Η μεταφορά του ομηρικού κειμένου απευθείας στο θέατρο είναι από μόνη της μια αρκετά περίπλοκη υπόθεση. Η δραματουργία και οι χαρακτήρες είναι φυσικά εκεί, ωστόσο υπάρχει ακόμα αφήγηση, ρυθμός και εσωτερική μουσικότητα στο έπος, στοιχεία όχι πάντα εύκολο να αποδοθούν επί σκηνής. Ο Μιχαήλ Μαρμαρινός αποδέχθηκε την πρόκληση, παρουσιάζοντας το έργο «ζ-η-θ, ο Ξένος», σε μια συμπαραγωγή του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος και του Θεατρικού Οργανισμού Κύπρου, μπροστά στο κοινό της Επιδαύρου. Ιδιαίτερα το βράδυ του περασμένου Σαββάτου, που βρεθήκαμε κι εμείς εκεί, το θέατρο γέμισε σε μεγάλο βαθμό –αλλά όχι σε επίπεδο sold out– με θεατές, οι οποίοι χάρισαν ζεστό χειροκρότημα στο φινάλε, έχοντας πάντως για περίπου δύο ώρες... παλέψει σχεδόν σαν τον πρωταγωνιστή Οδυσσέα.
Κι αυτό διότι η απάντηση του Μαρμαρινού στο περίπλοκο ζητούμενο, που αναφέραμε παραπάνω, είναι εξίσου αναλυτική και απαιτητική. Επιχειρώντας να μείνει κατά το δυνατόν πιστός στη σπουδαία πηγή του (στη μετάφραση του Δημήτρη Μαρωνίτη), ο Ελληνας σκηνοθέτης συνδύασε τα διαλογικά και τα χορικά μέρη με την παράλληλη παρουσία του περιγραφικού κειμένου σε βιντεοπροβολή στο φόντο – αρχής γενομένης από την έναρξη της παράστασης, όπου η ραψωδία «ζ» της Οδύσσειας βρίσκει τον ήρωα ξεβρασμένο στη χώρα των Φαιάκων. Σε πρώτο πλάνο, ανάμεσα σε ψηλά στάχυα, η Ναυσικά με τις φίλες της παίζουν ξέγνοιαστα το τόπι μπροστά από την απλωμένη μπουγάδα τους, ώσπου ανακαλύπτουν τον ημιθανή Οδυσσέα.
Στο επίκεντρο των εξελίξεων ο Οδυσσέας του Χάρη Φραγκούλη, ο οποίος πιάνει πειστικά τις περισσότερες δραματουργικές «θερμοκρασίες» του ρόλου
Αυτό που ακολουθεί στο μεγαλύτερο μέρος της παράστασης είναι η αποθέωση του όρου «φιλοξενία», προφανώς όχι τυχαία διαλεγμένου και επίσης τρομερά επίκαιρου, με τρόπους που ακόμα και ο ίδιος ο Μαρμαρινός δεν θα μπορούσε να προβλέψει. Την αρχή κάνει η Ναυσικά –η κατά τα άλλα εκθαμβωτική Κλέλια Ανδριολάτου κάνει κάπως νευρικό ντεμπούτο στην Επίδαυρο–, η οποία θαρραλέα πλησιάζει τον ημίγυμνο άνδρα για να δέσει το πρώτο νήμα της φιλοξενίας. Το επόμενο, κατακόκκινο, κυριολεκτικά, το κρατά στα χέρια της η βασίλισσα Αρήτη (Ελενα Τοπαλίδου), η οποία μαζί με τον βασιλιά των Φαιάκων, Αλκίνοο (Χρήστος Παπαδημητρίου), θα δώσουν στέγη, τροφή και ανακούφιση στον ξένο που έφθασε στο κατώφλι τους.
Στο επίκεντρο των εξελίξεων φυσικά, δίχως όμως να πολυλογεί ή να διεκδικεί απαιτητικά την προσοχή, ο Οδυσσέας του Χάρη Φραγκούλη, ο οποίος πιάνει πειστικά τις περισσότερες δραματουργικές «θερμοκρασίες» του ρόλου. Γύρω του συμβαίνουν πολλά και διάφορα: κυκλικοί χοροί, αθλητικοί αγώνες προς τιμήν του, παράδοση δώρων κι ένα τραπέζι που διαρκώς μακραίνει για να συμπεριλάβει ακόμα περισσότερους ανθρώπους, άνδρες και γυναίκες, άρχοντες και λαϊκούς, έτσι ώστε και ο ξένος να αισθανθεί αληθινό μέλος της ομήγυρης. Οι συμβολισμοί δεν είναι ισοβαρείς ούτε πάντα ευδιάκριτοι, ωστόσο χτίζουν το (απαραίτητο) δεύτερο επίπεδο της αφήγησης. Μέχρι που στο προσκήνιο φθάνει ο αοιδός Δημόδοκος –τον ερμηνεύει η σοπράνο Λένια Ζαφειροπούλου, σε μια τολμηρή όσο και ευφυή επιλογή– για να εξιστορήσει επεισόδια από τον Τρωικό Πόλεμο.
Ξαφνικά το κλασικό τραγούδι μπαίνει στην Επίδαυρο, όχι εισβάλλοντας, αλλά σαν ένα ακόμα μέσο ώστε να ερμηνευθεί δημιουργικά το έπος. Η παρουσία του δεν δένει πάντα άψογα με τα υπόλοιπα στοιχεία, όμως είναι στιβαρή, πειστική· γενικώς ο Μαρμαρινός δίνει την εντύπωση ότι προτιμά σταθερά τον πειραματισμό από τη θεατρική πεπατημένη, ακόμα κι αν αυτό οδηγεί σε κάπως άνισα αποτελέσματα και πλεονασμούς – π.χ. κάποιες παρατεταμένες σιωπές ή την ιστορία Ηφαίστου - Αρη - Αφροδίτης.
Για τον «ζεστό» θεατή πάντως, την ώρα της παράστασης, όλα αυτά μπαίνουν στην άκρη στο τελευταίο κομμάτι, εκεί όπου η μελωδική αφήγηση του αοιδού συμπλέκεται με εκείνη του Οδυσσέα: θλιμμένη στην αρχή και στη συνέχεια διαρκώς εντεινόμενη, σχεδόν παραληρηματική, καθώς ο ήρωας αποκαλύπτει την ταυτότητά του, αφηγούμενος την ιστορία του Δούρειου Ιππου και της πτώσης της Τροίας. Το (ούτως ή άλλως) συγκλονιστικό ποιητικό κείμενο της ραψωδίας «θ» ερμηνεύτηκε εξαιρετικά, δίχως αχρείαστες φιοριτούρες, τόσο από τον πρωταγωνιστή, Φραγκούλη, όσο και από τα υπόλοιπα επί σκηνής στοιχεία, που συνέβαλαν στο βαθιά συγκινητικό φινάλε.
Παραστάσεις Κύπρου
Αμφιθέατρο Μακάριος Γ΄, Σχολής Τυφλών, Παρασκευή 18 & Σάββατο 19 Ιουλίου, Αρχαίο Θέατρο Κουρίου, Παρασκευή 25 & Σάββατο 26 Ιουλίου
