Του Απόστολου Κουρουπάκη
Ο πάντα ευγενής Σταμάτης Κραουνάκης μίλησε στην «Κ» για την παράσταση «Εκκλησιάζουσες» του Αριστοφάνη, σκηνοθεσία Μαριάννας Κάλμπαρη, συμπαραγωγή του Θεάτρου Τέχνης Καρόλου Κουν και της Εθνικής Λυρικής Σκηνής. Ο σπουδαίος μουσικός Σταμάτης Κραουνάκης έκανε τη μετάφραση και έγραψε το λιμπρέτο και μουσική για την παράσταση και όπως μου είπε είδε την κωμωδία αυτή με το πολιτικό πρίσμα που της αξίζει να ιδωθεί. Σημειώνει πόσο σημαντικοί είναι οι ρόλοι της κωμωδίας, και πώς το έργο το ίδιο, μετά από τόσες χιλιάδες χρόνια, παραμένει επίκαιρο και τωρινό. Δεν παύει να πιστεύει στην αγάπη και το φιλί ο Σταμάτης Κραουνάκης, και οφείλω να ομολογήσω ότι η αγάπη του για ό,τι κάνει μεταφέρεται αβίαστα στον συνομιλητή του, και κάθε συνέντευξη είναι απλώς μια όμορφη και συνάμα ουσιαστική συζήτηση. Στον ρόλο της Πραξαγόρας η σπουδαία ηθοποιός Σοφία Φιλιππίδου και στο ρόλο του Βλέπυρου ο διεθνούς φήμης βαρύτονος Χριστόφορος Σταμπόγλης.
–Μέσα από ποιο πρίσμα επιστρέφουν οι «Εκκλησιάζουσες»;
–Κατ’ αρχάς να πούμε ότι το έργο είναι μια απόλυτα πολιτική κωμωδία, που έχει μία πάρα πολύ ιδιαίτερη και τωρινή προέκταση, δεν είναι ενός επιμερισμένου κοιτάγματος, κρίνει την εξουσία και μάλιστα την αριστερή –θα λέγαμε σήμερα– εξουσία. Τι μας λέει αυτό το έργο, με λίγα λόγια, αν θες με σημερινούς όρους, μία κυρία των Αθηνών είναι σύζυγος μιας παραδοσιακής δεξιάς ανδρός, μαζεύει τις γυναίκες, ντύνονται άντρες για να μην τις καταλάβουν ότι είναι παράνομες, πάνε στη Βουλή και παίρνουν την κυβέρνηση. Στις προγραμματικές της δηλώσεις υπόσχεται μια σοσιαλιστική κοινωνία, καταργεί τα πάντα, τα χρέη, τις υποχρεώσεις, θεσμοθετεί κοινό γεύμα για όλους και λοιπά. Υπόσχεται με λίγα λόγια μια ζωή ίση για όλους. Είναι μια σκοτεινή κωμική κατάδυση στην ουτοπία της Αριστεράς, ή πώς μια αριστερή πιθανότητα –πολύ τωρινό μας– αποτυγχάνει, καθώς την καταπίνει η ίδια η νομοθεσία της. Αυτό που κάνει ο Αριστοφάνης στο πρώτο μισό του έργου είναι καταπληκτικό, έχουμε τη χαρά του καινούργιου και από το μισό και πέρα βλέπουμε τα αποτελέσματα της καινούργιας κυβέρνησης με ένα αποθεωτικό φινάλε. Και όλο αυτό με βασάνιζε πολλά χρόνια, το είχα μέσα μου και ήθελα να το κάνω. Υπάρχει μάλιστα στο φινάλε της κωμωδίας η μεγαλύτερη λέξη της αρχαίας γραμματείας και είναι ένα φαγητό… και τι μας λέει αυτό; Ταΐστε τους για να μη μιλάνε, δηλαδή μιλάμε για τον απόλυτο πολιτικό κανιβαλισμό!
–Και ήρθε η Λυρική Σκηνή…
–Η παραγγελία από τη Λυρική Σκηνή να το κάνω μαζί με το Θέατρο Τέχνης ήταν ένα πάρα πολύ μεγάλο έναυσμα, γιατί δούλευα το λιμπρέτο πάρα πολλά χρόνια, και ήταν μια κλωτσιά για να σπιντάρω και να το γράψω. Τώρα δε που ξαναζώ τις πρόβες, καθώς θα κατέβει στο φεστιβάλ του Αρχαίου Ελληνικού Δράματος στην Κύπρο, είναι ίσως η στιγμή που κι εγώ συνειδητοποιώ ότι έχουμε καταθέσει ένα έργο, το οποίο και μετά το πέρας του βίου μας μπορεί να ισχύει και να παίζεται.
–Για τη μουσική βασιστήκατε στο αρχαίο κείμενο ή στη μετάφραση;
–Μετέφρασα το έργο σε φόρμα λιμπρέτου, επομένως μελοποίησα το λιμπρέτο μου και μετέφρασα, αναλύοντας τη ρυθμική αγωγή του πρωτότυπου, γνωρίζοντας φυσικά ότι αυτό θα είναι παρτιτούρα για μελοποίηση. Έπειτα μαζί με την Κάλμπαρη κόψαμε ό,τι πιστεύαμε ότι δεν χρειαζόταν και τότε ήταν που πήραμε την απόφαση να «σφάξουμε» όλα τα αστειάκια, προς όφελος του πολιτικού φιλέτου, και νομίζω ότι κάναμε πολύ καλά. Άλλωστε, το αστείο βγαίνει πια από τις καταστάσεις, από τη μουσική, τους χαρακτήρες, τον λόγο, που είναι όλος ομοιοκαταληξίες, χωρίς να ποιητικίζει και οι ομοιοκαταληξίες έχουν μέσα τους ήδη αστείο. Πάντως, πάτησα στο αρχαίο κείμενο και αυτό είχε πάρα πολύ ενδιαφέρον γιατί μου έδινε συνεχώς ρυθμούς. Έχω κρατήσει αρχαίες φράσεις, όπου έκρινα ότι χρειάζονται, όπου οι ήρωές μου έχουν ανάγκη να ξεσπάσουν. Για παράδειγμα η Πραξαγόρα όποτε εκνευρίζεται μιλάει αρχαία. Ανακαλεί ουσιαστικά τη μητρική γλώσσα για να επαναφέρει τις υπόλοιπες στην τάξη. Είναι κλειδί για την κωμωδία και είναι και πάρα πολύ αστείο. Τα αρχαία λοιπόν επαναφέρονται με αυτή τη λογική. Αυτό που έχει σημασία είναι ότι όλο αυτό που έχει πολλή μουσική, πολύ λαϊκό μουσικό δρώμενο, παρασύρει το κοινό σε ενός άλλου είδους πανδαισία, και όπως ειπώθηκε στην Ελλάδα, ίσως αυτός να είναι και ο μοναδικός τρόπος ερμηνείας του Αριστοφάνη. Πιστεύω ότι πλησιάσαμε πάρα πολύ κοντά σε αυτό που είναι το ζητούμενο και αν θες στην ίδια αρχική δομική του αρχαίου κειμένου. Αν διαβάσει κανείς το αρχαίο το κείμενο είναι μουσικό. Πιστεύω ότι εκμαίευσα το καλύτερο δυνατό και με τη σύμπραξη της Μαριάνας Κάλμπαρη, η οποία ήταν δίπλα μου σε όλο το εγχείρημα καταφέραμε να δώσουμε με θεατρικά υλικά μια πολύ ωραία εκδοχή. Έχω ευτυχήσει που η ηρωίδα μου, η Σοφία Φιλιππίδου, φτιάχνει έναν χαρακτήρα που θα της μείνει περιουσία, είναι ιστορική ερμηνεία και έχω επίσης τη χαρά να κάνει τον Βλέπηρο ένας από τους καλύτερους λυρικούς μας, ο βαθύφωνος Χριστόφορος Σταμπόγλης, ο οποίος έχει κάνει πολύ μεγάλη δημιουργία στο Βλέπυρο.
–Οι ήρωες της κωμωδίας θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι αφελείς ή ονειροπόλοι; Ελπίζουν σε κάποια αλλαγή… την πιστεύουν;
–Όχι, είναι συγκεκριμένα κοινωνικά πρόσωπα, ο Βλέπυρος είναι η παλιά εξουσία, ο Χρέμης, τον οποίο συνήθως οι παραστάσεις τον μουτζουρώνουν σαν ένα περιστατικό… είναι ο άνθρωπος που φροντίζει να είναι με όποιον νικάει. Είναι ένας πολύ σημαντικός ρόλος ο Χρέμης και η ερμηνεία του Γεροντίδη τον ανέδειξε με εξαιρετικό τρόπο. Η σκηνή με τις γριές, που συνήθως χρησιμοποιείται σαν σκηνή κανιβαλισμού… με το μονόλογο του νέου, που είναι τραγούδι σε εμάς, είναι ο «βιασμός» της νεότητας, από την Αστυνομία, τον φασισμό και κάθε γριά είναι και πιο παλιός φασισμός. Είναι πολύ σημαντικό έργο! Έχει εκτιναχθεί η πολιτική διάσταση στα ύψη, ίσως είναι και η πρώτη φορά που κατανοούμε κάποιους χαρακτήρες από τις «Εκκλησιάζουσες», οι οποίοι μέχρι τώρα εξοφλούντο με πρόχειρα αστειάκια.
–Έχετε πει ότι είναι βλακεία να θεωρούνται οι Εκκλησιάζουσες φεμινιστικό έργο, γιατί; Εγώ θα έλεγα πάντως ότι σίγουρα είναι επαναστατικό, αφού μιλάει για πράγματα τόσο προοδευτικά ακόμα και για τα σημερινά δεδομένα…
–Βεβαίως και είναι βλακεία και θα σου εξηγήσω αμέσως. Οι γυναίκες ντύνονται άντρες για να πάνε στη Βουλή, γιατί απαγορεύεται να ψηφίζουν, άρα παίρνουν την εξουσία σαν άντρες και όταν πια έχει ψηφιστεί να λάβουν την κυβέρνηση, τότε αποκαλύπτονται και αυτό η παράσταση το κάνει πολύ καθαρό. Φυσικά, ο Αριστοφάνης αγαπάει τις γυναίκες, και υπάρχει ένας ύμνος στο γυναικείο φύλο για να πάρει την κυβέρνηση, αλλά αυτό αφορά την αγόρευση της Πραξαγόρας, τον τρόπο που τις παρασέρνει και βεβαίως μιλάμε για μία κοινωνία που εκείνη τη στιγμή βρίσκεται στο έσχατο σημείο, το λέει ο Βλέπυρος «φτάσαμε στα χειρότερα».
–Τι είναι αυτό που σας μάγεψε στις Εκκλησιάζουσες;
–Το πολιτικό…
–Κάτι που δεν είχε αναδειχθεί τόσο έως τώρα, έχω την αίσθηση, ισχύει;
–Ναι, διότι πάντα άρεσε να μένουμε στο πρωτογενές αστείο. Κοίταξε, οι «Εκκλησιάζουσες» είναι έργο παρακμής, είναι ίσως η τελευταία αναλαμπή της αθηναϊκής δημοκρατίας και είναι συναρπαστικό ότι η κωμωδία αναλαμβάνει τον ρόλο της αφύπνισης.
–Οι συγκυρίες του σήμερα στην Ελλάδα, αλλά και σε παγκόσμιο επίπεδο βοήθησαν ώστε να υπάρχει μια ξεκάθαρη γραμμή στο έργο;
–Να στο τοποθετήσω εντελώς ανάποδα, καθώς γεννήθηκε, στις πρόβες καταλαβαίναμε ότι μιλάμε απολύτως για το τώρα. Το έργο ήρθε και μας βρήκε, δεν φέραμε εμείς το έργο στο τώρα! Και μάλιστα, εντυπωσιαζόμασταν πως τώρα είναι όλο αυτό που λέμε.
Ένα επαναστατικό έργο
–Είναι ένα επαναστατικό έργο για την εποχή του…
Πάρα πολύ, πάρα πολύ…
–Και πολύ μπροστά από την εποχή του…
Όχι, όχι! Είναι τόσο χάλια η κατάσταση που υποχρεώνεται ο Αριστοφάνης να τους στιγματίσει, στη χειρότερη πιθανότητα που είναι να πάρουν οι γυναίκες την κυβέρνηση, για να τους αφυπνίσει. Αυτό που κάνει ο συγγραφέας και που στέλνει το έργο πολύ μακριά από την εποχή του είναι ότι είδε πώς το λεγόμενο προοδευτικό θα χρησιμοποιείται σαν άλλοθι καταπίεσης… Οτιδήποτε γίνει εξουσία, όσο καλές προθέσεις κι αν έχει θα το καταπιεί ο εαυτός του. Η καρέκλα τα διαλύει όλα. Στην ουσία μιλάει –όπως είπα και πριν, για την ουτοπία της Αριστεράς.
–Μιλάμε για το πυρήνα του έργου, δηλαδή;
–Αυτό είναι το έργο! Και γι’ αυτό μπορούμε να μιλήσουμε για την περίφημη αριστοφανική μελαγχολία. Βεβαίως έβαλα και ένα τραγούδι ανάτασης στο τέλος που τους λέει κάποια πολύ ωραία πράγματα, όπως σηκωθείτε, ανοίξτε τα παράθυρα να μπει το καλοκαίρι μέσα, γιατί πάντα υπάρχει η κρυφή αμμουδιά που μπορεί ο έρωτας να ξανασμίξει στα παράταιρα… δεν μπορούσαμε να αφήσουμε τον κόσμο στον τόνο απελπισίας που δίνει ο Αριστοφάνης.
–Έχετε σκεφτεί σήμερα ο Αριστοφάνης τι θα έγραφε;
–Εγώ είχα απόλυτη επαφή με το προϊόν, με το ζητούμενο, δεν μπορώ να φανταστώ, αλλά μπορώ να πω με σιγουριά ότι πλησιάσαμε πάρα πολύ κοντά στον λόγο που γράφτηκε αυτή η κωμωδία και νομίζω ότι η εποχή βοηθάει να γίνει κατανοητό.
–3.000 χρόνια μετά, νενικήκαμεν τελικά, κύριε Κραουνάκη;
–Αυτό που λες είναι μια συγκλονιστική ερώτηση μέσα στην ίδια την παράσταση και αφού με προκαλείς θα το πω! Την ώρα που η Πραξαγόρα λέει Νενικήκαμεν, εγώ έβαλα έναν στίχο του Σολωμού, από τον «Ύμνο εις την Ελευθερία», θα το ακούσετε όμως επί σκηνής!
–Ο Κάρολος Κουν, ένας αυστηρός θεατράνθρωπος θα έμενε ευχαριστημένος;
–Οι άνθρωποι που τον έζησαν, όπως η Γεωργία Σιδέρη, μου είπε, μετά την παράσταση στο Ηρώδειο, ότι σήμερα ο Κουν είναι ευχαριστημένος. Δεν έχω να πω κάτι άλλο.
–Εσάς σας τρόμαξε η ιδέα του τι πάει να κάνει τώρα ο Κραουνάκης.
–Όχι, όχι, καθόλου. Ίσα-ίσα, ήμουν πολύ ευτυχισμένος και με μεγάλη συνείδηση του καθήκοντος. Σίγουρα με ξεσήκωσε, αλλά πίσω δεν με κράτησε σε καμία περίπτωση!
–Φεύγοντας από το θέατρο, ιδανικά τι θα θέλατε να έχετε δώσει στον θεατή;
–Τον Διόνυσο! Να είναι προβληματισμένος για το πού πάνε οι κοινωνίες! Πάντως, η παράσταση στέλνει τα ζευγάρια να συνευρεθούν!
–Και στο καληνύχτα της κουβέντας μας… Κύριε Κραουνάκη, ο έρωτας σώζει τον κόσμο;
–Μόνο! Μετ’ επιτάσεως μου απάντησε!
Πληροφορίες
Παραστάσεις: Παρασκευή 2 Ιουλίου & Σάββατο 3 Ιουλίου, Αρχαίο Θέατρο Κουρίου με αγγλικούς υπέρτιτλους. Έναρξη παραστάσεων στις 21:00 | Προσέλευση στο θέατρο πριν από τις 20:00
Πληροφορίες: 7000 2414 │ www.greekdramafest.com
