Kathimerini.gr
Η Στεφανί Μπραντέρ δεν είναι μια συμβατική συνταξιούχος. Είναι μια έμπειρη επαγγελματικά, ορμητική στην ομιλία της, μοντέρνα στην εμφάνιση Ελβετίδα, γύρω στα 65, που πριν από δύο χρόνια έστειλε μια επιστολή στον οργανισμό KlimaSeniorinnen Schweiz (Ηλικιωμένες Γυναίκες για το Κλίμα) δηλώνοντας την αμέριστη συμπαράστασή της στον σκοπό τους: να φέρουν το ελβετικό κράτος ενώπιον των δικαστηρίων, υποστηρίζοντας ότι η αδράνεια ή και η αντίστασή του απέναντι στην υιοθέτηση ουσιαστικών πολιτικών για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής αποτελεί καταπάτηση των δικαιωμάτων τους, ως μεγαλύτερων σε ηλικία γυναικών. Λίγους μήνες αργότερα οι KlimaSeniorinnen την κάλεσαν να ενταχθεί στη συντονιστική επιτροπή τους, εκπροσωπώντας τη γαλλική πλευρά της Ελβετίας: «Είμαι από τις “νέες” ηλικιωμένες», αστειεύεται η ίδια. «Δεν ήμουν εκεί από την αρχή».
2.500 μέλη
Ο οργανισμός ξεκίνησε τη δράση του το 2016, με μόλις 40 μέλη, και σήμερα αριθμεί πάνω από 2.500 γυναίκες άνω των 64 ετών. Επειτα από δύο θανατηφόρα κύματα καύσωνα στην Ελβετία, το 2003 και το 2015, και με την παρακίνηση της ελβετικής Greenpeace, που αναζητούσε μια ευάλωτη ομάδα η οποία θα μπορούσε να κινήσει μια τέτοια διαδικασία, την υποστήριξη εξειδικευμένων δικηγόρων και τεκμηρίωση από επιστημονικές έρευνες του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, οι KlimaSeniorinnen ανέλαβαν ένα φιλόδοξο εγχείρημα: να υποστηρίξουν στο δικαστήριο ότι οι παρατεταμένοι καύσωνες που προκαλεί η κλιματική αλλαγή επιβαρύνουν δυσανάλογα την υγεία των ηλικιωμένων γυναικών. Γι’ αυτό και η κωλυσιεργία της πολιτείας στο να λάβει μέτρα για την αντιμετώπισή τους αποτελούσε αδίκημα εναντίον τους.
«Αρχικά», λέει η Στεφανί, «λίγο μετά τη Συμφωνία του Παρισιού για το Κλίμα, υποβάλαμε στις αρμόδιες ελβετικές αρχές αίτημα να βάλουν τέλος στην αδράνεια, γιατί βλέπαμε ότι δεν γινόταν καμιά ουσιαστική προσπάθεια από πλευρά τους, πέρα από την τυπική υπογραφή της Συμφωνίας. Είχαμε έναν σχετικό νόμο, αλλά οι στόχοι που έθετε ήταν εξαιρετικά μετριοπαθείς και δεν συνοδεύονταν από ουσιαστικά μέτρα».
Οι Αρχές αγνόησαν τότε το αίτημά τους λέγοντας ότι δεν υπήρχε πραγματικό ζήτημα με το οποίο χρειαζόταν να ασχοληθούν. Ετσι άνοιξε ο δρόμος για τις KlimaSeniorinnen να προχωρήσουν νομικά. Δύο δικαστήρια στην Ελβετία, με καθυστέρηση μηνών το καθένα, απέρριψαν επίσης το αίτημά τους. «Μας είπαν ότι, ως οργανισμός, δεν είχαμε δικαίωμα να υποβάλουμε τέτοια καταγγελία και επίσης ότι η κλιματική αλλαγή δεν επηρέαζε μόνο εμάς: τόσα θέρετρα σκι κινδύνευαν να μείνουν κλειστά, το πρόβλημα δεν ήταν μόνο δικό μας. Θεωρούσαν ότι δεν χρειαζόταν να μας πάρουν στα σοβαρά κι ότι έπρεπε να γυρίσουμε στα σπίτια μας για να πλέξουμε και να κοιτάξουμε τα εγγόνια μας. Το βρήκα ενδιαφέρον τότε και αποφάσισα να εμπλακώ ενεργά».
Η βασική δουλειά του οργανισμού ήταν να ευαισθητοποιεί το ευρύ κοινό και να συγκεντρώνει πόρους από ιδιώτες, με τη βοήθεια της Greenpeace, για τις ανάγκες της προσπάθειας. «Πέρα από τις γενικές μας συνελεύσεις, πηγαίνουμε σε σχολεία, διοργανώνουμε ανοιχτές εκδηλώσεις, συμμετέχουμε σε συνέδρια». Τον Ιανουάριο του 2023 είχαν επισκεφθεί και την Αθήνα, σε μια εκδήλωση που διοργάνωσε η Greenpeace Ελλάδας και μας είχαν δώσει συνέντευξη στο Women On Top.
Εφόσον είχαν εξαντλήσει τα ένδικα μέσα στη χώρα τους, οι KlimaSeniorinnen δικαιούνταν πλέον να καταφύγουν στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ), το οποίο έχει εδραιωθεί από την Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Πριν από μερικές εβδομάδες, στις 9 Απριλίου 2024, το ΕΔΔΑ αποφάνθηκε υπέρ τους, ορίζοντας ότι το ελβετικό κράτος παραβίασε το δικαίωμά τους στη ζωή, λόγω της αποτυχίας του να μειώσει τις εκπομπές CO2 σε βαθμό που να περιορίζει την υπερθέρμανση του πλανήτη στους 1,5 βαθμούς Κελσίου και με σκοπό να αποτρέψει τις πιο σοβαρές συνέπειες της αλλαγής της θερμοκρασίας.
«Το 2018 ο ελβετικός λαός είχε κληθεί να ψηφίσει για το αν ήθελε η χώρα να παραμείνει στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, αν θέλουμε αυτό το εργαλείο να αποτελεί μέρος του εθνικού μας νομοθετικού συστήματος», λέει η Στεφανί. «Η απάντηση τότε ήταν “ναι”, όμως σήμερα, μετά την ετυμηγορία του ΕΔΔΑ, ένα μεγάλο μέρος του κοινού στην Ελβετία είναι εξοργισμένο με την απόφαση. Θεωρούν ότι δεν θα έπρεπε η Ευρώπη να νομοθετεί για τη δική μας χώρα και ότι “οι ξένοι” μπλέκονται στις υποθέσεις μας. Είναι χαρακτηριστικό ότι με το δημοψήφισμα του 2022 και ύστερα από μαζική καμπάνια που χρηματοδοτήθηκε από το λόμπι των πετρελαϊκών εταιρειών, απορρίφθηκε στην Ελβετία ένας νέος νόμος για τη μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα και υιοθετήθηκε ένας πολύ πιο ελαστικός νόμος».
«Τώρα, με την απόφαση του ΕΔΔΑ και με το νομικό προηγούμενο που δημιουργεί, οι οργανώσεις που εκπροσωπούν ευάλωτες ομάδες μπορούν να προσφύγουν στα δικαστήρια για θέματα κλιματικής αλλαγής».
Γιατί είναι τόσο δύσκολο, για πολλούς και πολλές από εμάς, όχι μόνο να αναλάβουμε ενεργό δράση σε σχέση με τα ζητήματα της κλιματικής αλλαγής, αλλά ακόμη και να λάβουμε προοδευτικές αποφάσεις όταν καλούμαστε να συμμετάσχουμε σε μια δημοκρατική διαδικασία;
«Το πρόβλημα είναι σύνθετο», λέει η Στεφανί, «και αυτό μας προκαλεί απόγνωση. Η απόγνωση, σε συνδυασμό με το ότι δεν ξέρουμε τι πρέπει να κάνουμε, μας αποτρέπει από το να αναλάβουμε δράση. Και πολλές φορές οι άνθρωποι που ψηφίζουν “όχι” στα δημοψηφίσματα το κάνουν επειδή φοβούνται πολύ για όλα αυτά που τους λένε τα ΜΜΕ ότι θα αλλάξουν στη ζωή τους. Αλλες φορές δεν ξέρουν ακριβώς για ποιο πράγμα ψηφίζουν. Τώρα, με την απόφαση του ΕΔΔΑ και με το νομικό προηγούμενο που δημιουργεί, ο δρόμος είναι ανοιχτός και οι οργανώσεις που εκπροσωπούν ευάλωτες ομάδες μπορούν να προσφύγουν στα δικαστήρια για θέματα κλιματικής αλλαγής. Ακόμη και η υπόθεση μιας ομάδας Πορτογάλων νέων, που έφτασε στο ΕΔΔΑ παράλληλα με τη δική μας, αλλά απορρίφθηκε, προσφέρει σημαντικά μαθήματα στις οργανώσεις για το πώς πρέπει να κινηθούν. Πλέον όλα έχουν αλλάξει. Οταν πήγαμε στο Στρασβούργο για την ακρόαση από το ΕΔΔΑ, δεν το είχαμε καταλάβει καλά, όταν όμως βγήκε η απόφαση συνειδητοποιήσαμε ότι γράψαμε Ιστορία».
«Δεν θα σταματήσουμε εδώ»
Παρότι το ΕΔΔΑ καταδίκασε την αδράνεια του ελβετικού κράτους, εντούτοις δεν ορίζει τι μέτρα θα πρέπει να λάβει η Ελβετία για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. «Εμείς θα παραμείνουμε ενωμένες και ενεργές», λέει η Στεφανί. «Η απόφαση είναι δεσμευτική, η Ελβετία είναι αναγκασμένη να την υιοθετήσει, οπότε θα είμαστε σε εγρήγορση και θα περιμένουμε να ακούσουμε τι στόχους θα θέσει και τι μέτρα θα πάρει για να τους πετύχει. Αν όλες οι χώρες ακολουθήσουν τον δρόμο που ακολουθεί ως τώρα η Ελβετία, πηγαίνουμε ολοταχώς προς αύξηση της θερμοκρασίας κατά 3 βαθμούς».
Τι είναι αυτό που έδωσε δύναμη στις KlimaSeniorinnen αυτά τα τελευταία 8 χρόνια και τι μπορούμε να μάθουμε όλοι και όλες εμείς από το παράδειγμά τους;
«Είμαστε πολύ θαρραλέες γυναίκες», λέει η Στεφανί, «με πολλές ικανότητες και πολλή υποστήριξη. Στην πορεία της δράσης μας χάσαμε τη δικηγόρο που είχε ξεκινήσει όλη αυτή τη δουλειά, όμως μετά τον θάνατό της ανέλαβε μια στενή της συνεργάτιδα, η Κορντέλια Μπέαρ, η οποία είναι πλέον η “λύκαινά” μας. Οποιες ομάδες ξεκινήσουν να εργάζονται γι’ αυτόν τον σκοπό πρέπει να ξέρουν ότι η δουλειά είναι σκληρή και χρειάζεται διαρκής ενημέρωση και επικοινωνία και πολλές επαγγελματικές δεξιότητες. Μην αποθαρρύνεστε, καλλιεργήστε την ορατότητά σας, αναζητήστε βοήθεια όπου μπορείτε, δημιουργήστε συμμαχίες με ανθρώπους που δεν είχατε σκεφτεί ποτέ έως τώρα. Μπορείτε να νικήσετε! Και μην υποτιμάτε ποτέ τις ηλικιωμένες γυναίκες. Μπορούν να κάνουν εκπληκτικά πράγματα. Αν τις υποτιμήσετε, παίρνετε μεγάλο ρίσκο!».
Τι σημαίνει η απόφαση
Με την απόφαση του Eυρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων υπέρ των KlimaSeniorinnen, για πρώτη φορά αναγνωρίζεται:
Το δικαίωμα για προστασία από την κλιματική αλλαγή ως ανθρώπινο δικαίωμα (άρ. 8 ΕΣΔΑ).
Η θετική υποχρέωση των κρατών για έγκαιρη λήψη αποτελεσματικών μέτρων, τόσο για τον μετριασμό όσο και για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή.
Η υποχρέωση των εθνικών δικαστηρίων να ελέγχουν τη λήψη (ή την παράλειψη) των σχετικών μέτρων ως προς τον έγκαιρο και τον αποτελεσματικό τους χαρακτήρα.
Η νομιμοποίηση των ΜΚΟ για το κλίμα για την προσφυγή στο ΕΔΔΑ.
Μια παρόμοια υπόθεση από την Ελλάδα
Στη χώρα μας η πρώτη δικαστική προσφυγή για το περιβάλλον και την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή έγινε από 5 νέους/ες της Ραφήνας, ηλικίας 17-23 ετών, που ζήτησαν ασφαλιστικά μέτρα από το Μονομελές Πρωτοδικείο Αθηνών κατά του έργου διευθέτησης με τσιμέντο και συρματοκιβώτια του Μεγάλου Ρέματος Ραφήνας. Επικαλέστηκαν το δικαίωμά τους σε προστατευμένο και υγιές περιβάλλον, την υγεία, την πολιτιστική κληρονομιά και το τοπίο, ως εκφάνσεις του δικαιώματός τους στην προσωπικότητα, υποστηρίζοντας ότι το έργο δεν είναι ανθεκτικό στην κλιματική αλλαγή, αυξάνει τον πλημμυρικό κίνδυνο στην εκβολή, υπονομεύει το μικροκλίμα και το κλίμα με την κοπή 2.000 παρόχθιων δέντρων, τη διακοπή της σύνδεσης του ποταμού με τα φυσικά πλημμυρικά του πεδία και τους προστατευόμενους υγροτόπους και έχει ολέθριες συνέπειες για τη βιοποικιλότητα, που αποτελεί ασπίδα για την κλιματική αλλαγή στην Αττική.
Κατά τη συζήτηση της υπόθεσης άσκησαν πρόσθετη παρέμβαση 10 ΜΚΟ για τα ανθρώπινα δικαιώματα και το περιβάλλον. Η αίτηση ασφαλιστικών μέτρων απορρίφθηκε, με την αιτιολογία ότι δεν συντρέχει δικαιοδοσία των πολιτικών δικαστηρίων. Οι νέοι/ες καταδικάστηκαν σε δικαστική δαπάνη 600 ευρώ.
Τώρα ετοιμάζονται να προσφύγουν στο ΕΔΔΑ για παραβίαση των δικαιωμάτων τους για προστασία του περιβάλλοντος και του κλίματος (άρθρο 8 ΕΣΔΑ) και για δίκαιη δίκη (άρ. 6 παρ. 1 ΕΣΔΑ), λόγω παράλειψης του εθνικού δικαστηρίου να τους παράσχει προσωρινή δικαστική προστασία και να υποβάλει σχετικό προδικαστικό ερώτημα στο Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ενωσης.
Η κ. Στέλλα Κάσδαγλη είναι συγγραφέας, συνιδρύτρια Women On Top.
