Η ποιότητα της δημοκρατίας πλέον μετριέται με δείκτες και έχει διαβαθμίσεις. Το αδιάβλητο των εκλογικών διαδικασιών, η πολιτική συμμετοχή και κουλτούρα, οι μηχανισμοί διαφύλαξης των ατομικών ελευθεριών και η ποιότητα της δικαιοσύνης είναι ορισμένοι από αυτούς τους δείκτες που καθορίζουν πόσο ποιοτική και ανθεκτική είναι η δημοκρατία σε μία χώρα.
Η χώρα μας στον δείκτη δημοκρατίας του Economist για το 2024, που στηρίζεται στην αξιολόγηση πέντε δεικτών, κατατάσσεται στην κατηγορία των «ελλειμματικών δημοκρατιών». Το πλέον ανησυχητικό, όμως, είναι ότι τα τελευταία χρόνια η Κύπρος υποχωρεί προς τα κάτω και βρίσκεται στις τελευταίες θέσεις ανάμεσα στις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες. Ειδικής σημασίας είναι η παρατήρηση πως κατατάσσεται αρκετά χαμηλά σε σχέση με τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές στους δείκτες, πολιτικής συμμετοχής και κουλτούρας. Γιατί όμως να κινδυνεύει μια συνταγματική δυτική δημοκρατία, πλήρες μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης με ακμάζουσα οικονομία και μηχανισμούς ελέγχου όπως είναι η Κύπρος;
Ο Tzvetan Todorov στο διάσημό του σύγγραμμα, «Οι εσωτερικοί εχθροί της δημοκρατίας» (2012), απαντά σε αυτό ως εξής: «η δημοκρατία και οι κοινωνίες που διέπονται από τους κανόνες της δεν κινδυνεύουν πια από εξωτερικές επιθέσεις» και συνεχίζει την ανάλυσή του για να καταλήξει ότι πλέον, «είναι η ίδια η δημοκρατία που γεννάει τους κινδύνους της». Και παρόλο που καταλήγει σε συμπεράσματα κατά την άποψή μου μάλλον αμφιλεγόμενα, εν τούτοις, η διαπίστωση πως η δημοκρατία κινδυνεύει πλέον περισσότερο εκ των έσω είναι θεωρώ απόλυτα ορθή.
Αντίστοιχα και κάπως πιο πρόσφατα οι πολιτικοί επιστήμονες Steven Levitsky και Daniel Ziblatt στο διάσημό τους δοκίμιο, «Πως πεθαίνουν οι δημοκρατίες», του 2018, διατυπώνουν τη θέση πως στην εποχή μας οι δημοκρατίες δεν τελειώνουν μ’ έναν πάταγο (πόλεμο, επανάσταση, εξωτερική απειλή), αλλά, μέσω της αργής και σταθερής αποδυνάμωσης των θεσμών, απαξίωσης της δικαιοσύνης, καταπίεσης της ελευθεροτυπίας, ανάδειξης του άκρατου λαϊκισμού και δημαγωγίας.
Βιώνουμε μήπως στην Κύπρο αυτά τα χαρακτηριστικά στον καθημερινό μας βίο; Μια απλή ματιά στα θέματα που απασχολούν το κομματικό και πολιτικό ρεπορτάζ φανερώνουν τον εκφυλισμό που διέπει πλέον οριζόντια την πολιτική μας κουλτούρα και τον δημόσιο διάλογο. Η σοβαρότητα πνίγεται μέσα σε εκρήξεις λάμψης των δημαγωγών. Η πολιτική συνέπεια απαξιώνεται από τον πολιτικό μεσσιανισμό νέων και καινοφανών κινημάτων. Η νηφαλιότητα εκλαμβάνεται ως αδυναμία. Σύνθετα ζητήματα τίθενται δημοψηφισματικά και επιπόλαια.
Αλλά δεν αρκούν οι διαπιστώσεις. Η ενίσχυση της δημοκρατίας και της ποιότητας της πολιτικής χρειάζεται πράξεις, αποφάσεις, ενεργή συμμετοχή και αποφασιστικότητα. Κυρίως απαιτεί πρότυπα που να αντιστέκονται και να αντιπαραβάλλουν συνειδητά ένα διαφορετικό τρόπο σκέψης και δράσης.
Οι Levitsky και Ziblatt προτείνουν μία σειρά από μέτρα που μπορούν να αποτελέσουν την αρχή ενός μανιφέστου για πολιτική ανάκαμψη από τον αργό «θάνατο» των δημοκρατιών. Η επαγρύπνηση των εκπροσώπων των θεσμών, η συνείδηση του καθήκοντος ως πατριωτική ευθύνη, η λήψη προληπτικών μέτρων και ο αιφνιδιασμός προτού τα πράγματα γίνουν ακόμα χειρότερα, η αποφασιστική εγκατάλειψη του εφησυχασμού και η σύμπραξη των δυνάμεων που υποστηρίζουν τη φιλελεύθερη δημοκρατία, ανεξάρτητα από τις ιδεολογικές τους διαφορές, απέναντι στις δυνάμεις του αυταρχικού λαϊκισμού. Επειδή οι δημοκρατίες θα επιβιώσουν μόνο, αν αποφασίσουν να υπερασπιστούν τις αρχές και τα ιδεώδη τους.
*Η κα Ξένια Κωνσταντίνου είναι αναπληρώτρια εκπρόσωπος Τύπου ΔΗΣΥ.
