Του Απόστολου Κουρουπάκη
Η Ομάδα Side Effect παρουσιάζει το θεατρικό έργο «Ο Εραστής» του Χάρολντ Πίντερ, σε σκηνοθεσία Μαρίας Κυριάκου. Η Μαρία όπως λέει στην «Κ» ξαναδιαβάζοντας το έργο του νομπελίστα συγγραφέα «Ο Εραστής» το πρώτο πράγμα που ήρθε στο μυαλό της ήταν μια αρένα... «Μια αρένα όπου οι δύο παίκτες αναμετριούνται, ο ένας με τον άλλον, αλλά ταυτόχρονα και με τους ίδιους τους εαυτούς τους» και αυτή ήταν και η αφετηρία για το στήσιμο της παράστασής της. Στον «Εραστή» του Πίντερ ένα φαινομενικά ευτυχισμένο παντρεμένο ζευγάρι, ο Ρίτσαρντ και η Σάρα, ζουν σε ένα σπίτι στην επαρχία. Εκείνος φεύγει το πρωί για τη δουλειά, εκείνην την επισκέπτεται τα απογεύματα ο εραστής της και η Μαρία, απαντώντας αν οι σχέσεις μας λειτουργούν με υποκατάστατα λέει: «Έχω την εντύπωση πως ένα μεγάλο ποσοστό των ανθρώπινων σχέσεων λειτουργεί με υποκατάστατα [...] Τις πλείστες φορές τα υποκατάστατα είναι η ευκολότερη λύση. Πιο εύκολα εθελοτυφλούμε παρά ξεβολευόμαστε».
–Ιστορία ενός τέλματος, παρατημένες ζωές, ψέματα και ψευδαισθήσεις... ταυτότητα, κοινωνική... εσύ Μαρία, πώς αντιμετώπισες τον «Εραστή» του Πίντερ;
–Ξαναδιαβάζοντας τον «Εραστή» το πρώτο πράγμα που ήρθε στο μυαλό μου ήταν μια αρένα. Μια αρένα όπου οι δύο παίκτες αναμετριούνται, ο ένας με τον άλλον, αλλά ταυτόχρονα και με τους ίδιους τους εαυτούς τους. Αυτή ήταν και η αφετηρία για το στήσιμο της παράστασης. Αρχίσαμε να δουλεύουμε πάνω στο κείμενο, έχοντας αυτό ως αρχική πρόθεση. Μέσα από τους διαλόγους άρχισε σιγά σιγά να φωτίζεται η σχέση των δύο χαρακτήρων. Μια σχέση που αρχίζει με χιούμορ, με τους χαρακτήρες να ψυχαγωγούν ο ένας τον άλλον, συζητώντας για τους εραστές τους και που καταλήγει στην έντονη αντιπαράθεση, με την ειλικρίνεια να είναι τελικά το πιο δύσκολο εγχείρημα. Δουλεύαμε για αρκετό καιρό χωρίς κανένα σκηνικό αντικείμενο, μόνο με αυτή τη συνθήκη. Έπειτα σιγά σιγά σχηματίστηκε αυτό το περίγραμμα του χώρου, τα όρια ενός δωματίου, μέσα στο οποίο οι ρόλοι και οι δυναμικές συνεχώς αλλάζουν.
–Παιχνίδια ρόλων, προσωπεία, άρνηση και εφησυχασμός, είναι όλα τόσο πολύπλοκα στις ζωές μας διαχρονικά... είμαστε τελικά τόσο τυφλοί για το φως της αλήθειας;
–Δεν ξέρω αν η αλήθεια ισοδυναμεί πάντοτε με φως. Ούτε αν υπάρχει ποτέ μόνο μια αλήθεια. Νομίζω πως ο Πίντερ στον «Εραστή» αμφισβητεί ακριβώς αυτή την έννοια της αλήθειας. Τι είναι πραγματικό; Τι είναι προσωπείο; Και αν ονομάσουμε κάτι πραγματικό πάει να πει πως υπάρχει στ’ αλήθεια; Μήπως αλήθεια είναι η αποδοχή των επιθυμιών μας; Τι σημαίνει αυτό για μια σχέση; Πώς μπορούμε να υπάρχουμε σε μια σχέση, εάν οι επιθυμίες μας δεν συγκλίνουν; Μήπως τα προσωπεία είναι το μοναδικό όχημα για να ειπωθούν οι αλήθειες μας; Το έργο εγείρει όλα αυτά τα ερωτήματα, όμως δεν τα απαντά. Δεν μπορείς να αποφασίσεις ως θεατής ποια είναι η αλήθεια των χαρακτήρων. Μπορείς όμως να αισθανθείς την αγωνία τους στην προσπάθειά τους να την επικοινωνήσουν.
«Ξαναδιαβάζοντας τον «Εραστή» το πρώτο πράγμα που ήρθε στο μυαλό μου ήταν μια αρένα. Μια αρένα όπου οι δύο παίκτες αναμετριούνται, ο ένας με τον άλλον, αλλά ταυτόχρονα και με τους ίδιους τους εαυτούς τους» λέει η σκηνοθέτις του έργου
–Ίδιον του ανθρώπου πιστεύω να μην μπορεί να κουβαλάει πολλή αλήθεια... οι ηθοποιοί σου τι αλήθειες θέλησες να φέρουν;
–Την αλήθεια της στιγμής και της επικοινωνίας στο εδώ και το τώρα. Για μένα το θέατρο είναι επικοινωνία και το πιο σημαντικό πράγμα που πρέπει να συμβαίνει πάνω στη σκηνή είναι να ακούς τον συμπαίκτη σου και να χρησιμοποιείς αυτό που σου προσφέρει. Μέσα στην πρόβα αφήνουμε την επικοινωνία να μας πάρει στην πρόθεση. Για μένα τα πάντα στην πρόβα μπορούν να δώσουν κάτι, εφόσον έχουμε τις κεραίες μας ανοιχτές. Ακόμα και οι ήχοι απ’ έξω μπορεί να προσφέρουν κάτι σε μια ατάκα που θα το κρατήσουμε τελικά στην παράσταση. Αυτό είναι το πιο σημαντικό που ζητάω από τους ηθοποιούς μου. Να αφουγκράζονται ο ένας τον άλλο πάνω στη σκηνή, αλλά και όλα τα ερεθίσματα που τους προσφέρει η στιγμή. Το τυχαίο μπορεί να προσφέρει πολλά στη σκηνική πράξη και να φωτίσει κάτι πολύ αληθινό.
–Το έργο μιλάει για ευκατάστατους μεσοαστούς... σαφώς και δεν είναι ταξικό το ζήτημα της πλήξης και της ανειλικρίνειας... πώς σχολιάζεις;
–Δεν είμαι σίγουρη πως το ζήτημα της πλήξης δεν είναι ταξικό. Αν δεν έχεις χρήματα να φας ή στέγη πάνω απ’ το κεφάλι σου, δεν μπορώ να φανταστώ πως υπάρχει περιθώριο για πλήξη. Νομίζω πως σκοπίμως ο Πίντερ τοποθετεί τους χαρακτήρες του σε αυτό το πλαίσιο. Έχουν σίγουρα πολύ χρόνο στη διάθεσή τους! Από την άλλη η ανειλικρίνεια δεν είναι χαρακτηριστικό μόνο των ευκατάστατων, αλλά της ανθρώπινης φύσης. Όμως και πάλι αισθάνομαι πως το έργο δεν μιλά για ανειλικρίνεια, αλλά για μια ανάγκη προσωπείου. Μια ανάγκη να ιδωθείς αλλιώς. Να σε δει ο άλλος αλλιώς. Ίσως και η ανάγκη να συναντηθείς ειλικρινά με τον άλλο έστω και μέσα απ’ αυτό το προσωπείο.
–Τελικά, οι ήρωες του Πίντερ ολοκληρώνονται ή έχουν βάλει εαυτούς σε έναν φαύλο κύκλο;
–Αυτό δεν το απαντάμε στην παράσταση, γιατί αν το κάνουμε πάει να πει πως κρίνουμε τους χαρακτήρες και αυτό δεν είναι κάτι που με ενδιαφέρει. Το σημαντικό είναι η πορεία που κάνουν μέσα στο έργο και πώς προσπαθούν να επικοινωνήσουν μέσα από αυτή τη συνθήκη που έχουν εφεύρει. Οπότε αφήνουμε τον θεατή να αποφασίσει αν αυτό που συμβαίνει στο τέλος της παράστασης είναι λυτρωτικό γι’ αυτούς ή όχι.
Πιο εύκολα εθελοτυφλούμε παρά ξεβολευόμαστε
–Με τους ρυθμούς που τρέχουμε όλοι δεν είναι παράδοξο που καταφέρνουμε να πλήττουμε;
–Μα τι είναι η πλήξη; Μήπως είναι έλλειψη περιέργειας; Γιατί αν δεν έχεις περιέργεια για το τι συμβαίνει γύρω σου, αν δεν γεννιέται μέσα σου η ανάγκη να ρωτήσεις, να ακούσεις, να μάθεις, να πάρεις τη σκέψη σου λίγο παραπέρα, αν δεν επιτρέψεις στα όριά σου να διευρυνθούν μέσα από το μοίρασμα με άλλους ανθρώπους, τότε υποθέτω όσο και να τρέχεις μέσα στην καθημερινότητά σου, πλήττεις. Ταυτόχρονα η πλήξη είναι και πολυτέλεια. Το να πλήττεις πάει να πει πως έχεις λύσει σίγουρα τα θέματα επιβίωσής σου, οπότε, αν δεν υπάρχει κάτι που να σε διεγείρει νοητικά ή πνευματικά, τότε και πάλι πλήττεις. Ίσως πλήττουμε λοιπόν επειδή είμαστε βολεμένοι στον μικρόκοσμό μας, ή επειδή δεν μας ενδιαφέρει το μοίρασμα, ή επειδή η κινητήρια δύναμη στην εποχή που ζούμε είναι η αναζήτηση της υλικής ικανοποίησης και όχι της ουσιαστικής επικοινωνίας.
–Μπορούν οι ανθρώπινες σχέσεις, ερωτικές ή όχι, να λειτουργήσουν με υποκατάστατα;
–Έχω την εντύπωση πως ένα μεγάλο ποσοστό των ανθρώπινων σχέσεων λειτουργεί με υποκατάστατα. Το αν αυτό είναι καλό ή όχι δεν μπορώ να το κρίνω εγώ, αλλά αισθάνομαι πως το να βλέπουμε έναν άνθρωπο μέσα από τις δικές μας επιθυμίες και τη δική μας οπτική γωνία είναι το σύνηθες. Χρειάζεται πολλή εσωτερική δουλειά για να μπορέσεις να απωλέσεις πρώτα το δικό σου προσωπείο και έπειτα να δεχτείς τον άλλο γι’ αυτό που είναι. Και για να γίνει αυτό χρειάζεται δύναμη, κατανόηση και ειλικρίνεια. Τις πλείστες φορές τα υποκατάστατα είναι η ευκολότερη λύση. Πιο εύκολα εθελοτυφλούμε παρά ξεβολευόμαστε.
–Εσένα τι σε φοβίζει στις σχέσεις σου, προσωπικές αλλά και επαγγελματικές;
–Η ψευτιά. Σε όλες της τις μορφές. Στη δουλειά με φοβίζει η ψεύτικη ευγένεια, η υποκρισία, οι άνθρωποι που καμώνονται ότι σε εκτιμούν. Στις προσωπικές σχέσεις με φοβίζει η ανειλικρίνεια. Δεν αντέχω ένας κοντινός μου άνθρωπος να σκέφτεται κάτι για μένα και να μη μου το λέει. Όσο σκληρό κι αν είναι. Αισθάνομαι μεγάλη ανασφάλεια, όταν νιώθω πως χάνεται η ειλικρίνεια στις σχέσεις μου, γιατί βασίζομαι πάνω σ’ αυτήν για να προχωρώ.
Πληροφορίες
«Ο Εραστής» του Χάρολντ Πίντερ, από την Ομάδα Side Effect, σε σκηνοθεσία Μαρίας Κυριάκου. Επί σκηνής οι Στέλιος Ανδρονίκου και Μαρία Φιλίππου. Παραστάσεις 8-12 και 15-19 Δεκεμβρίου, ARTos House, Λευκωσία.
