Μετά την τραγική κατάσταση που φαίνεται ότι οδηγούμαστε και με ορατό τον κίνδυνο κατάρρευσης εντός των επόμενων μερικών ετών, πολλών τα μάτια μας είναι στραμμένα προς το φυσικό αέριο.
Υπολογίζω ότι στο μέσο Κύπριο υπάρχει σύγχυση για την πραγματική αξία αυτών των κοιτασμάτων. Από την μια ακούμε για κοιτάσματα αξίας 80 δισεκατομμυρίων ευρώ στο οικόπεδο 12 με σημερινές τιμές και ότι στα υπόλοιπα οικόπεδα υπάρχουν αντίστοιχα μεγέθη, καθώς και ότι οι προβλέψεις είναι συντηρητικές και θα ανεβούν μετά από τις επιβεβαιωτικές γεωτρήσεις. Έτσι κάποιοι μιλούν για μυθικά ποσά έτοιμου πλούτου! Από την άλλη, είδαμε με τον πιο δραματικό τρόπο ότι δεν μπορούμε να εκμεταλλευτούμε σήμερα οικονομικά αυτό τον πλούτο, ούτε για εκατοστά της θεωρητικής αξίας του.
Στόχος αυτού του άρθρου είναι να εξετάσει, σε ποιοτικό παρά ποσοτικό επίπεδο, τις βασικές πτυχές εκμετάλλευσης του φυσικού αυτού πλούτου από την σκοπιά της εφοδιαστικής αλυσίδας (supply chain), δηλαδή της παραγωγής, διανομής, και κατανάλωσης. Ελπίζω να μπορούν να εξαχθούν έτσι μερικά χρήσιμα συμπεράσματα.
Αρχικά πρέπει να κατανοήσουμε τις τεράστιες διαφορές στην εφοδιαστική αλυσίδα μεταξύ των κύριων μορφών υδρογονανθράκων, του αργού πετρελαίου και του φυσικού αερίου. Το μεν πετρέλαιο είναι άμεσα εμπορεύσιμο χωρίς να προαπαιτούνται υποδομές πρωτογενούς επεξεργασίας του. Επίσης έχει τρέχουσα τιμή που, κυρίως λόγω της σχετικά εύκολης μεταφοράς του, είναι παγκόσμια με πολύ μικρές διαφορές.
Αντίθετα, το φυσικό αέριο δεν παρουσιάζει την ίδια ευελιξία προμήθειας από το πρώτο στάδιο της αλυσίδας, τους ταμιευτήρες. Δεν είναι υπερβολικό να υποστηρίξει κάποιος ότι αν είχαμε της ίδιας αξίας πετρέλαιο αντί φυσικό αέριο τα πράγματα θα ήταν πολύ διαφορετικά για την Κύπρο σήμερα.
Κατά βάση, υπάρχουν δύο τρόποι μεταφοράς, μέσω αγωγών μεταφοράς φυσικού αερίου, και μέσω επεξεργασίας του από σταθμούς υγροποίησης και ακολούθως μεταφοράς του (σε μορφή LNG)με ειδικά μεταφορικά πλοία. Η δεύτερη μέθοδος απαιτεί και υποδομές αποϋγροποίησης στον παραλήπτη. Και οι δύο τρόποι απαιτούν πολύ σημαντικές αρχικές επενδύσεις. Για τον λόγο αυτό, τουλάχιστον στην Ευρώπη, παρουσιάζεται μια ανελαστικότητα στις τιμές που βασίζεται στα μακροχρόνια συμβόλαια. Τα συμβόλαια αυτά, που συνδέουν την τιμή αγοράς με δείκτες (π.χ. Brent), συνήθως αναπτύσσονται ώστε να μειωθεί το ρίσκο αρχικής επένδυσης σε υποδομή. Το ύψος αρχικής επένδυσης και στις δύο περιπτώσεις είναι σε επίπεδο δισεκατομμυρίων.
Ως αποτέλεσμα, παρατηρείται ουσιαστική διαφοροποίηση τιμών φυσικού αερίου (ανεξάρτητα μορφής) στα διάφορα μέρη του κόσμου με τις μέγιστες τιμές να παρουσιάζονται στην Άπω Ανατολή ενώ οι τιμές φυσικού αερίου να παρουσιάζουν σημαντική μείωση στην Βόρεια Αμερική τα τελευταία πέντε χρόνια. Το ψηλό κόστος στην Ασία βασίζεται κυρίως στην μεγάλη απόσταση από τις πηγές αλλά και στην έλλειψη ανταγωνισμού από αγωγούς (παροχή μόνο από LNG). Ακόμη και εντός Ευρωπαϊκής Ένωσης παρατηρείται σημαντική διαφοροποίηση μεταξύ χωρών. Δεν είναι έτσι τυχαίο που αρκετοί τελικοί παροχείς φυσικού αερίου (π.χ. εταιρίες διανομής εντός κρατών) που τοποθετούνται στα τελευταία στάδια της εφοδιαστικής αλυσίδας (downstream), απαιτούν εμπλοκή στο πρώτο στάδιο της αλυσίδας, τις εταιρίες εξόρυξης (upstream). Ο λόγος που γίνεται αυτό είναι για να αντισταθμίσουν και να διασπείρουν το ρίσκο. Βλέπουμε για παράδειγμα ότι η Κορεάτικη KOGAS που είναι ένας κολοσσός κατανάλωσης φυσικού αερίου στην Νότια Κορέα, εμπλέκεται στην εξερεύνηση για αέριο στην Κυπριακή ΑΟΖ (μαζί με την Ιταλική ΕΝΙ).
Οι δύο τρόποι όμως έχουν και ουσιαστικές διαφορές. Το κόστος ανάπτυξης αγωγού είναι αρκετά συνδεδεμένο με την απόσταση μεταξύ πηγής και παράδοσης καθώς και την γεωλογία της διαδρομής. Τα κόστη αυξάνονται σημαντικά αν απαιτείται μεταφορά μέσω θάλασσας, ιδιαίτερα σε βαθιά νερά. Επίσης, υπάρχουν συχνά πολιτικές εμπλοκές, π.χ. από το Ιράν στην Ινδία πιθανόν η οικονομικότερη λύση να ήταν η ανάπτυξη αγωγού αλλά αυτό δεν ήταν δυνατό αφού απαιτεί την μεταφορά του μέσω Πακιστάν. Τέλος, ένας αγωγός μπορεί να εξυπηρετήσει μεταφορά μόνο από την πηγή σε ένα συγκεκριμένο χώρο ευρύτερης παράδοσης.
Σε σχέση με τον σταθμό υγροποίησης, το κόστος ανάπτυξης του βασίζεται στην ουσία στον μέγιστο όγκο παραγωγής που θα εξυπηρετεί και το κόστος μεταφοράς βάσει απόστασης ενσωματώνεται στην τιμή. Επίσης, παρέχει ευελιξία παροχής σε όποια αγορά χρειάζεται και δεν προδεσμεύει ποιος θα είναι ο αγοραστής, ούτε είναι τόσο ευαίσθητη σε γεωπολιτικές σχέσεις. Το μεγαλύτερο πρόβλημα με την υγροποίηση είναι ότι εκτός από τα σημαντικά αρχικά έξοδα επένδυσης, εμπεριέχει σημαντικά λειτουργικά έξοδα για να επιτυγχάνεται η υγροποίηση κάτι που αυξάνει το κόστος του προϊόντος και ελαττώνει το περιθώριο κέρδους.
Δεδομένων των πιο πάνω, νομίζω ότι η σωστότερη στρατηγική είναι η επικέντρωση στον σταθμό υγροποίησης ο οποίος θα μας δώσει και την απαιτούμενη ευελιξία. Για την επιτυχή ολοκλήρωση αυτής της στρατηγικής πιθανόν να απαιτούνται στρατηγικές συμμαχίες ώστε να δεσμεύεται η παροχή μεγάλου όγκου φυσικού αερίου, μεγαλύτερη από τα άμεσα κοιτάσματα. Αυτό γιατί με τα μειωμένα περιθώρια κέρδους θα είναι πιο ελκυστική η πρόσβαση σε μεγάλα κοιτάσματα που θα παρέχουν κερδοφορία πέραν της απόσβεσης. Ταυτόχρονα, χρειάζεται να γίνουν προσπάθειες να αναπτυχθούν μακροχρόνια στρατηγικά συμβόλαια αγοράς ώστε να μπορούν να δεσμευτούν επενδυτές στην ανάπτυξη του σταθμού υγροποίησης. Ειδικά, συμβόλαια αγοράς με την Ευρώπη θα παρέχουν και πολιτική κάλυψη στο έργο. Η ανάπτυξη αγωγού δεν μπορεί να αποκλείεται αλλά δεν νομίζω να είναι εφικτή, πολιτικά και οικονομικά, εκτός εμπλοκής της Τουρκίας που σημαίνει επίλυση του Κυπριακού, κάτι που δεν νομίζω ότι μπορούμε να βασιστούμε.
Τέλος, αν εξετάσουμε την πραγματική αξία των κοιτασμάτων θα δούμε πως εύκολα κατεβαίνουμε από τα μυθικά νούμερα σε πιο λογικά. Δεν γνωρίζουμε το κόστος εξόρυξης. Το κόστος αυτό αναβαίνει σημαντικά με την μείωση των πιέσεων στους ταμιευτήρες από την εξόρυξη και συχνά κάτω από το 50% αξίζει να εξορυχτεί. Επιπλέον, δεν είμαστε βέβαιοι για την ποιότητα του αερίου, κάτι το οποίο μπορεί να προσθέσει στο κόστος διεργασίας κατά την υγροποίηση και να μειώσει το ήδη πιεσμένο περιθώριο κέρδους. Επίσης να μην ξεχνούμε ότι, βάσει των συμβολαίων με τις εταιρίες εξερεύνησης, η Δημοκρατία δικαιούται ένα ποσοστό της τάξης του 60%, των κοιτασμάτων. Ακόμη, απαιτούνται τεράστιες επενδύσεις δισεκατομμυρίων οι οποίες θα πρέπει να αποσβεστούν και να επιφέρουν και το ανάλογο κέρδος στους επενδυτές. Καταληκτικά, υπάρχει και η αβεβαιότητα από την μείωση τιμών στην Βόρεια Αμερική και την αξιοποίηση φυσικού αερίου από σχιστόλιθους (shale gas). Κάνοντας απλούς υπολογισμούς με παραδοχές και μεταφέροντας τα δεδομένα στην σημερινή αξία (NPV) βλέπουμε ότι δεν μιλούμε για αστρονομικά νούμερα. Προσθέτοντας και σε αυτά την αβεβαιότητα της ολοκλήρωσης του έργου για να μπορεί να είναι αξιοποιήσιμο, δεν είναι απίθανο που δεν βρέθηκαν να μας παρακαλούν να πουλήσουμε τα δικαιώματα μας.
Θέλω να τονίσω ότι σκοπός μου δεν είναι να υποτιμήσω τις δυνατότητες. Δεν είναι παράλογο να αναμένουμε ότι με ένα θετικό σενάριο θα μπορούμε να έχουμε ένα ετήσιο εισόδημα μερικών δισεκατομμυρίων για δύο και πλέον δεκαετίες καθώς επίσης και σημαντικά παράπλευρα οφέλη από θέσεις εργασίας, υπηρεσίες και άλλα. Αυτά τα πλεονεκτήματα πρέπει να τα επιδιώξουμε στην πλήρη ωρίμανση τους για το καλύτερο της δικής μας και των επόμενων γενιών. Υπάρχουν ουσιαστικά εμπόδια που πρέπει με προγραμματισμό να προσπεράσουμε για να ευοδώσει αυτή η προοπτική και αν νομίζουμε ότι σε λίγα χρόνια θα είμαστε το Κατάρ της Μεσογείου που μπορούμε να πωλούμε δικαιώματα στην αξιοποίηση φυσικού αερίου σήμερα διότι έχουμε αμύθητα άλλα κοιτάσματα, μάλλον ονειροπολούμε. Νομίζω ότι αυτό είναι αντιληπτό από τους υπεύθυνους.
* Ο Δρ Χριστόφορος Χαραλάμπους είναι Αναπληρωτής Καθηγητής, Σχολή Μηχανικής και Εφαρμοσμένων Επιστημών Πανεπιστημίου Frederick
