... που τα έχει χάσει όλα... το κέρδος του όμως έρχεται αργότερα. Το τραγικό του ταξίδι τον έχει οδηγήσει στην ανθρώπινη γνώση και τελικά ποτίζονται οι ρίζες του δέντρου που είπαμε στην αρχή, ό,τι θα έπρεπε να είναι η ανθρωπότητα. Νιώθει την απώλεια ο Ληρ...
–Ποιο είναι το απόσταγμα από αυτό το ταξίδι που κάνατε με τον βασιλιά Ληρ;
–Με συγκινεί αφάνταστα πάρα πολύ αυτός ο ρόλος, αυτός ο άνθρωπος και το ταξίδι του, οι κατραπακιές που τρώμε κι εμείς σε αυτή τη ζωή. Ξέρεις, είναι πάρα πολύ σημαντικό πράγμα να είσαι πάνω στη σκηνή και να συγκινείσαι... Στο κοινό εμείς καταθέτουμε χαρακτήρες που έχουμε αγαπήσει και υπάρχει το ενδεχόμενο κάποιοι να ταυτιστούν... αυτό για εμένα είναι μεγάλο κέρδος.
