Harvard Health Publishing
Κάνουμε αμέτρητες επιλογές κάθε μέρα. Οι περισσότερες είναι συνηθισμένες: τι να φάω, τι να φορέσω, τι ταινία να δω. Όμως, συχνά οι αποφάσεις μας (ή η έλλειψή τους) έχουν σημαντικό αντίκτυπο στην ευεξία μας.
Η λήψη εσφαλμένων αποφάσεων είναι συχνά συνέπεια της φυσιολογικής έκπτωσης της γνωστικής λειτουργίας. Η έκπτωση αυτή μπορεί να επηρεάσει αρνητικά την κρίση του ατόμου σχετικά με το ποια είναι η σωστή πορεία που πρέπει να ακολουθήσει ή να κάνει δυσκολότερη τη στάθμιση πολλαπλών επιλογών. Το αποτέλεσμα είναι ότι τα άτομα άλλοτε οδηγούνται σε αμφισβητήσιμες επιλογές κι άλλοτε αισθάνονται πελαγωμένα και δεν παίρνουν καμία απόφαση – κάτι που μερικές φορές είναι ακόμα χειρότερο.
«Οι ανεπαρκείς δεξιότητες σε ό,τι αφορά τη λήψη αποφάσεων μπορεί να οδηγήσουν κάποιους στην επιλογή ριψοκίνδυνων οικονομικών κινήσεων, να τους καταστήσουν πιο ευάλωτους σε απάτες ή να έχουν ως αποτέλεσμα να μην ακολουθούν τις καλύτερες συμβουλές για την υγεία», λέει ο δρ Andrew Budson, επικεφαλής Γνωστικής και Συμπεριφορικής Νευρολογίας στο συνεργαζόμενο με το Χάρβαρντ Veterans Affairs Boston Healthcare System. «Σε βάθος χρόνου, αυτό μπορεί να επηρεάσει την καθημερινή σας συμπεριφορά, σε σημείο που δεν θα αντιλαμβάνεστε ορισμένες κακές επιλογές, όπως π.χ. το να φάτε ένα παραπάνω γλυκό ή να παραλείψετε την προπόνησή σας».
Βρείτε τον σύντομο δρόμο
Δεν γίνονται όλες οι αποφάσεις πιο δύσκολες όσο γερνάει κανείς. Οι ερευνητές έχουν διαπιστώσει ότι, γενικά, οι ηλικιωμένοι δυσκολεύονται περισσότερο να πάρουν αποφάσεις που συνδέονται με πολλαπλές επιλογές. Ωστόσο, οι αποφάσεις που βασίζονται σε εδραιωμένη γνώση παραμένουν ισχυρές.
Οι τελευταίες συχνά αναφέρονται ως νοητικές «συντομεύσεις», καθώς το άτομο ανατρέχει στην εμπειρία του προκειμένου να πάει αποφάσεις ταχύτερα και πιο σίγουρα. «Για παράδειγμα, όταν ήσασταν νεότεροι, πιθανότατα ξοδεύατε πολύ χρόνο για να αποφασίσετε ποιο αυτοκίνητο θα αγοράσετε», λέει ο δρ Budson. «Ωστόσο, πλέον μπορείτε να χρησιμοποιήσετε την πρότερη εμπειρία σας για την επιλογή του νέου σας αυτοκινήτου. Ξέρετε ήδη τι να αναζητήσετε και έχετε την ικανότητα και την αυτοπεποίθηση να κάνετε την καλύτερη επιλογή».
Βελτιώστε τις ικανότητές σας
Ωστόσο, δεν μπορείτε πάντα να βασίζεστε σε νοητικές «συντομεύσεις» για να πάρετε μια απόφαση. Ούτε αυτή είναι πάντα η καλύτερη προσέγγιση για δύσκολες επιλογές ή για αποφάσεις που απαιτούν τη στάθμιση πολλών δεδομένων και επιλογών.
Τι μπορείτε να κάνετε για να βελτιώσετε τις ικανότητές σας στη λήψη αποφάσεων και να αυξήσετε την πιθανότητα να κάνετε τις σωστές επιλογές; Ακολουθούν μερικές προτάσεις.
Πάρτε τη σωστή ποσότητα πληροφοριών. Η πληθώρα πληροφοριών στην πραγματικότητα δεν κάνει τη λήψη αποφάσεων ευκολότερη. Μια μελέτη που δημοσιεύθηκε στις 13 Φεβρουαρίου 2020 στην ηλεκτρονική έκδοση του επιστημονικού περιοδικού Cognitive Research: Principles and Implications διαπίστωσε ότι η απόκτηση βασικών πληροφοριών σχετικά με ένα θέμα βελτιώνει την αυτοπεποίθησή σας σχετικά με τη λήψη μιας σωστής απόφασης περισσότερο από ό,τι η μη συγκέντρωση πληροφοριών ή οι υπερβολικές πληροφορίες.
Περιορίστε τις πολλαπλές επιλογές. Όταν έρχεστε αντιμέτωποι με πολλαπλές επιλογές, επικεντρωθείτε στις δύο που φαίνονται οι πλέον ενδεδειγμένες, προτείνει μια μελέτη που δημοσιεύθηκε στις 3 Φεβρουαρίου 2020 στην ηλεκτρονική έκδοση του επιστημονικού περιοδικού Nature Human Behaviour. Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι, όταν τα άτομα έκαναν το βήμα αυτό και περιόριζαν τις επιλογές τους, ήταν σε θέση να κάνουν σωστές επιλογές σε λιγότερο χρόνο σε σύγκριση με εκείνους που διάλεγαν μεταξύ πολλών επιλογών.
Μη βιάζεστε. Οι πιο κακές αποφάσεις λαμβάνονται βιαστικά. «Είναι προτιμότερο να κοιμηθείτε σκεπτόμενοι μια οποιαδήποτε σημαντική απόφαση. Πρώτα απ’ όλα επειδή τα πράγματα συχνά φαίνονται πιο ξεκάθαρα το πρωί, όταν κανείς έχει πλήρη διαύγεια· κι έπειτα επειδή ο ύπνος μπορεί ακόμη και να βελτιώσει τις αποφάσεις σας, βοηθώντας σας να θυμηθείτε σχετικές λεπτομέρειες και εμπειρίες», λέει ο δρ Budson.
Αλλάξτε οπτική. Αν δεν είστε σίγουροι για μια συγκεκριμένη επιλογή, προσποιηθείτε ότι προσπαθείτε να πείσετε έναν φίλο να πάρει την απόφαση. Τι θα του λέγατε για όλα τα πιθανά πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα; Μια διαφορετική οπτική μπορεί συχνά να παρέχει τη σαφήνεια που χρειάζεστε.
Συμβουλευτείτε άλλους. Οι φίλοι και η οικογένειά σας μπορεί να σας επισημάνουν πτυχές που ίσως να μη βλέπετε. «Και αν πρόκειται για μια σημαντική απόφαση, καλύτερα να πάρετε τη γνώμη τριών ή τεσσάρων ατόμων», λέει ο δρ Budson.
Λάβετε υπόψη σας τα μίνι εγκεφαλικά
Τα μίνι εγκεφαλικά μπορούν επίσης να παρεμποδίσουν τη λήψη αποφάσεων. Ένα μίνι εγκεφαλικό επεισόδιο, γνωστό και ως παροδικό ισχαιμικό επεισόδιο (ΠΙΕ), συμβαίνει όταν η ροή του αίματος σε ένα τμήμα του εγκεφάλου σταματά για ένα σύντομο διάστημα. Αυτό συχνά προκαλεί ήπια συμπτώματα, τα οποία μοιάζουν με εκείνα ενός εγκεφαλικού επεισοδίου: αδυναμία σε ένα χέρι ή πόδι (ή και τα δύο), ζάλη, μεταβολές στην όραση και απώλεια ισορροπίας.
Ο κόσμος συχνά αγνοεί τα μίνι εγκεφαλικά, επειδή τα συμπτώματα εξαφανίζονται μετά από μία ή δύο ώρες και δεν προκαλούν εμφανή μόνιμα προβλήματα. Ωστόσο, δεν πρέπει ποτέ να τα αγνοείτε.
«Όχι μόνο είναι προάγγελοι πιθανών μεγάλων εγκεφαλικών επεισοδίων, αλλά, αν συσσωρευτούν με την πάροδο του χρόνου, τα μίνι εγκεφαλικά επεισόδια μπορεί και να επιβραδύνουν την ταχύτητα επεξεργασίας του εγκεφάλου», λέει ο δρ Andrew Budson, επικεφαλής Γνωστικής και Συμπεριφορικής Νευρολογίας στο συνεργαζόμενο με το Χάρβαρντ Veterans Affairs Boston Healthcare System. Εάν παρουσιάσετε οποιοδήποτε σύμπτωμα μίνι εγκεφαλικού ή παρατηρήσετε μια ξαφνική αλλαγή στην ικανότητα λήψης αποφάσεων, ενημερώστε αμέσως τον γιατρό σας.
