Του Απόστολου Κουρουπάκη
«Σήμερα, τη χρονική αυτή στιγμή, η ανάγκη της επανάστασης, γίνεται ολοένα και πιο επιταχτική. Ιδίως στον κοινωνικό και πολιτικό τομέα. Είναι καιρός τ’ άτομα να ενδοαφερτούν ενεργητικώτερα στον τρόπο της διακυβέρνησης του τόπου όσο και για την πολιτική της κυβέρνησης. Ιδίως οι πνευματικοί άνθρωποι έχουν καθήκον να συμμετάσχουν σε πρώτο πλάνο στα της πολιτείας, διότι είναι οι οδηγοί και οι εκφραστές της κοινής γνώμης», αυτά τη δεκαετία του 1970, αυτά σε καιρούς δύσκολους όπου και ο αέρας που ανάπνεε κανείς ήταν επικίνδυνος έγραφε ο Δώρος Λοΐζου, ο γραμματέας της Σοσιαλιστικής Nεολαίας ΕΔΕΝ, ένας καθόλα ενεργός πολίτης, ο οποίος γεννήθηκε στις 23 Φεβρουαρίου 1944 και δολοφονήθηκε στις 30 Αυγούστου 1974, από σκοτεινές εθνικιστικές δυνάμεις, ενώ οδηγούσε το αυτοκίνητο στο οποίο επέβαινε ο Βάσσος Λυσσαρίδης, αλλά και η σύζυγος του Δώρου, Βαρβάρα. Πέρασαν 77 χρόνια από τη γέννηση του Δώρου και 47 από τη δολοφονία του και ακόμα φωνάζουμε για ελευθερία, για ψωμί και γράφει η ποιήτρια Κλεοπάτρα Μαρκίδου στο πρόσφατο βιβλίο της Δώρος Λοΐζου. Ο Ωραίος της Επανάστασης. Ποιήματα: «Σύντροφε Δώρο / όλα είναι όπως τα άφησες παλιά / εμείς και τα διαχρονικά μας σύνδρομα».
Η ποίηση του Δώρου Λοΐζου εμπεριέχει ένα πολύ σημαντικό στοιχείο και δεν είναι άλλο από την αίσθηση της ελευθερίας του ατόμου, αλλά και της συλλογικότητας. Αυτή η αίσθηση αναδύεται από το ίδιο το αρχείο του Δώρου Λοΐζου. Η έννοια της ελευθερίας είναι διάχυτη στα ποιήματά του, είναι εναντίον της στείρας πολιτικής που δεν οδηγεί πουθενά. Σε κάθε περίπτωση, και αυτό φαίνεται από τα κατάλοιπά του ζητάει ο καθένας και όλοι μαζί να δώσουμε τον αγώνα που μας αναλογεί, έναντι κάθε αδικίας. Η ποίηση του Δώρου Λοΐζου θίγει τα κακώς κείμενα διεθνώς, βλέπε «Το τραγούδι του Λεύτερου», το «Vietnam» (στα ποιητικά κατάλοιπα του Λοΐζου υπάρχουν δύο διαφορετικά ποιήματα με τίτλο «Vietnam», τα οποία αφορούν τον πόλεμο του Βιετνάμ. Το ένα είναι γραμμένο στην Κύπρο, στις 29 Ιουνίου 1966 και το δεύτερο στη Βοστόνη τον Δεκέμβριο του 1969), το «Το κλάσις επιστρατεύσεως, 1962», τα οποία ταιριάζουν στα της Κύπρου, και δεν δυσκολεύεται ο Δώρος να τα εντάξει στην κυπριακή πραγματικότητα, αφουγκράζεται τα κοινά ιδεώδη του Ανθρώπου και μπορεί να δημιουργήσει ευθύβολους στίχους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το «Το τραγούδι του Λεύτερου», που δείχνει πώς ο Λοΐζου επικαιροποιούσε την ποιητική του σκέψη. Έχει ενδιαφέρον, λοιπόν, να παρατηρήσουμε μία μείζονα αλλαγή στο εμβληματικό αυτό ποίημα, το οποίο δημοσιεύθηκε στις 22 Αυγούστου 1974, λίγες ημέρες δηλαδή πριν από τη δολοφονία του, στην εφημερίδα «Τα Νέα» με τον τίτλο «Ψωμί και Ελευθερία» και ένα εισαγωγικό κείμενο, σαφώς επηρεασμένο από το ποίημα «Παλαμάς» που απήγγειλε ο Άγγελος Σικελιανός στις 28 Φεβρουαρίου 1943, στην κηδεία του Κωστή Παλαμά, που μετετράπη σε παλλαϊκή συγκέντρωση. Όπως φαίνεται στο Αρχείο του Δώρου Λοΐζου το ποίημα έχει τον τίτλο «Ημέρα Ειρήνης, 15 Νοεμβρίου 1969 και γράφτηκε κατά την περίοδο διαμονής του στις ΗΠΑ και όπως συνάγεται από τον τίτλο του είναι αφιερωμένο στην εμβληματική πορεία εναντίον του πολέμου στο Βιετνάμ, που έγινε στην Ουάσινγκτον στις 15 Νοεμβρίου 1969 και στην οποία συμμετείχαν σχεδόν μισό εκατομμύριο πολίτες και θεωρείται από τις μαζικότερες που έχουν λάβει χώρα στις Ηνωμένες Πολιτείες. Γράφει, λοιπόν, ο Λοΐζου στη δεύτερη στροφή, δεύτερο στίχο στο πρωτόλειο ποίημα: «Θα ’ρθουν οι αστυνομικοί να μου σπάσουν τα πλευρά» και στην τελευταία στροφή, στίχοι 3-5, κλείνει το ποίημα ως εξής: «θα βγω στις πλατέες με σημαίες, φωνές, με συνθήματα να διεκδικήσω: Ψωμί και Ελευθερία». Το ειρηνιστικό συγκείμενο των ΗΠΑ του 1969 στην Κύπρο του 1974 δεν βρίσκει έδαφος· έτσι, τον δεύτερο στίχο της δεύτερης στροφής, ο Δώρος τον μετάλλαξε: «Θα ’ρθουν οι ‘ειδικοί αστυνομικοί’ να μου σπάσουν τα πλευρά» και στον τέταρτο στίχο της τελευταίας στροφής, οι σημαίες αντικαθίστανται με τη λέξη ντουφέκια: «Θα βγω στις πλατέες με ντουφέκια, φωνές, με συνθήματα να διεκδικήσω: Ψωμί και Ελευθερία». Φυσικά και δεν έγινε ο Δώρος Λοΐζου ξάφνου πολεμοχαρής, ούτε θιασώτης της βίας, αλλά οι εποχές δεν είναι ρομαντικές, δεν είναι ποιητικές. Ο Δώρος Λοΐζου είχε προκαλέσει ποιητικά με το «Το κλάσις επιστρατεύσεως, 1962» τον Ιούνιο του 1974 στη «Σοσιαλιστική Έκφραση», της οποίας υπήρξε υπεύθυνος. Ο Δώρος Λοΐζου αναζητούσε την ελευθερία από πολύ νωρίς και το έκανε ανάμεσα στους ανθρώπους, στην κοινωνία και γράφει σε κάποιο του σημείωμα βρίσκεται στο Αρχείο του: «Αφήστε να πεθάνω τουλάχιστον με την εντύπωση ότι έζησα μεταξύ ανθρώπων».*
Ενδιαφέροντα αναγνώσματα
Τα τελευταία χρόνια η έρευνα αρχίζει και δίνει ενδιαφέρουσες μελέτες γύρω από τον βίο και την ποίηση του Δώρου Λοΐζου, αλλά και εμπνέει νέες ποιητικές δουλειές. Μεταξύ αυτών «Δώρος Λοΐζου: Ο μεγάλος ελεύθερος: μια κριτική ανάγνωση της ποίησής του» του Χρίστου Μαυρή, το «Οι μνήμες που δεν κοιμήθηκαν ποτέ. Ο Βάσος Λυσσαρίδης μιλάει για τον Δώρο Λοΐζου» του Άθου Ερωτοκρίτου, το «Δώρος Λοΐζου. Οι δολοφόνοι κυκλοφορούν ελεύθεροι» του Κώστα Βενιζέλου και το «Δώρος Λοΐζου. Ο Ωραίος της Επανάστασης. Ποιήματα» της Κλεοπάτρας Μακρίδου. Στο τρίτο τεύχος του φιλολογικού και λογοτεχνικού περιοδικού «Κυπριακή Εστία» περιλαμβάνει Αφιέρωμα στον ποιητή Δώρο Λοΐζου.
*Περισσότερα βλ. στην εργασία μας «‘‘Ήταν κάποιοι που νόμιζαν πως ήταν άνθρωποι’’: Άνθρωπος και ελευθερία στην ποίηση του Δώρου Λοΐζου», στο γ’ τεύχος της «Κυπριακής Εστίας».
