Του Απόστολου Κουρουπάκη
Τα νησιά του Αιγαίου κρύβουν ακόμα πολλά μυστικά από τους επιστήμονες και τα σπλάγχνα τους επιφυλάσσουν για τους ερευνητές σημαντικές εκπλήξεις. Ενώπιον τέτοιων εκπλήξεων βρέθηκαν και οι ερευνητές του Ινστιτούτου Κύπρου (ΙΚυ.), οι οποίοι συμμετείχαν στις ανασκαφές που έλαβαν χώρα στο κυκλαδίτικο νησί της Κέρου και συγκεκριμένα στο ακρωτήριο Δασκαλιό, το δυτικότερο ακρωτήριό της. Οι διευθυντές της ανασκαφής είναι ο καθηγητής Colin Renfrew και ο δρ Michael Boyd από το Πανεπιστήμιο του Κέμπριτζ.
Η ερευνητική ομάδα του ΙΚυ., του Ερευνητικού Κέντρου Επιστήμης και Τεχνολογίας στην Αρχαιολογία με επικεφαλής την επίκουρη καθηγήτρια αρχαιολογίας δρ Εύη Μαργαρίτη, συνδιευθύντρια της ανασκαφής και επικεφαλής όλου του περιβαλλοντικού προγράμματος, καθώς και με τους συνεργάτες της στο ΙΚυ. Μαρίνα Φάκα και Dante Abate μαζί με αρχαιολόγους από το Πανεπιστήμιο του Κέμπριτζ και την Εφορεία Κυκλάδων έφεραν στο φως τον προϊστορικό οικισμό του Δασκαλιού.
Η δρ Μαργαρίτη, που μίλησε στην «Κ», μας είπε ότι έως σήμερα η Κέρος ήταν γνωστή για τα περίφημα ειδώλια, τις τελετουργίες και τις λαθρανασκαφές των προηγούμενων δεκαετιών, ενώ το σημαντικό στις νέες ανασκαφές είναι ότι στο Δασκαλιό έφεραν στο φως σημαντικά κτήρια σε έναν εξαιρετικά πυκνό αστικό σχηματισμό, που συγκροτεί έναν ολόκληρο προϊστορικό οικισμό της πρώιμης Εποχής του Χαλκού (3η χιλιετία π.Χ.). Η θέση στο Δασκαλιό είναι πλέον από τις σημαντικότερες προϊστορικές θέσεις στο Αιγαίο αφού οι εκεί ανασκαφές, όπως τόνισε η δρ Μαργαρίτη, είναι εξαιρετικής σημασίας, μιας και είναι η πρώτη φορά που μπορούμε να μιλήσουμε στις Κυκλάδες για αστικοποίηση, άλλες παρόμοιες περιπτώσεις, όπως μας εξήγησε, είναι αυτές του Σκάρκου στην Ίο και της Πολιόχνης στη Λήμνο, όμως με τόση πυκνή κατοίκηση και τέτοια μεγάλη δραστηριότητα στα όριά του, αλλά και ενός τέτοιου εύρους ανασκαφικού είναι πρώτη φορά που γίνεται, στις Κυκλάδες τουλάχιστον. Αυτό που είναι πολύ σημαντικό να τονίσουμε είναι η αποκάλυψη τόσων πολλών κτηρίων, και του χρόνου, που είναι η τελευταία μας ανασκαφική περίοδος, θα έχουμε μια γειτονιά της πρώιμης εποχής του Χαλκού. Είναι πολύ χαρακτηριστική για παράδειγμα η σκαλιστή σκάλα, με ένα αυλάκι δίπλα της, που ακόμα δεν έχει προσδιοριστεί αν ήταν για ύδρευση ή λύματα. Η δρ Μαργαρίτη μας επεσήμανε ότι ολόκληρο το ακρωτήριο ήταν κτισμένο με αναλημματικούς τοίχους, και σε συνδυασμό με το φυσικό πυραμοειδές σχήμα του ακρωτηρίου όλο αυτό έδειχνε και ήταν πολύ εντυπωσιακό και τεχνολογικά/αρχιτεκτονικά εξελιγμένο. «Αυτή η ανασκαφή είναι ένα εξαιρετικό υπόδειγμα εργασίας, το Δασκαλιό δεν επηρεάστηκε από μεταγενέστερων εποχών κατασκευές, δεν επαναχρησιμοποιείται μετά την πρώιμη εποχή του Χαλκού, είναι ένα blueprint της εποχής».
Εισαγωγή πρώτων υλών
Η δρ Μαργαρίτη σημείωσε ότι στη θέση Δασκαλιό βρέθηκαν ενδείξεις για σημαντική μεταλλουργική δραστηριότητα (ήλθαν στο φως εργαστήρια μεταλλοτεχνίας, καθώς και συναφή αντικείμενα, όπως ένας χάλκινος πέλεκυς και μια μήτρα για την κατασκευή χάλκινων μαχαιριών,) και το πολύ ενδιαφέρον είναι ότι στο νησί δεν υπάρχουν αποθέματα χαλκού και μάλλον την πρώτη ύλη την εισήγαγαν είτε από την Κύθνο είτε από το Λαύριο. «Μας έκανε εντύπωση αυτή η έντονη δραστηριότητα, όπως και ότι οι πέτρες που χρησιμοποιήθηκαν για την ανέγερση των κτηρίων έχουν έλθει από τη Νάξο, που δεν είναι δίπλα, και αυτό σημαίνει ότι έχει γίνει πολύ μεγάλης κλίμακας προετοιμασίας και που δείχνει ότι οι άνθρωποι εκείνης της εποχής ήθελαν πάση θυσία να χτίσουν στο Δασκαλιό, αλλά και να τεχνουργήσουν κατά χώραν», πρόσθεσε. Ρωτήσαμε τη δρα Μαργαρίτη αν η ανασκαφική ομάδα έχει κάποια ιδέα σχετικά με τους λόγους που ώθησαν τον προϊστορικό άνθρωπο να αναπτύξει τον οικισμό του στη συγκεκριμένη τοποθεσία, «νομίζουμε ότι αυτή η σφοδρή επιθυμία τους να χτίσουν στο ακρωτήριο του Δασκαλιού σχετίζεται με το ότι η τοποθεσία του είναι ιδανικό παρατηρητήριο προς πολλά νησιά των Κυκλάδων και αν έχει καθαρό ορίζοντα μέχρι και την Ικαρία και βορειανατολικά της Χίου. Πιστεύουμε, εν ολίγοις, ότι το έκαναν για να ελέγχουν τη ευρύτερη περιοχή». Βέβαια, όπως μας επισήμανε η δρ Μαργαρίτη αυτή είναι μία από τις εκδοχές που πιθανώς να ισχύει, μιας και η έρευνα στο μέλλον μπορεί να κάνει τους επιστήμονες σοφότερους, λέγοντας χαρακτηριστικά, «αυτή είναι και η μαγεία της ανασκαφής, θα πάμε του χρόνου τον Σεπτέμβριο και θα αφηγηθούμε την ιστορία του με τα δικά του δεδομένα. Μετά από πέντε χρόνια, ίσως να δούμε άλλα πράγματα». Σε προηγούμενη ανασκαφική περίοδο ενώ είχαμε βρει κτήρια δεν είχαμε βρει πολλά οργανικά κατάλοιπα, κάτι που συνέβη αυτή τη φορά. Σκάψαμε σε διαφορετική πλευρά του Δασκαλιού και βρήκαμε πληθώρα τέτοιων καταλοίπων όπως σπόρια, ψάρια και μικρά θηλαστικά. Η επιλογή των ειδών που κατανάλωναν ήταν, όπως είναι φυσιολογικό, μία συνειδητή επιλογή και πιστεύουμε ότι το μεγαλύτερο μέρος εισαγόταν η τροφή, οι πρώτες ύλες. Ζωικά κατάλοιπα που βρέθηκαν στο Δασκαλιό είναι αιγοπρόβατα, γουρούνια, αλλά και σκύλο και πάρα πολλά ψάρια και όστρεα. Η δρ Μαργαρίτη μας είπε ότι τα φυτικά κατάλοιπα προέρχονται κυρίως από όσπρια και καρπούς, όπως το σταφύλι, οι ελιές, τα σύκα και τα αμύγδαλα, αλλά και δημητριακά, όπως το δίκοκκο και μονόκοκκο σιτάρι και κριθάρι, κόλιανδρος που δεν τον βρίσκουμε συχνά στις ανασκαφές στην Ελλάδα.
Ψηφιακό σύστημα «iDig»
Αυτό που κάνει τη διαφορά από τις προηγούμενες ανασκαφές δεν είναι μόνο τα ευρήματα, που οπωσδήποτε είναι σημαντικότατα είναι όλες οι επιστημονικές μέθοδοι που χρησιμοποιούμε, όπως η μελέτη των ζώων, των οστρέων, η προσπάθεια να βρούμε άμυλο στα αγγεία ή φυτόλιθους, έχουμε και μία πολύ λεπτομερή καταγραφή των δεδομένων με το σύστημα που ονομάζεται «iDig», για τεχνολογία ipad. Με αυτό το σύστημα γνωρίζουμε επακριβώς τι έχει βρεθεί και πού σε κάθε φάση της ανασκαφής. Το Ινστιτούτο Κύπρου στις ανασκαφές στο Δασκαλιό της Κέρου έχει αποτυπώσει ψηφιακά τον αρχαιολογικό χώρο με χρήση επίγειου σαρωτή λέιζερ και δημιούργησε τρισδιάστατη απεικόνισή του. Μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα συλλέχτηκε μεγάλος όγκος πληροφορίας και με βάση την ακρίβεια που συλλέχτηκαν τα δεδομένα αυτά υπάρχει δυνατότητα πραγματοποίησης μετρήσεων καθώς και παρατήρησης αρχιτεκτονικών λεπτομερειών του μνημείου. Η επανάληψη της διαδικασίας στο τέλος της κάθε ανασκαφικής περιόδου επιτρέπει τις μεταξύ τους συγκρίσεις, καταδεικνύοντας παράλληλα την πρόοδο της ανασκαφής. Επίσης, με αυτό το σύστημα μπορούμε να καταλάβουμε πώς κινείτο ο προϊστορικός άνθρωπος στα δαιδαλώδη δρομάκια του οικισμού αυτού, αλλά και πώς ήταν οργανωμένος.
Ο άνθρωπος και η αρχαιολογία
Το Ερευνητικό Κέντρο Επιστήμης και Τεχνολογίας στην Αρχαιολογία (EKETA) του Ινστιτούτου Κύπρου επικεντρώνεται εκτός από την αρχαιοβοτανολογία και σε άλλους τομείς της βιοαρχαιολογίας, όπως είναι η οστεοαρχαιολογική έρευνα, που επικεντρώνεται στη μελέτη ανθρώπινων σκελετικών καταλοίπων από ανασκαφές στην την Κύπρο, την Ελλάδα, , την Τυνησία, το Μαρόκο, τον Λίβανο και το Ιράκ. Ένας από τους στόχος του Κέντρου είναι να διαφωτίσει πτυχές της ζωής στο παρελθόν μέσα από τα πιο άμεσα κατάλοιπα των προγόνων μας, τα οστά τους και τη διατροφή τους. Η μοναδικότητα του ΕΚΕΤΑ συνίσταται στις διεπιστημονικές συνεργασίες των μελών του, που συμπεριλαμβάνουν μελέτες τη μεταλλουργία και το αρχαίο γυαλί, την ψηφιακή απεικόνιση της πολιτιστικής κληρονομίας, τη μελέτη των πόλεων και αστικού τοπίου της ανατολικής Μεσογείου, και την αναπαράστασή τους με εικονική πραγματικότητα
