Την άποψη ότι παρά τη βελτίωση στα δημοσιοοικονομικά και την προβλεπόμενη έξοδο από το μνημόνιο, εντούτοις η πραγματική οικονομία δεν θα είναι σε θέση να εξέλθει από την ύφεση καταθέτει ο Χρίστης Μ. Χριστοφόρου. Σε συνέντευξή του στην «Κ», ο Ανώτερος Εκτελεστικός Σύμβουλος της Deloitte Κύπρου επισημαίνει ότι η εποπτεία θα είναι απαραίτητη και μετά τη λήξη της δανειακής σύμβασης, προκειμένου να διασφαλιστεί η υλοποίηση των μεταρρυθμίσεων. Παράλληλα, εξηγεί ότι η σωστή ενημέρωση, από πλευράς των συμβουλευτικών υπηρεσιών, κράτησε τις ξένες εταιρείες στην Κύπρο, μετά το κούρεμα καταθέσεων, την ώρα που η σταθεροποίηση του οικονομικού περιβάλλοντος και η σοβαρότητα καθίστανται αναγκαίες για την προσέλκυση ξένων επενδύσεων.
-Ποια τα δεδομένα που έχουν διαμορφωθεί στον κλάδο των συμβουλευτικών υπηρεσιών και ποιο ρόλο διαδραμάτισαν την τελευταία διετία;
-Παρά τις επιπτώσεις της κρίσης, ο κλάδος των συμβουλευτικών υπηρεσιών συνεχίζει τη σημαντική προσφορά του προς τις επιχειρήσεις και την οικονομία του τόπου. Με υψηλό αίσθημα επαγγελματισμού και στόχο την καλύτερη εξυπηρέτηση των πελατών, προσπαθούμε να βοηθούμε τις επιχειρήσεις να περιορίσουν τα προβλήματά τους, να εκσυγχρονίσουν τις δομές λειτουργίας τους και να αναζητήσουν τυχόν νέες ευκαιρίες. Σίγουρα, η τελευταία διετία ήταν αρκετά δύσκολη από όλες τις πλευρές. Η αγορά υπηρεσιών προς επιτόπιες επιχειρήσεις ήταν και παραμένει πολύ πιεσμένη. Ευτυχώς, η αγορά υπηρεσιών προς επιχειρήσεις διεθνών δραστηριοτήτων, παρ’ όλες τις πιέσεις, δείχνει αντιστάσεις που μας εκπλήσσουν ευχάριστα. Όμως, το ρίσκο στον τομέα αυτό παραμένει πολύ ψηλό με την όλη εικόνα να μπορεί να αλλάξει προς το χειρότερο ανά πάσα στιγμή. Όσον αφορά τους ίδιους τους συμβουλευτικούς οίκους, θεωρώ ότι όλοι έχουμε προβεί στις αναγκαίες αλλαγές και αναπροσαρμογές, προκειμένου να αντιμετωπίσουμε τις προκλήσεις της κρίσης.
Άλλο η πραγματική οικονομία
-Ποια η παρουσία και ο ρόλος της Deloitte στην Κύπρο; Πώς έκλεισε οικονομικά το 2014 για την εταιρεία και τι αναμένετε για φέτος;
-Η παρουσία της Deloitte στην Κύπρο συνεχίζει να παραμένει έντονη και δυναμική με γραφεία σε όλες τις μεγάλες πόλεις της Κύπρου, με το προσωπικό να ξεπερνά τα 550 άτομα. Ο οίκος μας βασίζεται στην ποιότητα των υπηρεσιών, στις ισχυρές ηθικές αρχές, στην ακεραιότητα και στην εμπιστοσύνη που μας δείχνουν οι πελάτες μας. Κατά το 2014, η Deloitte παρουσίασε κύκλο εργασιών που ξεπέρασε τα 32,5 εκατομμύρια ευρώ, σημειώνοντας αύξηση που προσεγγίζει το 5% έναντι του 2013. Παρόλο που οι προβλέψεις για το 2015 είναι παρακινδυνευμένες, εντούτοις μπορώ να πω με κάποιο βαθμό βεβαιότητας ότι δεν αναμένουμε σημαντικές αλλαγές, μιας και δεν προβλέπουμε ούτε επιδείνωση στην οικονομία, ούτε όμως αναμένουμε ότι μέσα στο 2015 η πραγματική οικονομία στη χώρα μας θα επιτύχει έξοδο από την ύφεση.
-Δηλαδή δεν θα βγούμε φέτος από το μνημόνιο;
-Θεωρούμε ότι στα δημοσιονομικά επήλθε βελτίωση, καθώς το δημοσιονομικό έλλειμμα είναι κάτω του 3% του ΑΕΠ και το δημόσιο χρέος κάτω του 105% του ΑΕΠ. Την ίδια ώρα το κράτος «τρέχει» με λιγότερα έξοδα, γεγονός που δημιουργεί πλεόνασμα στον ισολογισμό του. Ωστόσο, η εικόνα αυτή δεν είναι η ίδια και για την πραγματική οικονομία, όπου παρατηρούμε διατήρηση της ανεργίας στα υψηλά επίπεδα του 16%, έλλειψη ρευστότητας χρήματος, όξυνση των προβλημάτων με τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια, μεγάλο δανεισμό επιχειρήσεων και νοικοκυριών, μειωμένη επιχειρηματικότητα και ανταγωνιστικότητα κ.α. Από την άλλη, είμαι εξ εκείνων που ανέμεναν σκληρότερα μέτρα για πιο γρήγορη εξυγίανση των δημοσίων οικονομικών, έτσι ώστε να δημιουργηθούν πλεονάσματα που να επιτρέπουν την εισαγωγή αναπτυξιακής πολιτικής και την παροχή ουσιαστικών κινήτρων.
-Σε ποια μέτρα αναφέρεστε;
-Για να εφαρμοστούν κίνητρα, ελαφρύνσεις ή έργα, από τα οποία θα προκύψουν θέσεις εργασίας, απαιτείται η οικονομική στήριξη του κράτους. Η μείωση του δημόσιου μισθολογίου αποτελεί τη μόνη σίγουρη λύση για την εξεύρεση αυτών των χρημάτων. Όμως, η ισοπεδωτική μισθολογική προσέγγιση σε όλους τους υπαλλήλους του δημόσιου ή ημιδημόσιου τομέα, είτε είναι παραγωγικοί είτε όχι, εξακολουθεί να είναι σοβαρό πρόβλημα. Στο δημόσιο υπάρχουν εργαζόμενοι που αμείβονται λιγότερα από όσα αξίζουν και σίγουρα υπάρχουν πολλοί που δεν είναι αποδοτικοί και αμείβονται πολύ περισσότερα απ ό,τι θα έπρεπε.
Απαραίτητη η εποπτεία
-Πιστεύετε ότι το 2016 η Κύπρος θα βγει από την ύφεση;
-Δεν είμαι εξ αυτών που πιστεύουν ότι η Κύπρος θα έχει καλύτερη οικονομική πολιτική και ανάπτυξη με την έξοδο από το μνημόνιο. Τόσο οι Κύπριοι όσο και οι Έλληνες αποδείξαμε ότι χρειαζόμαστε εποπτεία από τους εταίρους για να εφαρμόσουμε τις απαιτούμενες μεταρρυθμίσεις, ενώ αν αφεθούμε ανεξέλεγκτοι, ενδέχεται να προβούμε ξανά στα ίδια λάθη. Και μελλοντικά η επίβλεψη είναι αναγκαία προκειμένου να εφαρμόζεται μία ορθολογιστική πολιτική και όχι λαϊκισμός, ο οποίος ήταν μία από τις βασικότερες αιτίες που η κυπριακή οικονομία κατέρρευσε.
-Θεωρείτε ότι δεν θα είναι κάποτε σε θέση η Κύπρος να διαχειριστεί μόνη της τα δημόσια οικονομικά της;
-Από τη στιγμή που είμαστε μέλος της ευρωζώνης, θα πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι δεν είμαστε σε θέση να ενεργούμε αυθαίρετα. Αν και κάποιου είδους ελευθερία κινήσεων είναι θεμιτή, ωστόσο είναι απαραίτητη η συνεννόηση με τις άλλες χώρες, καθώς μοιραζόμαστε μαζί τους το ίδιο νόμισμα.
-Οι ενεργειακοί πόροι μπορούν να βγάλουν τη χώρα από την ύφεση;
-Η παρούσα Κυβέρνηση έχει απαλλαγεί από την εντύπωση ότι το φυσικό αέριο θα αποτελέσει τη λύση για όλα τα προβλήματα. Προσωπικά, επέμενα για αρκετά χρόνια ότι ναι μεν οι υδρογονάνθρακες είναι καλοδεχούμενο δώρο, αλλά ταυτόχρονα θα πρέπει να είναι και επιπλέον κίνητρο στη στρατηγική για εξυγίανση και ανάπτυξη. Δεν αντιλέγω ότι είναι ένας τομέας, που σε περίπτωση που αξιοποιηθεί σωστά, μπορεί να ανακουφίσει την κυπριακή οικονομία. Εντούτοις, οφείλουμε να είμαστε ρεαλιστές, να καταλάβουμε το μέγεθός μας ως χώρα και να μην εθελοτυφλούμε μπροστά στη στάση του διεθνούς παράγοντα.
Σοβαρότητα για να πειστούν οι επενδυτές
-Τελικά, επηρεαστήκαμε από αποχώρηση εταιρειών (ιδίως ρωσικών) από την Κύπρο;
-Βλέποντας σήμερα πίσω, μπορούμε να πούμε ότι δεν υπήρξαν σοβαρές επιπτώσεις στο θέμα της φυγής ρωσικών (και γενικά ξένων) εταιρειών από την Κύπρο, λόγω των αποφάσεων του Eurogroup. Με τη σωστή ενημέρωση και την απαιτούμενη ψυχραιμία καταφέραμε να κρατήσουμε τις ξένες εταιρείες στην Κύπρο. Η συμβολή των επαγγελματιών σε αυτό το θέμα υπήρξε πολύ μεγάλη και καταλυτική και οφείλουμε να το τονίσουμε.
-Υπάρχει ενδιαφέρον για εγγραφή νέων εταιρειών; Και αν ναι σε ποιους τομείς;
-Όπως φαίνεται από τα στοιχεία του Τμήματος Εφόρου Εταιρειών συνεχίζεται το ενδιαφέρον για εγγραφή νέων εταιρειών στην Κύπρο. Ανεξάρτητα από τις μικρές αυξομειώσεις κατά μήνα, η τάση είναι θετική και αυτό δείχνει ότι υπάρχει εμπιστοσύνη στην κυπριακή οικονομία. Όπως προανέφερα, όμως, οι συνθήκες είναι πολύ ρευστές. Ο πόλεμος Ρωσίας-Ουκρανίας, οι περιορισμοί που επέβαλε η Δύση ενάντια στη Ρωσία, οι αντιδράσεις του κ. Πούτιν με το De-offshorisation είναι αρκετοί λόγοι να μην μας επιτρέπουν να εφησυχάζουμε.
-Να αναμένουμε ξένες επενδύσεις φέτος;
-Όπως γνωρίζετε γίνεται μια τεράστια προσπάθεια από όλους μας (ιδιωτικός τομέας, κυβέρνηση, CIPA, ΚΕΒΕ, επαγγελματικές οργανώσεις, κ.λπ) για προσέλκυση ξένων επενδύσεων. Τόσο στην Κύπρο, όσο και στο εξωτερικό παρουσιάσαμε πολλές επενδυτικές προτάσεις σε ενδιαφερόμενους επενδυτές. Η εικόνα που λαμβάνουμε από τις επαφές μας είναι ότι υπάρχει ενδιαφέρον. Όμως, για να υλοποιηθεί μία επένδυση απαιτείται χρόνος και συνεχής προσπάθεια. Τώρα, είμαστε σε αυτή τη φάση, δηλαδή να πείσουμε τους επενδυτές να προχωρήσουν σε υλοποίηση του επενδυτικού ενδιαφέροντός τους. Για να μας επιτραπεί να είμαστε πιο αισιόδοξοι, θα πρέπει να σοβαρευτούμε και να σταματήσουμε να βάζουμε «αυτογκόλ» με λαϊκισμούς είτε στα θέματα των εκποιήσεων, είτε στα θέματα των κεκτημένων. Πρέπει να σταθεροποιηθεί το οικονομικό περιβάλλον και να σταματήσουν οι αρνητικές αναφορές. Επιτέλους, να αναγνωρίσουμε τα νέα δεδομένα, να πούμε στον κόσμο την αλήθεια και βασισμένοι στις νέες συνθήκες της αγοράς, να επικεντρωθούμε στο πώς θα έρθει η ανάπτυξη.
Πλάνη ο ορισμός «κερδοφόρος»
-Πιστεύετε ότι θα πρέπει να προχωρήσουν οι ιδιωτικοποιήσεις ημικρατικών οργανισμών;
-Αναμένουμε ότι θα προχωρήσει ο κυβερνητικός σχεδιασμός για αποκρατικοποίηση των ημικρατικών οργανισμών, γεγονός που θα επιφέρει αλλαγές στο μετοχικό προφίλ τους. Αυτό μπορεί να δημιουργήσει νέα δεδομένα στην αγορά. Εδώ, ας μου επιτραπεί να σχολιάσω τις φωνές που ακούγονται από ορισμένους που παρουσιάζονται να πολεμούν και να υπόσχονται προστασία των συντάξεων και προστασία των ημικρατικών ή πρέπει και εγώ να πω «κερδοφόρων» ημικρατικών οργανισμών; Δεν μπορώ να αντισταθώ και να μην σχολιάσω τον ορισμό, που τόσο συχνά ακούγεται. Για όνομα του Θεού. Εάν δηλαδή καταφέρναμε να κάμνουμε ζημιές ακολουθώντας την πολιτική του «cost plus», τότε πρόσθετα με τον κ. Πισσαρίδη, θα είχαμε άλλους τόσους νομπελίστες όσοι είναι και οι ημικρατικοί μας οργανισμοί! Έλεος!
-Πώς επηρεάζει την Κύπρο η κατάσταση στην Ελλάδα;
-Αναμφίβολα, κάθε θετική ή αρνητική εξέλιξη στην Ελλάδα επηρεάζει ανάλογα και την Κύπρο. Η πολύ στενή εμπορική σχέση και η επιχειρηματική σύνδεση των δύο οικονομιών, δημιούργησε ένα ομφάλιο λώρο μεταξύ Κύπρου – Ελλάδας που οι εξελίξεις στη μια χώρα επηρεάζουν και την άλλη. Ευτυχώς, σήμερα δεν υπάρχει η στενή χρηματοοικονομική σχέση που υπήρχε όταν οι κυπριακές τράπεζες είχαν τα παραρτήματά τους στην Ελλάδα και διατηρούσαν μεγάλες επενδύσεις σε ομόλογα του ελληνικού δημοσίου. Ωστόσο, οι εμπορικές συναλλαγές των δύο χωρών είναι στενότατες, αφού η Ελλάδα είναι ο πρώτος εμπορικός εταίρος της Κύπρου. Παρόλο που θέλω να είμαι αισιόδοξος, οι πρόσφατες εξελίξεις στην Ελλάδα δεν μου επιτρέπουν παρά να είμαι πολύ αρνητικός για το μέλλον της. Όποιες και να είναι οι εξελίξεις, η Ελλάδα είναι μία χώρα που έχει σοβαρά διαθρωτικά προβλήματα με εξαιρετικά χαμηλή παραγωγή και με πολιτικούς που δεν επιτρέπουν στους πολίτες της να αντιληφθούν ότι η χώρα έχει πτωχεύσει και θα πρέπει το βιοτικό επίπεδό τους να αναπροσαρμοσθεί ανάλογα. Δυστυχώς, η Ελλάδα έχει μπροστά της πολλά χρόνια φτώχιας.
Εμπόδιο στις εξαγορές η ρευστότητα
-Ποιες επιχειρήσεις άντεξαν στην οικονομική κρίση και γιατί θεωρείτε ότι το κατάφεραν;
-Οι επιχειρήσεις που άντεξαν στην κρίση είναι αυτές που δεν ήταν εκτεθειμένες σε μεγάλο δανεισμό και τα προηγούμενα χρόνια ήταν πιο συντηρητικές και πιο προσεκτικές στη διαχείριση των οικονομικών πόρων τους. Με τις διορθωτικές κινήσεις που έκαναν, αυτές οι επιχειρήσεις μπόρεσαν να αντέξουν στους κλυδωνισμούς της κρίσης. Επίσης, υπάρχουν και εταιρείες εξειδικευμένων τομέων που αξιοποίησαν νέες ευκαιρίες, είτε στην Κύπρο, είτε στο εξωτερικό, και οι οποίες αντιμετώπισαν επιτυχώς τις επιπτώσεις της κρίσης. Ωστόσο, οι περισσότερες επιχειρήσεις, είτε πολύ, είτε λιγότερο, έχουν επηρεαστεί από την κρίση.
-Εκτιμάτε ότι θα υπάρξουν συγχωνεύσεις ή εξαγορές εταιρειών εντός της χρονιάς. Αν ναι, σε ποιους τομείς;
-Σε αυτή τη συγκυρία που βρίσκεται η οικονομία, αλλά και οι επιχειρήσεις, κάποιος θα ανέμενε περισσότερες συγχωνεύσεις και εξαγορές. Όμως, αφενός η έλλειψη ρευστότητας και αφετέρου η μη διόρθωση των αναμενόμενων τιμών και αποδόσεων καθιστούν πολύ δύσκολη την επίτευξη συγχωνεύσεων και εξαγορών. Οι πολλές πληγές που έχουν σχεδόν όλες οι επιχειρήσεις δεν λειτουργούν ευνοϊκά για να προωθηθούν συγχωνεύσεις ή συνένωση δυνάμεων.
-Ποια η άποψή σας για το υφιστάμενο φορολογικό καθεστώς και ποιες εισηγήσεις/προσεγγίσεις σας επί του θέματος;
-Σε γενικές γραμμές η Κύπρος έχει ένα σταθερό φιλελεύθερο φορολογικό πλαίσιο, το οποίο εμπνέει εμπιστοσύνη και προς τα μέσα και προς τα έξω. Το φορολογικό καθεστώς της Κύπρου συνεχίζει να είναι ελκυστικό για τις ξένες εταιρείες και υποβοηθητικό για τις κυπριακές. Ωστόσο, επιμέρους αλλαγές, βελτίωση και εκσυγχρονισμός πάντα χρειάζεται, διότι τα δεδομένα αλλάζουν. Ήδη, ο Σύνδεσμος Εγκεκριμένων Λογιστών Κύπρου βρίσκεται σε συνεχή επαφή με την κυβέρνηση, για προώθηση διαφόρων θεμάτων που να καθιστούν το φορολογικό μας πλαίσιο πιο ευέλικτο για όλους. Δυστυχώς, όμως, και παρόλο που υπάρχει η καλή διάθεση απ’ όλους, παρατηρείται υπερβολική καθυστέρηση στην υλοποίηση των προτεινόμενων αλλαγών. Το Υπουργείο Οικονομικών θα πρέπει να ενδυναμώσει το Τμήμα Φορολογίας έτσι ώστε αφ’ ενός να μπορέσει να κινηθεί με πιο γοργούς ρυθμούς στη διεκπεραίωση των εργασιών του, να πατάξει περεταίρω τη φοροδιαφυγή και να βελτιώσει την εισπρακτική πολιτική του κράτους. Ταυτόχρονα, να επιτρέψει την γρηγορότερη υλοποίηση των αλλαγών που προτείνονται για να μπορέσει η Κύπρος να διατηρηθεί αλλά και να γίνει ακόμα πιο ανταγωνιστική.
